Οι «Σέιμ»—Πάντα Ίδιοι;
ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ «ΞΥΠΝΑ!» ΣΤΗ ΣΟΥΗΔΙΑ
ΑΝ ΚΟΙΤΑΞΕΤΕ τη Σκανδιναυική χερσόνησο στο χάρτη θα παρατηρήσετε ότι μοιάζει με ένα γιγαντιαίο λιοντάρι που πηδά ψηλά. Το κεφάλι θα είναι προς το κάτω μέρος της Νορβηγίας. Τα πίσω πόδια του «λέοντος» μαζί με την ουρά του φθάνουν επάνω στον Αρκτικό Κύκλο. Αυτή η περιοχή του Αρκτικού Κύκλου μαζί με λωρίδα γης των ορεινών περιοχών κατά μήκος των Νορβηγικών και Σουηδικών συνόρων που πιάνει μια έκτασι 300 μιλίων νοτίως του Αρκτικού Κύκλου είναι η γη των Λαπώνων.
Οι Λάπωνες αποκαλούν τον εαυτό τους σαμίτ. Και εδώ στη Σουηδία οι λέξεις Λαπ και Σέιμ είναι περίπου ίδιες.
Σε έναν επισκέπτη από το Νότο η Λαπωνία με την αχανή ανώμαλη περιοχή της και το ιδιαιτέρως ψυχρό κλίμα της πρέπει να φαίνεται σχεδόν ακατοίκητη. Εν τούτοις πολύ πριν από την κοινή μας χρονολογία ένας λαός ήλθε εδώ και με θάρρος ανέλαβε τον αγώνα της επιβιώσεως κατά της πείνας και του κρύου—και επέτυχε!
Σήμερα ζουν εδώ 35.000 Λάπωνες και μάλιστα πολύ θέλουν να μείνουν εδώ. Μερικές χιλιάδες απ’ αυτούς ζουν τον παραδοσιακό τρόπο νομαδικής ζωής μετακινούμενοι με τις τεράστιες αγέλες των από ελάφια από τις χειμερινές των βοσκές στις δασώδεις περιοχές, στις θερινές βοσκές που παρουσιάζουν ένα θαυμάσιο σκηνικό από βουνά και φιόρδς.
Οι «Σέιμ» στο Ρεύμα της Ιστορίας
Ένα ιδιόρρυθμο γεγονός γύρω από τον Σέιμ είναι ότι αυτός πέρασε στην ιστορία χωρίς μεγάλες αλλαγές στον τρόπο της ζωής του. Μερικά από τα χαρακτηριστικά των Σέιμ που αναφέρονται από τον Ρωμαίο ιστορικό Τάκιτο γύρω στο έτος 98 μ.Χ. εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα μεταξύ των.
Ο Τάκιτος τους περιέγραψε ως ανθρώπους χωρίς ιδιοκτησία ντυμένους με δέρματα που κοιμούνται στο έδαφος μέσα σε καλύβες φτιαγμένες από βέργες και που ζουν από το κυνήγι.
Αργότερα στον έκτο αιώνα ένας άλλος συγγραφεύς προσέθεσε στην περιγραφή λέγοντας ότι αυτοί ζούσαν σχεδόν όπως τα ζώα με τα ζώα χωρίς να πίνουν κρασί. Δύο αιώνες αργότερα ένας άλλος ιστορικός έγραψε ότι αυτοί ήσαν επιδέξιοι στο να ταξιδεύουν επάνω από χιονισμένες περιοχές επάνω σε ‘λυγισμένα τεμάχια ξύλου.’ Επίσης ανέφερε ότι ήσαν στενά συνδεδεμένοι με ζώα που έμοιαζαν με τα ελάφια, φορούσαν ένα δέρμα σαν χιτώνα που έφτανε στα δάκτυλα και ζούσαν σε μια παράξενη χώρα που ήταν χιονισμένη χειμώνα καλοκαίρι. Περίπου το 1200 μ.Χ. ένας χρονικογράφος εξήγησε ότι ο Σέιμ μετέφερε το σπίτι του μαζί του στις περιπλανήσεις του και ότι είχε σχέσι με τις μαγείες. Τέτοιες αναφορές ετηρήθησαν από ανθρώπους που ενδιαφέροντο για τους Λάπωνες, στη διάρκεια των εποχών και πολλές από τις περιγραφές εκείνες ανταποκρίνονται πολύ καλά με την εικόνα του τρόπου ζωής του Σέιμ και των συνηθειών του σήμερα. Ας κυττάξουμε καλύτερα αυτήν την εικόνα.
Η Κατοικία των «Σέιμ»
Ένας σύγχρονος Λάπων μπορεί πολύ καλά να έχει γεννηθή σε μια παραδοσιακή Σέιμ κατοικία μία Κάτα που είναι μία ιδιόρρυθμος καλύβα τύπου ερυθροδέρμων. Οι Λάπωνες την χρησιμοποιούσαν ως το κινητό σπίτι των καθώς γνωρίζει η ιστορία. Η Κάτα εστήνετο σε οποιοδήποτε κατάλληλο κομμάτι γης όπου επιθυμούσε η Σέιμ οικογένεια να σταματήση για ένα καιρό με τα κοπάδια της των ελάφων. Συνήθως τα υλικά για την Κάτα μετεφέροντο επάνω σε έλκυθρα. Η καλύβα εστήνετο με επιδεξιότητα σε χρόνο λιγώτερο από μια ώρα. Ο σκελετός της που αποτελείτο από πασσάλους κωνικά προσαρμοσμένους παρέχει ένα κυκλικό δάπεδο στο εσωτερικό και μια τρύπα για τον καπνό και τον αερισμό στην κορυφή. Το πλαίσιο αυτό τώρα καλύπτεται με σαπόχορτα ή καμβά οικιακής κατασκευής.
Υποθέστε ότι σκύβετε μέσα από τη χαμηλή και στενή είσοδο για να ρίξετε μια ματιά. Τι νομίζετε ότι θα βλέπατε; Βέργες στρωμένες στο δάπεδο που χρησιμεύουν ως διπλό στρώμα δαπέδου μαζί με μερικές προβιές από ελάφια σαν χαλιά για να κάθεται κανείς την ημέρα και να κοιμούνται τη νύχτα. Στο κέντρο βρίσκεται ένα ανοιχτό τζάκι από πέτρες. Το εσωτερικό γενικά είναι απλό αλλά δίδει την εντύπωσι μιας ανέσεως και ζεστασιάς με την ανάμικτη μυρωδιά του καπνού και του αποξηραμένου κρέατος ελάφου του καφέ και της ξερής σημυδόβεργας.
Πριν καθήσετε κάτω θα πρέπει να γνωρίζετε ότι κάθε μέλος της οικογενείας των Σέιμ έχει τη δική του θέσι γύρω από τη φωτιά. Η σύζυγος πάντοτε κάθεται στο πίσω μέρος της Κάτα, δίπλα της ο σύζυγός της και εν συνεχεία τα παιδιά προς το άνοιγμα της φωτιάς κατά μήκος της μιας πλευράς.
Η άλλη πλευρά της Κάτα είναι για τα μεγαλύτερα παιδιά τους υπηρέτας και τους επισκέπτας. Σεις πιθανόν να τοποθετηθήτε σ’ εκείνη την πλευρά.
Η Προέλευσις των «Σέιμ»
Εάν ρωτήσετε τον κατακουρασμένο ανεμοδαρμένο οικοδεσπότη σας από πού ξεκίνησαν οι πρόγονοί του, πιθανόν να κουνήση το κεφάλι του και να σας πη ότι το ξεκίνημα αυτό περιβάλλεται από μυστήριο. Πιστεύεται όμως από πολλούς ότι αρχικά προήλθον από την Ανατολή, περιπλανώμενοι στις αχανείς στέππες της Ασίας κατά μήκος της Ρωσίας, έως ότου έφθασαν στις Αρκτικές ερημιές της βορείου Ευρώπης. Η γλώσσα τους η Λαπωνική σχετίζεται μ’ αυτή που ομιλούν στην Φιλανδία. Πιστεύεται ότι αυτοί ήσαν οι αρχικοί κάτοικοι της Φιλανδίας.
Επιβεβαιώνοντας αυτό που είπαν οι αρχαίοι χρονικογράφοι, ο οικοδεσπότης σας θα σας πη ότι οι πρόγονοί του ζούσαν από το κυνήγι και το ψάρεμα. Η χώρα προσέφερε πολυάριθμα ελάφια, αρκούδες, αλεπούδες άλλα σαρκοφάγα ζώα του Βορρά και άγρια πτηνά. Οι λίμνες και οι ποταμοί ήσαν γεμάτοι από πέστροφες και σολωμούς. Παλαιότερα το ελάφι ήταν ένα άγριο ζώο αλλ’ αργότερα οι Λάπωνες έμαθαν ότι αυτό προτιμούσε να ζη σε αγέλες και ότι θα μπορούσε να συμμαζευθή και να εξημερωθή.
Πόρος Ζωής του «Σέιμ»—Το Ελάφι Του
Με το εξημερωμένο ελάφι ο Λάπων θα μπορούσε τώρα να εξασφαλίση τις ανάγκες του για κρέας, γάλα και ενδυμασία. Από το να είναι ένα φυσικό έσοδο, τώρα το ελάφι έγινε ένα πολύτιμο απόκτημά του, το κεφάλαιό του, και αυτό αληθεύει μέχρι σήμερα. Δεν υπολογίζει τον πλούτο του με βάσι το χρήμα, αλλ’ από τον αριθμό των ελαφιών που έχει στην κατοχή του. Συνήθως ένας πλούσιος Λάπων κατέχει χίλια ελάφια ή και περισσότερα. Και εφ’ όσον οι ανάγκες του είναι τόσο λίγες, συχνά αυτός μπορεί και αυξάνει το κοπάδι του με τα έσοδα από τις πωλήσεις κρέατος και δερμάτων ελαφιού, ή από τα διάφορα εργαλεία που είναι φτιαγμένα από κέρατα ή κόκκαλα ζώων. Κάθε τμήμα του ελαφιού χρησιμοποιείται με τον ένα ή τον άλλον τρόπον.
Έτσι ο Λάπων εξαρτάται πάρα πολύ από το ελάφι του. Πιέζεται ακόμα να ακολουθή το κοπάδι όπου αυτό θέλει, και είναι σχεδόν αδύνατον γι’ αυτόν να το συγκρατήση, αν αυτό αποφασίση να μετακινηθή. Είναι και αυτός ένας από τους λόγους που ο Σέιμ συνεχίζει ακόμα τον παλαιό τρόπο ζωής—ακολουθώντας τον αμετάβλητο φυσικό τρόπο ζωής, την ετήσια μετακίνησι των ελαφιών προς τα βουνά την άνοιξι και το καλοκαίρι για τεκνογονία και πίσω στα βοσκοτόπια των δασών και κατά μήκος των ακτών αργά το φθινόπωρο και τον χειμώνα.
Τα ελάφια είναι μοναδικά στην ικανότητά τους να μετακινούνται γρήγορα στις χιονισμένες εκτάσεις. Είναι επίσης θαυμάσιοι κολυμβηταί και όταν γίνεται η μεγάλη μετακίνησις προς τις ακτές, χιλιάδες από αυτά φαίνονται να κολυμπούν κατά μήκος των ακτών και των φιόρδς. Για να μπορή να ακολουθή το κοπάδι του διά μέσου της χώρας ο Λάπων έχει επινοήσει ένα τρόπο μετακινήσεως που του δίδει την δυνατότητα να κινήται γρηγορώτερα απ’ ό,τι με τα σχετικώς κοντά σκέλη και μικρά του πόδια. Από τα παλαιά χρόνια έχει χρησιμοποιήσει αυτό που ένας από τους χρονογράφους απεκάλεσε «κυρτά τεμάχια ξύλου,» που δεν είναι άλλο από το σκι. Μερικές ιστορικές αυθεντίες ισχυρίζονται ότι ο Σέιμ είναι που εφεύρε το σκι.
Ένας άλλος χαρακτηριστικός τρόπος μεταφοράς είναι η πόλκα δηλαδή ένα έλκυθρο τύπου κανώ με χώρο για ένα μόνο άτομο συρόμενο από ένα ελάφι. Το ελάφι είναι ένα πειθήνιο ζώο ικανό να διανύη μεγάλες αποστάσεις στους χιονισμένους λόφους και τα βουνά.
Η Ενδυμασία του «Σέιμ»
Ας ρίξωμε όμως τώρα μια ματιά στον χαρακτηριστικό τρόπο ντυσίματος του Σέιμ. Πρακτικά και ζεστά ρούχα είναι ζωτικά εδώ στις Αρκτικές περιοχές. Με το να εξαρτάται αποκλειστικά από το ελάφι του, ο Λάπων κατασκευάζει τα ενδύματά του αποκλειστικά από δέρματα χωρίς τρίχα για το καλοκαίρι και με ζεστή γούνα για το χειμώνα. Το δέρμα του ελαφιού είναι ένα από τα πιο ζεστά ενδύματα που έχει παραμείνει ο χαρακτηριστικός τύπος ενδυμασίας των Λαπώνων επί πολλές γενεές.
Αν και έχουν υιοθετηθή από πολλούς συγχρόνου τύπου ενδυμασίες, εν τούτοις μπορείτε ακόμα να βρήτε τους μετακινουμένους Λάπωνας να είναι ντυμένοι με την ευχάριστη παραδοσιακή τους ενδυμασία με πιτσιλιές από κόκκινο, κίτρινο, πράσινο και ανοικτό μπλε χρώματα, που δείχνουν θαυμάσια σ’ αντίθεσι με την αγνή αδιάσπαστη λευκάδα του χιονιού. Ο παραδοσιακός τρόπος ενδυμασίας, τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες είναι σχεδόν ο ίδιος σ’ όλη τη Λαπωνία.
Θα θέλατε να δοκιμάσετε ένα χαρακτηριστικό Σέιμ κοστούμι; Τότε πρέπει να φορέσετε πανταλόνια από κατεργασμένο δέρμα, περικνημίδες από γούνα ελαφιού που να φθάνουν επάνω από τα γόνατα, μποτίνια από γούνα με κόκκινα κορδόνια, ένα μπλε ύφασμα ως φόδρα συχνά κεντημένο με κόκκινα και κίτρινα χρώματα και ένα χαρούμενο διακοσμημένο υφασμάτινο μπλε καπέλλο ή στην περίπτωσι της γυναίκας ένα μικρό κόκκινο καπελλάκι—με μια διακοσμητική λουρίδα που συμπληρώνει το κουστούμι. Για ειδικές περιπτώσεις αυτές οι λουρίδες είναι πολύ κατειργασμένες και είναι φτιαγμένες από δέρμα με άφθονα ασημένια τετράγωνα μπηγμένα ολόγυρα. Κρεμασμένο πάντοτε από τη ζώνη είναι ένα μακρύ μαχαίρι που κάνει για όλες τις δουλειές, το ξύσιμο του χιονιού από τα έλκυθρα, το σφάξιμο των ελαφιών και το φαγητό.
Η Τροφή του «Σέιμ»
Αν και το ελάφι είναι φυτοφάγο που τρέφεται με λειχήνες το χειμώνα και πράσινη χλόη και χορτάρια το καλοκαίρι, εν τούτοις ο μετανάστης Σέιμ είναι αποκλειστικά σχεδόν κρεατοφάγος. Ανήμπορος καθώς είναι να καλλιεργήση το παγωμένο έδαφος και να αναπτύξη σιτηρά ή λαχανικά, ζη με το κρέας και ψάρι. Καθώς ο χειμώνας διαρκεί εννέα μήνες αυτός δεν έχει προβλήματα καταψύξεως για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και πιο πολύ γνωρίζει πώς να διατηρή το κρέας και τα ψάρια διά της αποξηράνσεως ή με το αλάτι.
Εάν προσκληθήτε για ένα γεύμα τότε πιθανόν να διαπιστώσετε ότι αυτό αρχίζει με ένα ή δύο κούπες δυνατού καφέ. Θα παρατηρήσετε ότι η Σέιμ γυναίκα θέτει χιόνι σε μια χύτρα και το αφήνει να λυώση στη φωτιά. Έπειτα ρίχνει λίγο αλάτι στο νερό που βράζει και έπειτα καφέ που έχει κοπή και ψηθή με το χέρι.
Μετά από τον καφέ μπορεί να σας σερβιρισθή ένας ζεστός ζωμός κρέατος που αποτελείται από χιονόνερο που μέσα του είναι κομμάτια από κρέας ελαφιού και μερικά κόκκαλα που έχουν βράσει σε μια σιδερένια χύτρα που κρέμεται από μια αλυσίδα στο μέσο της σκηνής από την οροφή επάνω από τη φωτιά. Αφού αδειάσετε την κούπα σας, η οικοδέσποινά σας πιθανόν να σας προσκαλέση να βουτήξετε τα χέρια σας μέσα στο τσουκάλι και να διαλέξετε ένα κομμάτι κρέας και να το φάτε καθώς θα το κρατάτε με τα χέρια σας.
Μετά από το γεύμα η αναψυχή που θα ακολουθήση μάλλον θ’ αποτελήται από μια ήσυχη συζήτησι με μεγάλες παύσεις μεταξύ των σχολίων. Ένας Σέιμ σπανίως ομιλεί πολύ. Προτιμά να μένη σιωπηλός και ν’ ακούη. Δεν είναι διασκεδαστικός τύπος. Δεν παίζει όργανα. Εάν ένας Λάπων έχει καλό κέφι μπορεί να τραγουδήση γόικα όπως θα το έλεγε αυτό. Αυτό είναι ένα πολύ παράξενο είδος τραγουδιού γνωστό μεταξύ των Λαπώνων και ενώ αποτελείται μόνον από τέσσερες μονότονες νότες εν τούτοις μπορεί να είναι πολύ μελωδικό. Τα λόγια συνήθως συντίθενται ανάλογα με τη διάθεσι της στιγμής και εκφράζουν τις βαθειές συγκινήσεις του τραγουδιού.
Η Θρησκεία του «Σέιμ»
Οι Λάπωνες είναι βαθειά θρησκευόμενοι άνθρωποι και έχουν παρουσιάσει αλλαγές στις πεποιθήσεις των. Οι Λάπωνες εσυνήθιζαν να πιστεύουν σε κάποιο τύπο μαγείας καλούμενο Σαμανίσμ. Ο γιατρός ή σαμάν θα κτυπούσε τα τύμπανα στην προσπάθειά του να προείπη το μέλλον. Το μαγικό τύμπανο εχρησιμοποιείτο μ’ ένα τέτοιο τρόπο ώστε ένας κρίκος, μια άκρη από κέρατο ή κάποιος άλλος «δείκτης» σταματά κοντά σ’ ένα από τα ζωγραφισμένα σύμβολα στην κορυφή του τυμπάνου—ένα είδος «Ουίγια.»
Η πίστις των στους ειδωλολατρικούς θεούς ήταν τόσο ισχυρή ακόμα και αφού έγιναν κατ’ όνομα Χριστιανοί, ώστε εξακολουθούσαν να αποδίδουν σεβασμό σ’ αυτούς τους θεούς. Στο τέλος του δεκάτου εβδόμου αιώνος ένας λόγιος ονόματι Γιοχάνες Σεφφέρους ανέφερε ότι οι Λάπωνες ήσαν «ένοχοι ενοποιήσεως των προσποιητών θεών των με τον Θεόν και τον Χριστόν, αποδίδοντας σ’ αυτούς ίσο σεβασμό και λατρεία ως εάν ο Θεός και ο Διάβολος να είχαν κάμει μία συμφωνία μαζί μοιραζόμενοι την αφοσίωσί των μεταξύ των.»
Πολύ πριν—ακόμα και μετά απ’ αυτό—εσταμάτησαν να προσφέρουν θυσίες στις διάφορες εικόνες των από ξύλα και πέτρες που απεικόνιζαν τους προσφιλείς των ειδωλολατρικούς θεούς. Και μόνον στα τελευταία συγκριτικώς χρόνια εσταμάτησε να βγαίνη καπνός από τους βωμούς, προς την κρύα αδρανή ατμόσφαιρα. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν ίχνη των αρχαίων δεισιδαιμονικών δοξασιών των Σέιμ.
Η αλήθεια για τη βασιλεία του Θεού έχει κηρυχθή μεταξύ των Λαπώνων από τους μάρτυρας του Ιεχωβά κατά την διάρκεια των περασμένων δεκαετιών, αλλ’ εντούτοις ολίγοι την έχουν εναγκαλισθή μέχρι στιγμής.
Αν και ο Σέιμ των ημερών μας βρίσκεται σε στενή επαφή με την σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία του νότου και έχει υιοθετήσει μερικές από τις τεχνικές ανακαλύψεις της, εν τούτοις αυτός έχει διατηρήσει μ’ ένα αξιοθαύμαστο τρόπο τα χαρακτηριστικά του, τη γλώσσα του τις σκέψεις του και τις ενέργειές του. Και κάτι άλλο ακόμα: αυτός θέλει να τα διατηρήση όλα αυτά. Θέλει να είναι μοναδικός και βασικά αμετάβλητος, ναι ο Σέιμ—είναι πάντοτε ο ίδιος.
[Χάρτης στη σελίδα 20]
(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)
THE ATLANTIC
Arctic Circle
NORWAY
SWEDEN
FINLAND
RUSSIA