Είσθε ένας Καλός Διδάσκαλος;

ΜΑΜΑ, δείξε μου πώς! Θέλω να το κάμω!» φωνάζει ένα κοριτσάκι πέντε ετών. Τι ζητάει από τη μητέρα του; Να γίνη δάσκαλός του.

Αδιάφορο ποια είναι η κατάστασίς σας στη ζωή, συχνά απαιτείται από σας να γίνετε δάσκαλος. Κάθε φορά που δίνετε οδηγίες από ένα οδικό χάρτη, ή δείχνετε σ’ έναν νέο υπάλληλο πώς να χειρίζεται μια μηχανή, ή εξηγείτε σ’ ένα παιδί πώς να δένη τα κορδόνια των παπουτσιών του—διδάσκετε.

Ναι, ο καθένας είναι ένας διδάσκαλος, και πρέπει να ενδιαφερώμεθα για τη βελτίωσι της ικανότητές μας ως διδασκάλων.

Είναι φανερό ότι υπάρχουν πολλά και διάφορα είδη και επίπεδα διδασκαλίας. Αλλά γιατί ευχαριστούμεθα όταν έχωμε μερικούς ανθρώπους που εξηγούν καλύτερα τα πράγματα απ’ όσο ευχαριστούμεθα με άλλους; Τι κάνει μερικούς ανθρώπους καλούς διδασκάλους;

Όταν έκαναν αυτές τις ερωτήσεις, ένας Δανός μαθητής απήντησε: «Ένας καλός δάσκαλος πραγματικά γνωρίζει το θέμα ή την τέχνη. Είναι επίσης πρακτικός στο πώς το παρουσιάζει, όταν μου λέγη γιατί είναι σπουδαίο να μάθω ένα ωρισμένο πράγμα. Το αποτέλεσμα είναι ότι βλέπω πού μπορώ να χρησιμοποιήσω στην ζωή μου την πληροφορία ή την ικανότητα που απέκτησα.» Ένας Καναδός σπουδαστής ανέφερε μιαν άλλη άποψι: «Ένας καλός δάσκαλος ενδιαφέρεται προσωπικά για σας. Δεν είσθε απλώς ένα νούμερο γι’ αυτόν.»

Η Σχέσις Διδασκάλου και Μαθητού

Οι μαθηταί είναι άνθρωποι· χρειάζονται να αισθάνωνται ότι δείχνουν γι’ αυτούς ένα προσωπικό ενδιαφέρον, όπως λέγει ο Χ. Σ. Ρόοζ στο περιοδικό, Ο Διδάσκαλος και το Επάγγελμα Του: «Οι σπουδασταί ανταποκρίνονται πολύ γρήγορα στο γνήσιο ενδιαφέρον.»

Ναι, η καλή διδασκαλία αρχίζει με τη γενική μας στάσι προς τους ανθρώπους. Φροντίζομε πράγματι αρκετά ώστε να εξηγούμε στους άλλους τα πράγματα υπομονητικά; Αν είναι έτσι, θα είμεθα πρόθυμοι να δαπανήσωμε χρόνο, όχι μόνον με το άτομο, αλλά επίσης και από πριν, για να οργανώσωμε τη σκέψι μας ώστε να είναι σε θέσι να δώση τη μεγαλύτερη βοήθεια και οδηγία. Θα είμεθα φιλικοί και θα κάνωμε τον μαθητή να γνωρίζη ότι θα ακούμε πρόθυμα τις ερωτήσεις και τα σχόλιά του.

Σαν πρακτικό παράδειγμα, υποθέστε ότι μας ζητούν να διδάξωμε ένα νέον υπάλληλο τη λειτουργία μιας μηχανής. Τι μπορούμε να κάμωμε για να δημιουργήσωμε μια καλή σχέσι; Αν κατσουφιάσωμε επειδή διέκοψε την εργασία μας και αμέσως αρχίσωμε να τον βομβαρδίζωμε με λόγια, πώς θα υπάρξη μια ατμόσφαιρα που συντελεί στη μάθησι; Πόσο καλύτερο θα είναι να δείξωμε προσωπικό ενδιαφέρον και να τον βεβαιώσωμε ότι θα είμεθα ευτυχείς να του εξηγήσωμε τη λειτουργία.

Οι γονείς, ειδικά, πρέπει να μη ξεχνούν ότι ένα παιδί επιθυμεί πάρα πολύ να αρέση, να αισθάνεται ότι τα καταφέρνει και το εκτιμούν. Αν το κάμουν να αισθάνεται ότι είναι κουτό, ή το περιφρονούν, επειδή δεν μαθαίνει κάτι τόσο γρήγορα όσο ο γονεύς νομίζει ότι πρέπει, η επιθυμία του να μαθαίνη μπορεί να ελαττωθή στο μέλλον.

Δεν βλέπομε πολλές φορές γιατί μερικοί, που ίσως να μην έχουν τόση τεχνική ικανότητα στη διδασκαλία όπως άλλοι, εν τούτοις, είναι καλύτεροι διδάσκαλοι; Αυτό συμβαίνει επειδή αυτοί δείχνουν πραγματικό ενδιαφέρον για τον μαθητή και το θέμα. Ο μαθητής ανταποκρίνεται με την επιθυμία να μάθη.

Μεγάλο βοήθημα για τη διατήρησι καλής σχέσεως μεταξύ διδασκάλου και μαθητού είναι η ζωηρότης, δηλαδή να είναι κανείς γεμάτος ζωή. Η διέγερσις είναι μεταδοτική και, ατυχώς, το ίδιο είναι και η ανία. Επειδή αφήνουν να εκδηλώνεται το αίσθημά των για το θέμα μερικοί διδάσκαλοι πραγματικά κατορθώνουν να διεγείρουν τους μαθητάς των στη μάθησι. Μερικοί δυνατόν να πουν, ‘Αλλ’ εγώ δεν αισθάνομαι ακριβώς έτσι’. Είναι αλήθεια ότι διαφέρομε στο πώς εκδηλώνομε τα αισθήματά μας, αλλά όλοι εμείς αισθανόμεθα και μπορούμε να βρούμε τρόπους για να το δείξωμε.

Συχνά κάποια πρόσφατη έρευνα επί του θέματος αναζωπυρώνει τα αισθήματά μας και τότε, με τη σειρά, μπορούμε να διεγείρωμε το ενδιαφέρον του μαθητού μας. Εξετάζοντας προσωπικά γιατί ο ενθουσιασμός μας είναι σπουδαίος για τον μαθητή, θα βοηθήση. Επίσης, πρέπει να μη σκεπτώμεθα καθόλου τον εαυτό μας, αλλά να συγκεντρώνουμε όλη τη σκέψι μας στο θέμα μας για να επιτύχωμε την επιθυμητή σχέσι μ’ εκείνους τους οποίους προσπαθούμε να βοηθήσωμε.

Αλλά συμβαίνει μερικές φορές να υπάρχη αυτή η σχέσις και ο σπουδαστής θέλει να μάθη, και όμως και οι δύο μπορεί ν’ απογοητεύωνται από τα αποτελέσματα. Τι λείπει; Ίσως ωρισμένες ικανότητες διδασκαλίες. Ας δούμε μερικές από τις πιο σπουδαίες.

Η Απλότης Είναι το Κλειδί

Ένας έμπειρος διδάσκαλος είπε: «Ο δάσκαλος πρέπει όχι μόνον να γνωρίζη την ύλη που θέλει να διδάξη, αλλά και να την γνωρίζη με την πιο απλή αλλά και ακριβή μορφή της. Αν είναι περίπλοκη στον δάσκαλο, δεν θα μπορέση να την διδάξη.» Εκείνο που χρειάζεται είναι η απλότης.

Μερικές φορές ο διδάσκαλος γνωρίζει το θέμα του τόσο καλά ώστε ξεχνά πόσο περίπλοκο μπορεί να φαίνεται σε κάποιον που δεν το γνωρίζει. Αν αυτό αληθεύη στην περίπτωσί σας, τι μπορείτε να κάμετε για να απλοποιήσετε την εξήγησί σας; Πρώτα, προσέξτε το λεξιλόγιό σας. Είναι εύκολο να λησμονήσετε ότι όροι, ιδιαίτερα τεχνικοί όροι που μπορεί να είναι οικείοι σε σας, δυνατόν να προκαλούν σύγχυσι σε άλλους. Ακόμη και όταν δεν συζητήτε κάποιο τεχνικό ζήτημα, είναι ανάγκη να προσέχετε. Υποθέστε ότι διδάσκετε την νεαρή σας κόρη πώς να κάμη ένα γλύκυσμα. Χρειάζεται να βεβαιωθήτε ότι η μικρούλα σας γνωρίζει τη διαφορά μεταξύ λέξεων όπως «χτυπώ,» «ανακατεύω» και «διπλώνω.» Έτσι, εκτός από τις σύντομες λέξεις και σύντομες φράσεις που συνηθίζονται, να φροντίζετε να εξηγήτε οποιαδήποτε λέξι που μπορεί να είναι άγνωστη στη μαθήτριά σας.

Δεύτερον, αποφεύγετε την πολυλογία. Μη κατακλύζετε τον μαθητή με λέξεις. Η ομιλία δεν είναι το ίδιο πράγμα με τη διδασκαλία. Η απλότης συχνά απαιτεί να ομιλήτε αργά και να διαλέγετε τις λέξεις σας προσεκτικά.

Τρίτον, χειρίζεσθε το θέμα λογικά, δηλαδή μ’ ένα τρόπο βήμα προς βήμα. Να οικοδομήτε σε ό,τι ήδη γνωρίζει ο μαθητής σας. Συχνά είναι βοηθητικό να κάνετε ένα κατάλογο των σημείων που θέλετε να διδάξετε. Αναλύστε τον, σημειώνοντας τι θα περιλάβη κάθε σημείο ή πράξις, και έπειτα υπολογίστε ποιο απ’ αυτά ο μαθητής πρέπει να μάθη πρώτα. Τώρα, τι μπορείτε να διδάξετε επιτυχώς έπειτα, και ούτω καθεξής; Μη ξεχνάτε ότι μόνον λίγα βήματα μπορούν συνήθως ν’ απορροφηθούν κάθε φορά.

Ένας άλλος παράγων που συντελεί στην απλότητα είναι η επανάληψις. Αν εκλέγετε λίγα κύρια σημεία και τα επαναλαμβάνετε, τα αποτελέσματα συχνά είναι πολύ ευχάριστα.

Τι εννοούμε με την επανάληψι; Είναι μήπως το να επαναλαμβάνωμε μια ωρισμένη φράσι; Αυτή η μέθοδος θα μπορούσε να κάμη τον μαθητή ν’ απομνημονεύη τη φράσι σαν ένα σύνθημα, αλλ’ όχι να μαθαίνη την ιδέα που βρίσκεται πίσω από αυτό. Πολύ καλύτερο είναι να εκλέγωμε διάφορες λέξεις—έπειτα να εντυπώνωμε τις ιδέες. Ένας διδάσκαλος με μακρά πείρα υποστηρίζει: «Μάθετε να λέτε—το ίδιο πράγμα με δύο ή τρεις διάφορους τρόπους. Αυτό βοηθεί τον μαθητή να μη απομνημονεύη λέξεις μόνον, αλλά να συλλαμβάνη το κύριο σημείο.

Μπορείτε να βελτιώσετε την απλοποίησι με ανάλυσι αυτού που παρουσιάζετε. Συνεχώς να ρωτάτε τον εαυτό σας: ‘Μήπως υπήρχε ένας καλύτερος τρόπος για να το εξηγήσω αυτό; Πώς μπορούσε αυτό να γίνη πιο σαφές, πιο απλό;’

Δύο άλλες περιοχές που πρέπει να εξετάσωμε προσεκτικά είναι η χρήσις παραδειγμάτων και η χρήσις ερωτήσεων.

Χρήσις Παραδειγμάτων

Το παράδειγμα είναι μια ιστορία μ’ ένα σημείον που αναφέρεται σ’ αυτήν, ή θα μπορούσε να είναι μια επίδειξις, βήμα προς βήμα, του πώς μπορεί να γίνη κάτι. Οπτικά βοηθήματα, όπως ένας μαυροπίναξ, μπορούν να είναι πολύ χρήσιμα. Μπορούν επίσης να χρησιμοποιούνται παραστατικές περιγραφές.

Αλλά μερικοί μπορούν να πουν, ‘Δεν ξέρω να λέγω ιστορίες και ποτέ δεν θα μάθω.’ Στην πραγματικότητα, όλοι μας χρησιμοποιούμε παραδείγματα συχνά. Όταν λέμε «αργός σαν τη χελώνα» ή «ελεύθερος σαν το πουλί,» εξηγούμε κάτι με παράδειγμα.

Μπορεί ένας να νομίζη ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιή μακρές ιστορίες για παραδείγματα, αλλά συχνά μπορούν να χρησιμοποιούνται πιο σύντομες με πολύ καλό αποτέλεσμα. Ο μεγαλύτερος διδάσκαλος που έζησε ποτέ στη γη, ο Ιησούς Χριστός, το έκαμε αυτό. Όταν μιλούσε για την επίκρισι άλλων, είπε: «Διατί βλέπεις το ξυλάριον το εν τω οφθαλμώ του αδελφού σου, την δε δοκόν την εν τω οφθαλμώ σου δεν παρατηρείς;» (Ματθ. 7:3-5) Τι δυνατό παράδειγμα! Εν τούτοις ήταν σύντομο.

Υπάρχουν πολλά οφέλη στο σύντομο παράδειγμα. Είναι απλό και γι’ αυτό συνήθως είναι περισσότερο κατανοητό. Το παράδειγμα που παρουσιάζεται με πολλά λόγια γίνεται περίπλοκο, εκτός αν εκφράζεται εξαιρετικά καλά. Ο μαθητής δυνατόν να απορροφηθή στο να φαντασθή το παράδειγμα και να λησμονήση το μάθημα.

Εξ άλλου, ένα απλό παράδειγμα μπορεί πραγματικά να βοηθή στη διδασκαλία. Ο εκπαιδευτής Ν. Λ. Μπόσσιγκ εξηγεί γιατί: «Η ικανότης ενός ατόμου να σκέπτεται αφηρημένα [σκέψις που δεν υποστηρίζεται από παραδείγματα] είναι «μια από τις δυσκολώτερες ανθρώπινες ικανότητες.» Ο μαθητής χρειάζεται παραδείγματα για να συλλαμβάνη πλήρως το σημείο που διδάσκετε.

Επίσης τα παραδείγματα βοηθούν για να φέρουν τον διδάσκαλο μέσα στην περιοχή της πραγματικής ζωής. Αφού διδάξετε τον γυιο σας ωρισμένες αρχές της οδηγήσεως ενός αυτοκινήτου, δώστε του ένα παράδειγμα του προβλήματος που μπορεί ν’ ανακύψη στην κυκλοφορία. Αυτό θα του εντυπώση ότι οι αρχές που μόλις διδάχθηκε είναι σπουδαίες στις καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Ένα κατάλληλο παράδειγμα δεν σας απομακρύνει από το θέμα σας. Το κάνει σπουδαιότερο, πιο πραγματικό. Αυτή είναι καλή διδασκαλία.

Πώς σκέπτεται ένα άτομο για τα καλά παραδείγματα; Δεν χρειάζεσθε να φτιάξετε «ιστορίες»· απλώς σκεφθήτε «παραδείγματα» του σημείου σας. Μη τρομάζετε να χρησιμοποιήτε τη φαντασία. Επί παραδείγματι, υποθέστε ότι προσπαθείτε να διδάξετε στα παιδιά σας πώς κινούνται οι πλανήται σχετικά ο ένας προς τον άλλον. Τι μπορεί να γίνη για να κάμετε τη διδασκαλία «πραγματική»; Η ζαχαριέρα μπορεί να παραστήση τον ήλιο· ένα φλυτζάνι, τη γη, και η αλατιέρα τη σελήνη! Κινήστε τα το ένα γύρω από το άλλο, και τα λόγια που χρησιμοποιήσατε θα λάβουν σημασία για το παιδί σας.

Αν το κάμετε συνήθεια να δίνετε παραδείγματα, γρήγορα θα διαπιστώσετε ότι εκείνο που λέτε αφήνει συχνά μια διαρκή εντύπωσι.

Χρήσις Ερωτήσεων

Η ερώτησις, όταν χρησιμοποιήται κατάλληλα, είναι ένα έξοχο μέσον. Βασικώς, με τις ερωτήσεις ζητούμε γεγονότα (Ποιος; Τι; Πότε; Πού;) ή ζητούμε συμπεράσματα ή γνώμες (Πώς; και Γιατί;).

Οι σύντομες και περιεκτικές ερωτήσεις είναι οι καλύτερες. Αυτές συνήθως περιλαμβάνουν μια κυρία ιδέα.

Αν πραγματικά θέλετε να γνωρίσετε τι σκέπτεται ο μαθητής σας, μπορεί να χρειασθή να προσέχετε τον τόνο της φωνής σας. Επί παραδείγματι, ένας γονεύς θα μπορούσε να ρωτήση τον νεαρό γυιο του πώς βλέπει το κάπνισμα της μαριχουάνας. Με τον τρόπο που ο πατέρας λέγει τη λέξι «μαριχουάνα» ο γυιος μπορεί να καταλάβη ότι ο πατέρας του δεν την επιδοκιμάζει. Τότε τι θα γίνη; Μπορεί να δώση στον πατέρα του την απάντησι που θα επιθυμούσε. Αλλ’ αν η ερώτησις διατυπωθή χωρίς ιδιαίτερο τόνο, το παιδί είναι πιθανώτερο ν’ απαντήση πώς πραγματικά αισθάνεται γι’ αυτήν. Οι ερωτήσεις σπανίως καταλήγουν σε καλή διδασκαλία αν γίνωνται μ’ ένα τραχύ ή απαιτητικό τρόπο. Μη λησμονείτε τη σχέσι μεταξύ διδασκάλου και μαθητού.

Επίσης είναι καλό να θυμάστε ότι αν ζητήτε από κάποιον να σκεφθή, είναι σπουδαίο να είσθε υπομονητικός. Αν κάμετε μια ερώτησι, αλλά κατόπιν δίνετε γρήγορα την απάντησι εσείς ο ίδιος, ποτέ δεν θα γνωρίζετε πραγματικά πώς θ’ απαντούσε το άλλο άτομο. Κάμετε παύσι μετά την ερώτησι· προσέχετε την έκφρασι του προσώπου του, και έπειτα, αν βλέπετε ότι αυτός δεν εννοεί, επαναλάβετε την ερώτησι.

Ερωτήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διεγείρουν το ενδιαφέρον, για να δοκιμάσουν την κατανόησι, ή και τα δύο. Συχνά οι ερωτήσεις που διεγείρουν το ενδιαφέρον είναι ρητορικές, δηλαδή, η απάντησις είναι φανερή ή δεν απαιτείται καμμιά απάντησις—όπως, ‘Όλοι θέλομε να είμεθα ευτυχείς, έτσι δεν είναι;’

Ερωτήσεις που γίνονται για να δοκιμάσουν την κατανόησι είναι οι πιο δύσκολες. Αυτές συχνά χρησιμοποιούνται για να ανασκοπήσωμε τα κύρια σημεία ή να ελέγξωμε την κατανόησι των μαθητών. Τέτοιες ερωτήσεις πρέπει να διατυπώνωνται προσεκτικά για ν’ αποφεύγετε την αποθάρρυνσι του μαθητού. Αν του ζητήτε να λογικευθή σε κάποιο ζήτημα και αυτός βγάζει εσφαλμένο συμπέρασμα, μπορεί να αισθανθή ότι είναι βραδύς, να στενοχωρηθή και ν’ απογοητευθή. Αν μπορήτε να δήτε από την έκφρασι του προσώπου του ότι δεν σας παρακολουθεί, θα ήταν καλύτερο να επανεξηγήσετε το ζήτημα χωρίς να κάμετε ερωτήσεις ή να ρωτήσετε διακριτικά αν θα ήθελε περισσότερες εξηγήσεις. Ο μαθητής σας θα είναι ευγνώμων γι’ αυτό.

Πραγματικά, το να δείχνωμε ευγένεια, ενδιαφέρον και υπομονή στην καθημερινή μας ζωή έχει καλή επίδρασι επάνω μας, όχι μόνο όταν διδάσκωμε, αλλά πάντοτε. Γινόμεθα άτομα που μπορούν να επικοινωνούν αποτελεσματικώτερα με άλλους. Μάς εννοούν ευκολώτερα επειδή είμεθα πιο κατανοητοί.

Το ζήτημα στην πραγματικότητα δεν είναι αν θα μπορούσατε να σκεφθήτε να γίνετε διδάσκαλος, διότι είσθε διδάσκαλος. Το ερώτημα είναι, Θα κάμετε την προσπάθεια να γίνετε καλός διδάσκαλος;

Οι αμοιβές του να είναι κανείς καλός διδάσκαλος είναι μεγάλες. Διότι όταν διδάσκωμε, μεταδίδομε κάτι σ’ ένα άλλο άτομο. Δίνομε κάτι από τον εαυτό μας για να βοηθήσωμε κάποιον άλλον. Αυτή είναι μια πείρα που πλουτίζει και που μπορεί να κάμη τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα και που ν’ αξίζη περισσότερο.