Η Θρησκευτική Σκληρότης Εχαρακτήρισε τον Πόλεμο της Ολλανδίας για Ελευθερία

ΣΗΜΕΡΑ η Ρωμαιοκαθολική Ιεραρχία στην Ολλανδία φαίνεται να βρίσκεται στην πρώτη θέσι στην επίκρισι της πολιτικής του Πάπα Παύλου. Ιδιαιτέρως η στάσις των Ολλανδών εναντίον της υποχρεωτικής αγαμίας των ιερέων που θεωρείται ως «ασυγχώρητο αμάρτημα» από το Βατικανό. Αλλά γνωρίζατε ότι, τετρακόσια χρόνια πριν, οι Ολλανδοί βρίσκονταν επίσης στην πρώτη θέσι εναντίον της τακτικής του Βατικανού;

Οι Ολλανδοί είχαν σοβαρούς λόγους γι’ αυτό, διότι, αναφορικά μ’ εκείνη την εποχή ένας ιστορικός αναφέρει: «Πουθενά ο διωγμός των αιρετικών δεν ήταν τόσο σκληρός όσο στην Ολλανδία.» Ότι αυτό δεν είναι υπερβολή φαίνεται από τις παρατηρήσεις του κυριωτέρου διώκτου των, του Φιλίππου Β’: «Για ποιον λόγο να εισαγάγωμε την Ισπανική Ιερά Εξέτασι; . . . η ιερά εξέτασις της Ολλανδίας είναι πολύ περισσότερο σκληρή από εκείνη της Ισπανίας.»

Ήταν κυρίως αυτή η ιερά εξέτασις που έκαμε τον λαό της Ολλανδίας να επαναστατήση και με τον καιρό ν’ αποτινάξη τον Καθολικό ζυγό της Ισπανίας. Επί ογδόντα έτη (εκτός μιας ανακωχής , από το 1609 ως το 1920) οι Ολλανδοί μάχονταν και το 1948 κέρδισαν την ελευθερία των με την υπογραφή των συνθηκών του Μονάχου και της Βεστφαλίας. Με αυτές, «η Ισπανία παρέδωσε κάθε τι για το οποίο αγωνίζονταν οι Ολλανδοί.» Συμπτωματικά, η Ολλανδία τότε περιελάμβανε το σημερινό Βέλγιο.

Ιστορία των Πρώτων Αιώνων

Η ιστορία της Ολλανδίας ανατρέχει στο 58 π.Χ., όταν ο Ιούλιος Καίσαρ κατέκτησε την περιοχή των Κάτω Χωρών. Μερικούς αιώνες αργότερα, ιεραπόστολοι του Χριστιανισμού έφθασαν σ’ αυτές τις χώρες. Η θρησκευτική μισαλλοδοξία εισήχθη από τον Κάρολο Μάρτελ («Σφυρί») κατά τον όγδοο αιώνα και συνεχίσθηκε από τον εγγονό του Καρλομάγνο. Αυτοί οι ηγεμόνες του Χριστιανισμού άφηναν στους ειδωλολάτρας την εκλογή: Να βαπτισθούν ή να πεθάνουν!

Περίπου πέντε αιώνες αργότερα, η θρησκευτική μισαλλοδοξία στις Κάτω Χώρες άνθισε και πάλι, αυτή τη φορά όχι εναντίον ειδωλολατρών, αλλά εναντίον εκείνων, οι οποίοι έβρισκαν ότι οι διδασκαλίες της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας διαφωνούσαν με τη Βίβλο. Μεταξύ αυτών των θυμάτων της θρησκευτικής αγριότητος ήσαν οι Αναβαπτισταί, οι Βαλδένσιοι και οι Λολλάρδοι. Γενικά αυτοί κήρυτταν «υπακοή στον Θεό, εμπιστοσύνη στη Βίβλο ως οδηγό για Χριστιανική ζωή και απλότητα λατρείας.»

Μια ιδέα της φύσεως των ταλαιπωριών των μπορεί να λάβη κανείς από τα ιστορικά αρχεία που αναφέρουν τι συνέβαινε συνήθως σ’ ένα Βαλδένσιο. Αφού «απεδεικνύετο» η ενοχή του με καυτό σίδερο ή με καζάνι που έβραζε, τον έγδυναν και τον έδεναν σ’ ένα πάσσαλο. Κατόπιν τον έγδερναν ζωντανό από το λαιμό μέχρι τη μέση και άφηναν ελεύθερα σμήνη μελισσών να κολλήσουν στη ματωμένη σάρκα του για να τον βασανίζουν ώσπου να έλθη ο θάνατος.

Η Βασιλεία του Καρόλου Ε’

Με τον καιρό οι Γάλλοι ηγεμόνες της Βουργουνδίας κατάφεραν ν’ αντικαταστήσουν τους διαδόχους του Καρλομάγνου στις Κάτω Χώρες. Μέσω επιγαμίας με αυτούς τους νέους ηγεμόνες ο οίκος των Αψβούργων έγινε κύριος των δεκαεπτά επαρχιών που περιελάμβαναν αυτόν τον τομέα. Κι έτσι ο Κάρολος Ε’, που ήταν γηγενής, σε ηλικία δέκα πέντε ετών έγινε ηγεμών της Ολλανδίας και σε ηλικία δέκα εννέα ετών, το 1519, έγινε επίσης αυτοκράτωρ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας των Γερμανικών Εθνών.

Ο Αυτοκράτωρ Κάρολος ενδιαφέρθηκε πολύ όχι μόνον να κάμη τις δέκα επτά επαρχίες μια πολιτική ενότητα, αλλ’ επίσης και να τις ενώση θρησκευτικώς. Μαθαίνομε ότι «μιλούσε Γερμανικά, Ισπανικά, Ιταλικά, Γαλλικά και Φλαμανδικά . . . Μπορούσε να είναι ευγενής με τους Ισπανούς, οικείος με τους Φλαμανδούς, πνευματώδης με τους Ιταλούς.» Λόγω αυτών των ιδιοτήτων του, θαυμάζονταν από μερικούς, παρά τα σοβαρά εγκλήματα του εναντίον του Θεού και των ανθρώπων.

Πολιτικοί παράγοντες είχαν αναγκάσει τον Κάρολο να κάμη τη συνθήκη του Πασσάου με τους Λουθηρανούς της Γερμανίας, αλλά στην Ολλανδία καθώς και στην Ισπανία, πίστευε ότι μπορούσε να ενεργήση όπως ήθελε πραγματικά, γι’ αυτό προήγαγε την Ιερά Εξέτασι. Το Έδικτον του 1521 προς τους Ολλανδούς ανέφερε : «Επειδή είναι φανερόν ότι ο προαναφερθείς Μαρτίνος [Λούθηρος] δεν είναι άνθρωπος, άλλα ένας διάβολος με μορφή ανθρώπου και ενδεδυμένος με ένδυμα ιερέως, για να εξαπατήση καλύτερα και να φέρη την ανθρώπινη φυλή στην κόλασι και την καταδίκη, γι’ αυτό όλοι οι ακόλουθοί του και προσήλυτοί του πρέπει να τιμωρούνται με θάνατο και κατάσχεσι των περιουσιών των.»

Τα επόμενα έδικτα γίνονταν ολοένα περισσότερο αυστηρά, φθάνοντας στο χειρότερο σημείο με το Έδικτον του 1550. Τώρα απαγορεύονταν όλες οι συγκεντρώσεις στα σπίτια για θρησκευτική λατρεία, η ανάγνωσις της Βίβλου και κάθε συζήτησις πάνω σε αμφισβητήσιμα θρησκευτικά ζητήματα.a Επιπλέον, βγήκε διαταγή όλοι οι άνδρες που βρίσκονταν ένοχοι και μετανοούσαν να αποκεφαλίζωνται, ενώ οι γυναίκες που μετανοούσαν να θάπτωνται ζωντανές. Αυτοί που αρνούνταν να μετανοήσουν έπρεπε να καίωνται ζωντανοί. Ο μόνος τρόπος για ν’ αποφύγη ένας ‘αιρετικός’ τον θάνατο ήταν να προδώση άλλους.

Αυτό το Έδικτον του 1550 προειδοποιούσε ακόμη ότι αξιωματούχοι που θα τολμούσαν να δείξουν επιείκεια ή έλεος θα στερούνταν του αξιώματός των και θα τιμωρούνταν. Το έδικτον θα ήταν διαρκές, «θα δημοσιευόταν διαρκώς, μια φορά σε έξη μήνες, σε κάθε πόλι και χωριό της Ολλανδίας.» Υπολογίζεται ότι στη διάρκεια της τεσσαρακονταετούς βασιλείας του Καρόλου πενήντα ως εκατό χιλιάδες άτομα έχασαν τη ζωή τους με την Ιερά Εξέτασι.

Ο Φίλιππος Β΄ Διαδέχεται τον Κάρολο

Εξ αιτίας της άθλιας υγείας του ο Κάρολος Ε’ παρέδωσε τη διακυβέρνησι της Ολλανδίας και μερικών άλλων επικρατειών στον γυιο του Φίλιππο Β’, μολονότι παρέδωσε στον αδελφό του Φερδινάνδο το αξίωμα του αυτοκράτορος της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Από τον τόπο όπου είχε αποσυρθή, σ’ ένα μοναστήρι, προέτρεπε τον γυιο του Φίλιππο να «κόψη τις ρίζες των αιρέσεων με αυστηρότητα και σκληρή τιμωρία.»

Ο Φίλιππος, εν τούτοις, δεν χρειαζόταν τέτοιου είδους προτροπή, διότι το πιο αγαπητό πράγμα γι’ αυτόν ήταν ο τίτλος του «Πιο Καθολικού Βασιλέως.» Αποξενώθηκε από τους Ολλανδούς υπηκόους του με τη θρησκευτική του μισαλλοδοξία και επίσης με το ότι μπορούσε να μιλάη μόνο Ισπανικά. Νυμφεύθηκε την Καθολική Μαρία Τουδώρ, βασίλισσα της Αγγλίας, καλύτερα γνωστή ως η «Αιμοσταγής Μαρία» λόγω της ανηλεούς σφαγής των Προτεσταντών στη διάρκεια της συντόμου βασιλείας της. Το 1556 ο Φίλιππος έθεσε πάλι σε ισχύ το περιβόητο Έδικτο του 1550 και με αυτό άρχισε αυτό που ωνομάσθηκε «το μακρύτερο, το σκοτεινότερο, το πιο αιματηρό επεισόδιο στην ιστορία της θρησκευτικής μεταρρυθμίσεως στην Ευρώπη.»

Ο Φίλιππος διώρισε γενικούς ιεροεξεταστάς οι οποίοι εξαπέλυσαν μια δωδεκάδα αξιωματούχους της Ιεράς Εξετάσεως σε όλη την Ολλανδία για να ανακαλύψουν και να εκτελέσουν τους ‘αιρετικούς.’ Ο πιο περιβόητος απ’ αυτούς ήταν ο Πέτερ Τίτελμαν, ένας σαδιστής ο οποίος διασκέδαζε καθώς τα θύματα του σπαρταρούσαν στις φλόγες. Αντιπροσωπευτικό του τρόπου με τον οποίο ενεργούσε ήταν όταν μπήκε διά της βίας σ’ ένα σπίτι και βρήκε δέκα άτομα να διαβάζουν τη Βίβλο και να προσεύχωνται. Γι’ αυτά τα αδικήματα τούς έκαυσε αμέσως στον πάσσαλο. Λέγεται ότι ο Τίτελμαν κάποτε συνάντησε ένα κοσμικό αρχηγό της αστυνομίας, ο οποίος τον ρώτησε πώς συνέβαινε και δεν χρειαζόταν προστατευτική στρατιωτική συνοδεία ενώ εκείνος χρειαζόταν. Ο Τίτελμαν απάντησε: «Συλλαμβάνω μόνον τους αθώους και τους ενάρετους, που δεν προβάλλουν αντίστασι.» Και ο αρχηγός της αστυνομίας απάντησε. «Αλλ’ αν εσείς συλλαμβάνετε όλους τους καλούς ανθρώπους κι εγώ όλους τους κακούς, είναι δύσκολο να πη κανείς ποιος στον κόσμο θα διαφύγη την τιμωρία.»

Ο Δουξ της Άλβα

Επί δέκα και πλέον χρόνια ο Φίλιππος Β’ προέτρεπε τις τοπικές αρχές της Ολλανδίας να υποστηρίζουν την Ιερά Εξέτασι, και σ’ αυτό το διάστημα επέστρεψε στην Ισπανία. Αλλά εκείνοι γίνονταν ολοένα και πιο απρόθυμοι να εκτελέσουν τις διαταγές του. Επειδή ο αριθμός των ‘αιρετικών’ εξακολουθούσε ν’ αυξάνη ο Φίλιππος κατέφυγε σε πιο οριστικά μέτρα. Έστειλε τον πιο επιδέξιο και έμπειρο στρατηγό σε όλη την Ευρώπη, τον Δούκα της Άλβα, να καταπνίξη αυτή την αίρεσι μια για πάντα. Αυτό έγινε στο 1567.

Ο δουξ έφθασε στις Κάτω Χώρες με μια δύναμι 24.000 πεζών και 6.000 ιππέων. Περιλαμβάνονταν και 10.000 από τους καλύτερους στρατιώτες της Ευρώπης μαζί με 2.000 πόρνες. Ίδρυσε αμέσως ένα «Συμβούλιον των Διαταραχών,» γνωστό στους Ολλανδούς ως «Το Συμβούλιον του Αίματος.» Με δόλο και απάτη συνέλαβε εξέχοντας Ολλανδούς στα δίχτυα του, και μόνον ο πλούτος ήταν αρκετός για να καταδικάση ένα άνθρωπο.

Στην αρχή ακόμη της διακυβερνήσεως του Δουκός η Ιερά Σύνοδος του πάπα προχώρησε ως το σημείο να καταδικάση σε θάνατο ως αιρετικούς και τα τρία εκατομμύρια των Ολλανδών, και δέκα ημέρας αργότερα ο Φίλιππος Β’ επεκύρωσε το διάταγμα. Η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαιδεία αναφέρει: «Η εξαετής βασιλεία του Άλβα επρόκειτο να είναι μια αξέχαστη βασιλεία τρόμου κατά την οποία η Ισπανική κυβέρνησις επεχείρησε δια της βίας να εκριζώση τον ήδη στερεά ριζωμένο Προτεσταντισμό των Βορείων Επαρχιών. . . . Ο Άλβα . . . επετέθη σκληρά, υπέταξε και λεηλάτησε τις πόλεις Μονς, Μαλίν, Ζούτφεν, Νάαρντεν και Χάαρλεμ.» Κι εν τούτοις απέτυχε, διότι οι σταθεροί Ολλανδοί υπερασπισταί αποδεκάτισαν σοβαρά τις δυνάμεις του Δουκός. Έτσι χρειάσθηκε ο στρατός του των 30.000 ανδρών επτά μήνες με απώλεια 12.000 για να καταλάβη την πόλι Χάαρλεμ. Κουρασμένος από τον πόλεμο, ο Δουξ τελικά έφυγε κρυφά από τη χώρα για να γλυτώση από τους πιστωτάς του, καυχώμενος συγχρόνως ότι είχε εκτελέσει 18.600 αιρετικούς στη διάρκεια των έξη ετών. Αυτό θα μπορούσε θαυμάσια να γίνη, γιατί στη διάρκεια μιας ‘αγίας εβδομάδος’ εφόνευσε 800.

Γουλιέλμος «ο Σιωπηλός»

Το γεγονός ότι ο Φίλιππος Β’ και τα όργανά του, όπως ο Δουξ της Άλβα και οι διάδοχοί του (Δον Χουάν της Αυστρίας και ο Δουξ της Πάρμας), απέτυχαν όλοι να υποτάξουν τους Ολλανδούς, ωφείλετο αναμφιβόλως κατά μεγάλο μέρος στον ρόλο που έπαιζε ο Γουλιέλμος της Οράγγης, «ο Σιωπηλός,» και οι γυιοι του που τον ακολούθησαν. Στην εφηβική του ηλικία ο Γουλιέλμος υπήρξε ο ευνοούμενος του Αυτοκράτορος Καρόλου Ε’ και με τον καιρό έγινε αντιβασιλεύς ή κυβερνήτης τριών από τις βόρειες επαρχίες της Ολλανδίας. Απέκτησε τον τίτλο του «Σιωπηλού» επειδή έκρυψε τη συντριβή του όταν άκουσε για το σχέδιο του Φιλίππου Β’ και του βασιλέως της Γαλλίας να εξαλείψουν τον Προτεσταντισμό με το να εξολοθρεύσουν όλους τους Προτεστάντας στις επικράτειές των.

Μολονότι ο ίδιος ήταν Καθολικός χωρίς καμμιά συμπάθεια για τη Μεταρρυθμισμένη θρησκεία, ο Γουλιέλμος είδε ότι «είχε αποφασισθή για την Ολλανδία μια Ιερά Εξέτασις πιο άγρια από εκείνη της Ισπανίας, αφού αρκούσε να στραβοκυττάξη [κανείς] μια εικόνα για να ριφθή στις φλόγες.» Λέγει ότι αισθάνθηκε «συμπόνοια για τόσο πολλούς ενάρετους άνδρες και γυναίκες που ήσαν έτσι καταδικασμένοι σε σφαγή,» και απεφάσισε να κάμη ό,τι μπορούσε για να τους σώση. Μολονότι διετάχθη από τον Φίλιππο Β’ να εξαλείψη όλα τα δόγματα «που αποδοκιμάζει η Αγία μας Μητέρα Εκκλησία,» έκαμε ακριβώς το αντίθετο, «σκεπτόμενος ότι ήταν πιο αναγκαίο να υπακούη στον Θεό παρά σε ανθρώπους.» Κι έτσι, αντί να γίνη το κύριο όργανο της Ιεράς Εξετάσεως, έγινε ο στύλος γύρω στον οποίο συγκεντρώνονταν οι Ολλανδοί. Με αγάπη έγινε γνωστός ως «Πατήρ Γουλιέλμος.»

Σαν αποτέλεσμα των πολλών ετών θρησκευτικής αγριότητος ο Γουλιέλμος, στις 31 Αυγούστου 1568, εκήρυξε επισήμως τον πόλεμο κατά του Δουκός της Άλβα και παρώτρυνε τους συμπατριώτας του να ενωθούν και να πολεμήσουν για την ελευθερία. Έτσι άρχισε ο Ολλανδικός «Ογδοηκονταετής Πόλεμος.» Μολονότι συχνά οι Ολλανδοί ηττώντο στην ξηρά, πιο συχνά ήσαν νικηταί στη θάλασσα, κυρίως μέσω των πειρατικών συμμοριών ναυτών που ήσαν γνωστές ως «Ζητιάνοι της Θάλασσας.» Με τον καιρό ο Γουλιέλμος μετεστράφη στον Προτεσταντισμό και έγινε «Στρατιώτης της Μεταρρυθμίσεως.»b Ο εχθρός, επειδή αντελήφθη τη σπουδαιότητά του στον Ολλανδικό αγώνα για την ελευθερία, τον επεκήρυξε για ένα τεράστιο ποσόν. Μετά από πολλές απόπειρες, η σφαίρα ενός δολοφόνου τελικά έθεσε τέρμα στη ζωή του το 1584 σε ηλικία πενήντα ενός ετών. Αλλά συνέχισαν οι γυιοι του—πρώτος ο Μαυρίκιος επί σαράντα σχεδόν χρόνια, κατόπιν ο Φρειδερίκος Ερρίκος επί είκοσι δύο περίπου χρόνια, τον οποίο διεδέχθη ο γυιος του Γουλιέλμος Β’, στην ακμή της διακυβερνήσεως του οποίου οι Ολλανδοί εξασφάλισαν τελικά την ελευθερία των.

Στη διάρκεια του ογδοηκονταετούς πολέμου για ελευθερία οι Ολλανδοί επανειλημμένως έλαβαν βοήθεια από την Αγγλία καθώς και από τους Γάλλους και τους Γερμανούς.

Θρησκευτική Αγριότης και από τις Δυο Πλευρές

Στη διάρκεια όλων αυτών των ογδόντα ετών πολλοί από τους Ολλανδούς, ενώ πολεμούσαν για θρησκευτική (καθώς και πολιτική) ελευθερία για τους εαυτούς των, ήσαν απρόθυμοι να τη χαρίσουν σε άλλους. Μεταξύ των πιο περιβόητων ήταν ο Σονόι, κυβερνήτης μιας βόρειας Ολλανδικής επαρχίας το 1575. Τα βασανιστήρια που έκαμε σε μερικούς που το μόνο τους έγκλημα ήταν η άσκησις της Καθολικής θρησκείας κρυφά, ήσαν τόσο αηδιαστικά, ώστε κανείς αρρωσταίνει διαβάζοντας τις λεπτομέρειες. Ένας ιστορικός λέγει: «Ο Σονόι, προς αιώνια ντροπή του, ήταν διατεθειμένος ν’ αποδείξη ότι οι Μεταρρυθμισταί ήσαν ικανοί να δώσουν «μαθήματα ακόμη και στους ιεροεξεταστάς σ’ αυτή τη διαβολική επιστήμη.» Ενώ οι Ολλανδοί, γενικά, απεκήρυτταν αυτές τις αγριότητες του Σονόι (στην πραγματικότητα ο Γουλιέλμος είχε σαφώς προειδοποιήσει τον Σονόι να μη καταδιώκη τους Καθολικούς), όλες οι προσπάθειες να τον συμμορφώσουν στα επόμενα χρόνια απέτυχαν λόγω του ρόλου που είχε παίξει στον αγώνα τους για ελευθερία.

Όσο ζούσε ο Γουλιέλμος της Οράγγης ήταν ένα στήριγμα για ανεξιθρησκεία, και συχνά επέπληττε αξιωματούχους για τη μισαλλοδοξία τους. Χαρακτηριστικές είναι οι οδηγίες του προς τους άρχοντας του Μίντλμπουργκ: «Σας διακηρύττομε . . . ότι δεν έχετε το δικαίωμα να στενοχωρήσθε με τη συνείδησι κάποιου ανθρώπου, εφ’ όσον δεν γίνεται κάτι που θα επέφερε ιδιωτική βλάβη ή δημόσιο σκάνδαλο. Επομένως, σας διατάσσομεν ρητώς να παύσετε να παρενοχλήτε αυτούς τους Βαπτιστάς [Αναβαπτιστάς], να εμποδίζετε τις τέχνες των και την καθημερινή εργασία των, με την οποία κερδίζουν άρτον για τις συζύγους των και τα τέκνα των . . . Φυλάγεσθε, λοιπόν, από ανυπακοή και αντίστασι στη διαταγή που τώρα επιβάλλομε.»

Αλλά το πόσο μακρυά από τέτοιες ανθρωπιστικές αρχές ήταν ο λαός του, το έδειξε με τον τρόπο που τιμώρησε τον Βαλτάσαρ Τζεράρντ, ο οποίος επέτυχε να δολοφονήση τον αγαπημένο τους «Πατέρα Γουλιέλμο.» Η λύσσα τους δεν γνώριζε όρια. Εφαρμόσθηκαν «φρικτά βασανιστήρια.»

Μερικοί μεταξύ των Ολλανδών ακόμη επεδίδοντο στο σπάσιμο αγαλμάτων, στην καταστροφή ‘ιερών’ εικόνων, βιβλιοθηκών, βωμών σε εκατοντάδες εκκλησίες και μοναστήρια ανδρών και γυναικών. Αλλά πρέπει να προσθέσωμε ότι αυτοί οι ταραχοποιοί, κατά κανόνα, δεν πείραζαν ούτε τις μοναχές, ούτε τους ιερείς, ούτε και λαφυραγωγούσαν περιουσίες.

Στη διάρκεια του τελευταίου τμήματος της διακυβερνήσεις του υιού του Γουλιέλμου Μαυρικίου, ο οποίος ξεπερνούσε τον πατέρα του σε στρατιωτική ικανότητα, αλλ’ όχι σε ανθρωπιστικές αρχές, εμφανίσθηκε ένα δόγμα γνωστό ως Αρμινιανοί. Αυτοί διαφωνούσαν σε λιγώτερο δογματικά θέματα με τους επικρατέστερους Καλβινιστάς, ιδιαίτερα σχετικά με τον προορισμό και τη σωτηρία. Μέλη αυτού του δόγματος της μειονότητος πλήρωναν πρόστιμο, φυλακίζονταν, εξορίζονταν και ακόμη τους έσφαζαν.

Ναι, σκανδαλώδη θρησκευτική αγριότητα έδειξαν και οι δυο πλευρές στον ογδοηκονταετή Ολλανδικό πόλεμο για ελευθερία. Βεβαίως όλα αυτά δείχνουν ότι κανένας απ’ αυτούς δεν μπορούσαν να είναι οι αληθινοί ακόλουθοι του Χριστού! Όλη αυτή η θρησκευτική αγριότης είναι εκ διαμέτρου αντίθετη από τις αρχές που εξάγγειλε ο Χριστός: «Λοιπόν πάντα όσα αν θέλητε να κάμνωσιν εις εσάς οι άνθρωποι, ούτω και σεις κάμνετε εις αυτούς.» «Διότι πάντες όσοι πιάσωσι μάχαιραν διά μαχαίρας θέλουσιν απολεσθή.» «Εντολήν καινήν σας δίδω, Να αγαπάτε αλλήλους, καθώς εγώ σας ηγάπησα και σεις να αγαπάτε αλλήλους. Εκ τούτου θέλουσι γνωρίσει πάντες ότι είσθε μαθηταί μου εάν έχητε αγάπην προς αλλήλους.»—Ματθ. 7:12· 26:52· Ιωάν. 13:34, 35.

Τι θα πούμε για τη σημερινή κατάστασι στην Ολλανδία; Πάλι υπάρχει στασιασμός εναντίον της εξουσίας του Βατικανού. Αυτή τη φορά δεν έχει στιγματισθή από τέτοια αγριότητα όπως στο παρελθόν. Εν τούτοις πόσοι απ’ αυτούς που απορρίπτουν την εξουσία του παπισμού υιοθετούν πράγματι και εφαρμόζουν στη ζωή τους τις υψηλές αρχές που εκτίθενται στον Λόγο του Θεού, στη Βίβλο;

[Υποσημειώσεις]