Το Θαυμαστό Κυκλοφοριακό σας Σύστημα

ΕΙΜΑΙ το αίμα σου και περνώ μέσα από 100.000 περίπου μίλια αιμοφόρα αγγεία, από την κορυφή του κεφαλιού σου ως τις άκρες των δακτύλων σου. Είμαι πραγματικά ένα πολύ ειδικό μεταφορικό σύστημα. Μέσα μου υπάρχουν ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια που κολυμπούν σ’ ένα υγρό που ονομάζεται πλάσμα. Ένα μέσο άτομο έχει περίπου 5-6 λίτρες του υγρού μου.

Ξεκουράσου, λοιπόν, λίγα λεπτά γιατί θα σε πάρω να κάμωμε ένα γύρο. Τα ερυθρά μου αιμοσφαίρια θέλουν κάτι να σου πουν για τον ρόλο τους στο καταπληκτικό κυκλοφοριακό σου σύστημα.

Ερυθρά Αιμοσφαίρια

Ξέρεις σαν τι μοιάζομε εμείς, τα ερυθρά αιμοσφαίρια; Έχομε το σχήμα μιας τηγανίτας· είμαστε πολύ μικροί δίσκοι με οδοντώσεις και στις δυο πλευρές. Έχομε ένα χρώμα ανοικτό ροζ από μια σιδηρούχο ουσία που λέγεται «αιμοσφαιρίνη.» Όταν, όμως, έχομε ενωθή κατά εκατομμύρια σε μια σταγόνα αίμα, φαινόμαστε κόκκινα. Δεν θα μείνωμε, όμως, εδώ. Ξέρομε ότι μερικοί από σας αισθάνεσθε άσχημα όταν μας βλέπετε, γι’ αυτό προσπαθούμε να μη φαινόμαστε. Αλλά είμαστε φίλοι σας.

Έχομε γίνει σ’ ένα «εργοστάσιο,» σαν να λέμε, στον ερυθρό μυελό. Στα κόκκαλα των χεριών σου, των ποδιών σου και αλλού, ο μυελός μεταβάλλεται συνεχώς σε νέες ποσότητες ερυθρών αιμοσφαιρίων. Κάθε μέρα κατασκευάζονται περίπου 8,5 τρισεκατομμύρια από εμάς κι ένας όμοιος αριθμός καταστρέφονται. Ήξερες ότι όλα αυτά γίνονται μέσα σου;

Η ζωή μας δεν είναι πολύ μεγάλη—μόνο τέσσερις μήνες περίπου. Τι συμβαίνει όταν φθάνωμε στο τέλος της ζωής μας; Τότε πεθαίνομε είτε στο συκώτι είτε στη σπλήνα. Εκεί ειδικά κύτταρα που λέγονται «φαγοκύτταρα» μάς περιμένουν. Καταπίνουν τα παληά ερυθρά αιμοσφαίρια καθώς κινούνται μέσα στο αίμα. Τότε μέσα στα φαγοκύτταρα διαλυόμεθα. Αλλά τα απομεινάρια μας τυγχάνουν σεβασμού. Περίπου το 85 τοις εκατό του σιδήρου της αιμοσφαιρίνης μένει στο σώμα για να χρησιμοποιηθή στην κατασκευή αιμοσφαιρίνης για τα νέα ερυθρά αιμοσφαίρια. Έτσι μόνο το 15 τοις εκατό του σιδήρου που φθείρεται χρειάζεται ν’ αντικατασταθή. Το κάνεις αυτό τρώγοντας συκώτι, κουάκερ, αυγά, σπανάκι—μια δίαιτα που περιλαμβάνει σιδηρούχες τροφές.

Ο κύριος σκοπός μας είναι να μεταφέρωμε οξυγόνο από τους πνεύμονες σου στα κύτταρα του σώματός σου. Όπως θα ξέρης ίσως, όταν πηγαίνωμε στα πνευμόνια, αδειάζομε το διοξείδιο του άνθρακος και παίρνομε φρέσκη ποσότητα οξυγόνου.

Αφού ο αριθμός μας στο αίμα σου προσδιορίζεται ως ένα σημείο από τις ανάγκες σου σε οξυγόνο, μερικά άτομα έχουν περισσότερα από εμάς παρά άλλοι. Επί παραδείγματι, ένας αθλητής έχει περισσότερα ερυθρά αιμοσφαίρια παρά ένας υπάλληλος γραφείου. Και οι άνθρωποι που ζουν σε μεγάλα υψόμετρα έχουν περισσότερα ερυθρά από εκείνους που ζουν στο ύψος της θαλάσσης. Μπορεί να έχης ακούσει τη γνωστή έκφρασι «Το αίμα σου αραιώνει όταν συνηθίζης στον θερμό καιρό.» Στην πραγματικότητα, όσο για μας, το αντίθετο αληθεύει! Διότι αυξάνομε σε αριθμό στη, διάρκεια του θερμού καιρού και λιγοστεύομε στον κρύο καιρό.

Έχομε και μια ιδιοτροπία. Πρέπει να τη γνωρίζης, διότι μπορεί να σώση τη ζωή σου. Όπως βλέπεις, δεσμεύομε ένα δηλητηριώδες αέριο, το «μονοξείδιο του άνθρακος,» ακόμη πιο γρήγορα από το οξυγόνο. Αν βάλης εμπρός το αυτοκίνητό σου στο γκαράζ πριν ανοίξης την πόρτα, εμείς τα ερυθρά αιμοσφαίρια φορτωνόμαστε το μονοξείδιο του άνθρακος. Αυτό είναι κακό για σένα, γιατί τότε δεν μπορούμε να πάρωμε οξυγόνο. Επίσης, η αιμοσφαιρίνη δεν αποβάλλει εύκολα αυτό το δηλητηριώδες αέριο. Έτσι, πρέπει να περάση πολλή ώρα ώσπου εμείς τα προσβεβλημένα ερυθρά αιμοσφαίρια μπορέσωμε να εργασθούμε πάλι καλά για σένα. Εν τω μεταξύ, τα κύτταρα του σώματός σου στερούνται το οξυγόνο που χρειάζονται. Το αποτέλεσμα είναι επικίνδυνο. Είναι σαν ένας μεγάλος αριθμός από μας να έχη τεθή εκτός κυκλοφορίας! Αν πάρα πολλά από εμάς προσβληθούν, τότε είναι το τέλος—για μας και για σένα! Γι’ αυτό, παρακαλούμε να προσέχης.

Οι σύντροφοι μας, τα λευκά αιμοσφαίρια, έχουν επίσης κάτι να σου πουν.

Λευκά Αιμοσφαίρια

Πρώτα, να σας πούμε ότι δεν είμαστε πραγματικά λευκά, αλλά άχρωμα, και για να μάς δης στο μικροσκόπιο πρέπει να προσθέσης ένα ειδικό χρώμα. Αν και υπάρχουν πέντε είδη από μάς τα λευκά αιμοσφαίρια, εν τούτοις η αναλογία είναι ένα από μας για κάθε 700 περίπου ερυθρά αιμοσφαίρια. Θα σου πούμε πώς διαφέρομε από τα ερυθρά αιμοσφαίρια.

Για μας τα λευκά αιμοσφαίρια, οι σύντροφοι μας τα ερυθρά είναι σαν σχεδίες στο ποτάμι· δεν μπορούν να διαλέξουν που θέλουν να πάνε. Απλώς πηγαίνουν όπου τα τραβά το ρεύμα. Αλλά εμείς διαφέρομε. Μπορούμε να πάμε παντού! Ακόμη έχομε την καταπληκτική ικανότητα ν’ αλλάζωμε σχήμα! Λόγω αυτού μερικά από μας μπορούν να στριμωχθούν ανάμεσα στα μικροσκοπικά διαστήματα μεταξύ των κυττάρων των τριχοειδών αγγείων και να κινηθούν ανάμεσα στα κύτταρα του σώματος.

Η ικανότης μας, όμως, να πηγαίνωμε όπου θέλομε είναι πολύ σπουδαία για σένα, διότι μπορούμε να σπεύσωμε σε κάθε σημείο του σώματός σου για να βοηθήσωμε στην καταστροφή μερικών μικροβίων. Ας πούμε ότι κόπηκες· μόλις τα μικρόβια συγκεντρωθούν στην πληγή, συγκεντρώνομε τις δυνάμεις μας και αρχίζει η μάχη. Δεν ακούς κανένα θόρυβο· και ίσως να κοιμάσαι τότε. Αλλ’ εμείς εργαζόμεθα για να σε θεραπεύσουμε. Καθένα από μας μπορεί να καταπιή πολλά μικρόβια. Μολονότι τις περισσότερες φορές κερδίζομε τη μάχη, υπάρχουν απώλειες και από την δική μας πλευρά επίσης. Καθώς τα μικρόβια που καταπίνομε διαλύονται, ελευθερώνουν μικροβιακές τοξίνες και δηλητηριώδη απορρίμματα. Αυτές οι τοξίνες σκοτώνουν μερικά από μας τα λευκά αιμοσφαίρια. Αλλά τότε νέα λευκά αιμοσφαίρια φτάνουν για να συνεχίσουν τον αγώνα.

Και τώρα, λίγα λόγια για τους μικρότερους συντρόφους μας, τα αιμοπετάλια.

Αιμοπετάλια

Ίσως να μη φαινώμεθα πολύ εντυπωσιακά· είμεθα μικρά και άχρωμα, αλλά πολύ σπουδαία για σένα, γιατί βοηθούμε στο πήξιμο του αίματος. Χωρίς εμάς, θα αιμορραγούσες μέχρι θανάτου. Το ήξερες αυτό;

Πώς ακριβώς πήζει το αίμα δεν έχει κατανοηθή τελείως από τους ιατρικούς επιστήμονάς σας. Το έχομε μυστικό. Αλλά θα σου πούμε αυτό: Καθώς το αίμα αρχίζει να τρέχη από ένα κόψιμο στο σώμα σου, εμείς τα αιμοπετάλια κολλούμε στις ανώμαλες άκρες του τραύματος και αρχίζομε να διαλυώμεθα. Συγχρόνως απελευθερώνομε μια ουσία που βοηθεί στον σχηματισμό μιας παγίδας για να μη διαφεύγουν τα ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια. Καθώς αυτή η παγίδα ή το δίχτυ συστέλλεται, σχηματίζεται ένα στερεό πήξιμο. Το σύστημα αυτό είναι πραγματικά αποτελεσματικό.

Όλοι εμείς που είμεθα στο αίμα έχομε μεγάλη εκτίμησι για την καρδιά και θα θέλαμε ν’ ακούσετε και από αυτήν κάτι επίσης.

Η Καρδιά

Από φυσική άποψι, είμαι η βασική αντλία σου. Είμαι τοποθετημένη στο στήθος λίγο προς τα αριστερά, μεταξύ των πνευμόνων. Οι δύο κόλποι μου παίρνουν αίμα από τις φλέβες και οι δύο κοιλίες μου σπρώχνουν το αίμα στις αρτηρίες. Έχω περίπου το μέγεθος της γροθιάς σου, ισχυρά μυϊκά τοιχώματα και συνεχώς στέλνω αίμα σε όλα τα κύτταρα του σώματος και το παίρνω πάλι πίσω. Σ’ ένα υγιές άτομο συστέλλομαι εξήντα έως ογδόντα φορές το λεπτό. Προσπάθησε ν’ ανοιγοκλείσης το χέρι σου τόσο γρήγορα. Πόσο θα ανθέξης; Μη ξεχνάς ότι το κάνω αυτό όσο ζης, χωρίς να σταματώ ούτε μέρα ούτε νύχτα ούτε σαββατοκύριακα.

Οι άνθρωποι έχουν διαθέσει πολύ χρόνο για να με μελετήσουν. Έχουν όμως πολλά ακόμη να μάθουν. Αλλά κάποιος απ’ αυτούς έκανε την εξής παρατήρησι:

«Το έργο που κάνει η καρδιά στη διάρκεια της ημέρας είναι ίσο με την ενέργεια που καταβάλλει ένας άνδρας για ν’ ανεβή στην κορυφή ενός βουνού 1.200 μέτρων ύψους. Ας υποθέσωμε ότι ο άνδρας αυτός ζυγίζει 75 κιλά, αυτό θα εξισούτο με ένα ποσόν ενεργείας αρκετό να σηκώση 90 τόννους στο ύψος ενός μέτρου. Το έργο της αριστερής πλευράς είναι μεγαλύτερο από της δεξιάς, διότι η αριστερή πλευρά πρέπει να σπρώξη το αίμα σ’ όλο το σώμα, ενώ η δεξιά πλευρά να το στείλη μόνο στους πνεύμονες που είναι κοντά. Γι’ αυτό το λόγο τα μυώδη τοιχώματα της δεξιάς κοιλίας είναι πολύ λεπτότερα από της αριστερής κοιλίας.»—Ενχειρίδιον Βιολογίας.

Κάθε φορά που χτυπώ, το αίμα ωθείται στις αρτηρίες σαν ένα κύμα που μπορεί να το αισθανθής στον καρπό ή στον λαιμό βάζοντας τα δάχτυλά σου πάνω σε μια αρτηρία. Αυτό το ρυθμικό κύμα, όπως ξέρεις, λέγεται σφυγμός.

Υπάρχουν πολλά ακόμη να σου πω, αλλ’ αυτά είναι αρκετά για την ώρα. Καθώς γνωρίζεσαι μ’ εμάς, τα αιμοφόρα αγγεία θα ήθελαν να σου πουν για το ρόλο τους.

Τα Αιμοφόρα Αγγεία

Είμεθα κυρίως τριών ειδών: αρτηρίες, φλέβες και τριχοειδή αγγεία. Μπορείς να μας συγκρίνης με σωλήνες τριών μεγεθών. Στην πραγματικότητα, το θαυμάσιο κυκλοφοριακό σου σύστημα είναι πολύ όμοιο με το σύστημα υδρεύσεως μιας μεγάλης πόλεως με όλη την ποικιλία των σωλήνων. Πώς συμβαίνει αυτό; Το νερό της δεξαμενής πρέπει να ωθηθή σε μεγάλη απόστασι μέσα στην πόλι. Οι αντλίες κάνουν την ώθησι. Η πόλις χρειάζεται ένα μεγάλο σωλήνα όπου να περνά το νερό. Ο μεγάλος σωλήνας διακλαδίζεται σε μικρότερους. Κάθε ένας από τους μικρότερους σωλήνες δίνει νερό σ’ ένα δρόμο. Έπειτα ακόμη μικρότεροι σωλήνες οδηγούν από τον σωλήνα του δρόμου στα σπίτια. Στο δικό σου κυκλοφοριακό σύστημα η αντλία είναι, βέβαια, η καρδιά σου, κι εμείς τα αιμοφόρα αγγεία είμεθα οι σωλήνες.

Εμείς οι αρτηρίες ΠΑΙΡΝΟΜΕ το αίμα από την καρδιά. Η αορτή είναι σαν τον κεντρικό σωλήνα του συστήματος υδρεύσεως, αφού είναι η μεγαλύτερη από όλες τις αρτηρίες. Αρχίζοντας αμέσως από την καρδιά, η αορτή διακλαδίζεται σε μικρότερες αρτηρίες που καταλήγουν σε κάθε όργανο του σώματός σου. Τα τοιχώματα των αρτηριών είναι πολύ παχύτερα από τα τοιχώματα των φλεβών. Εσωτερικώς είμεθα πολύ λείες, όταν είμεθα σε καλή υγεία, ώστε το αίμα να ρέη γρήγορα. Δεν έχομε μικρές βαλβίδες, όπως έχουν οι φλέβες. Αλλά οι φλέβες θα σου μιλήσουν γι’ αυτές.

Προτού εμείς οι φλέβες σου πούμε για τις βαλβίδες μας, ίσως πρώτα θα ήθελες να μάθης γιατί έχομε βαλβίδες. Αυτό συμβαίνει, διότι το αίμα πρέπει να επιστρέψη στην καρδιά, κι εμείς οι φλέβες δεν το σπρώχνομε πίσω, διότι έχομε πολύ λίγους μυς. Τι, λοιπόν, σπρώχνει το αίμα σου πίσω στην καρδιά;

Δεν το κάνει εξ ολοκλήρου η πίεσις, διότι αυτή η πίεσις έχει κατά πολύ χαθή όταν φθάνη το αίμα σ’ εμάς τις φλέβες. Στην πραγματικότητα, η πίεσις σ’ εμάς είναι το ένα τριακοστό της πιέσεως των αρτηριών. Αυτό εξηγεί, παρεμπιπτόντως, γιατί μια κομμένη αρτηρία αιμορραγεί πολύ πιο ζωηρά παρά μια κομμένη φλέβα. Το αίμα, λοιπόν, σ’ εμάς τις φλέβες χρειάζεται βοήθεια για να προχωρήση. Οι συνήθεις μυς στο σώμα σου, στα πόδια σου και στα χέρια σου προσφέρουν αυτή τη βοήθεια, διότι η μυϊκή δύναμις αναγκάζει το αίμα που είναι μέσα μας να προχωρήση στην καρδιά σου.

‘Τότε γιατί το αίμα δεν φεύγει πίσω όταν αναπαύωνται οι μυς;’ ίσως ρωτήσης. Εδώ είναι που χρειάζονται οι βαλβίδες μας. Αυτές είναι μοναδικές επειδή αποτελούνται από μικρή πτυχή ιστού που κολλά πολύ καλά στα τοιχώματα όταν το αίμα ρέη προς την καρδιά. Εν τούτοις, σχηματίζομε θήκες σαν φλυτζάνια και γεμίζομε αίμα όταν ασκήται πίεσις προς τα πίσω. Έτσι κρατούμε τη ροή του αίματος στην κατάλληλη κατεύθυνσι. Θέλομε να κρατούμε το σχήμα των βαλβίδων μας σε καλή κατάστασι, αλλά κάποτε αδυνατίζουν ως το σημείο να μη κρατούν το αίμα όταν οπισθοχωρή. Τότε οι γιατροί μάς ονομάζουν «κιρσώδεις φλέβες.»

Ίσως να έχης παρατηρήσει ότι, όταν στέκεσαι ακίνητος σ’ ένα σημείο για πολλή ώρα, αισθάνεσαι άσχημα. Αυτό συμβαίνει εξ αιτίας μας, επειδή η ροή του αίματος μέσα στις φλέβες μας επιβραδύνεται. Αλλά μόλις κινηθής για λίγο, αισθάνεσαι καλύτερα, διότι η κίνησις του σώματος και των μυών των ποδιών σου επιταχύνει τη ροή του αίματος που είναι μέσα μας. Αυτό να το θυμάσαι και να μας βγάζης απ’ αυτή τη δυσκολία.

Αν δεν σε πειράζη, εμείς οι αρτηρίες θέλομε ακόμη κάτι να πούμε: Αφού απλωθούμε σε όλα τα μέρη του σώματος, γενικά χωριζόμεθα σε τριχοειδή αγγεία, που έρχονται σε στενή επαφή με όλα τα κύτταρα του σώματος και τα εφοδιάζουν με διαλυμένο οξυγόνο και τροφές. Τώρα, ακούστε κάτι και από αυτά τα τριχοειδή αγγεία.

Είμεθα πολύ μικρά. Πόσο μικρά; Τόσο μικρά που τα ερυθρά αιμοσφαίρια (εκατομμύρια των οποίων βρίσκονται σε μια σταγόνα αίμα) πρέπει να περνούν από μάς ένα ένα. Αυτό, όμως, που μας λείπει σε μέγεθος το έχομε σε αριθμό—είμεθα τόσο πολλά ώστε αν όλα όσα είμεθα σ’ έναν άνθρωπο μπαίναμε στη γραμμή θα φτάναμε τα 60.000 μίλια! Λόγω του μεγάλου αριθμού μας μπορούμε εύκολα να φέρωμε τροφή και οξυγόνο στους ιστούς και αμέσως να πάρωμε τα άχρηστα υλικά.

Έτσι καταλαβαίνεις τώρα ότι το γενικό σχέδιο της κυκλοφορίας του αίματος είναι: Από την καρδιά το αίμα πηγαίνει στις αρτηρίες και απλώνεται σ’ εμάς τα τριχοειδή αγγεία· έπειτα μπαίνει στις φλέβες κι επιστρέφει πάλι στην καρδιά. Το κάνομε αυτό για τους ανθρώπους επί χιλιάδες χρόνια, αλλ’ αυτή η βασική λειτουργία της κυκλοφορίας του αίματος είναι κάτι που ανεκαλύφθη από την ιατρική επιστήμη σας μόλις πριν από 350 χρόνια.

Ελπίζομε όλοι μας ότι αυτός ο σύντομος γύρος στο θαυμάσιο κυκλοφοριακό σου σύστημα θα σε βοηθήση να καταλάβης τον ατομικό μας ρόλο και να εκτιμήσης το θαύμα του ανθρωπίνου σώματος, όπως αναγνωρίζει ο Ψαλμωδός, ότι «Θαυμασίως επλάσθην.»—Ψαλμ. 139:14.

[Διάγραμμα στη σελίδα 13]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

A

B

C

A. Ερυθρά αιμοσφαίρια. B. Λευκά αιμοσφαίρια. C. Αιμοπετάλια.