Γιατί Άκουαν τον Ιησού;
ΠΑΡΑ την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας σήμερα, ποτέ προηγουμένως δεν υπήρξε μεγαλύτερη ανάγκη για πρακτική καθοδήγησι στις ανθρώπινες σχέσεις. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι το ανθρώπινο γένος είναι χωρισμένο φυλετικά, εθνικά και θρησκευτικά, αλλά συχνά τα άτομα αισθάνονται ότι δεν είναι δεκτά από άλλα άτομα που ανήκουν στην ίδια φυλή, στο ίδιο έθνος ή στην ίδια θρησκευτική οργάνωσι μ’ αυτά.
Η τάσις για ταξικές διακρίσεις αποτελεί μέρος της ατελούς ανθρώπινης φύσεως και υπήρχε σ’ όλες τις χιλιετηρίδες της ανθρώπινης ιστορίας. Υπάρχουν, όμως, μερικά πράγματα που μπορούν να επιδεινώσουν αυτή την κατάστασι. Δεν έχετε παρατηρήσει την τάσι μερικών που έχουν μια αξιόλογη μόρφωσι να υποβλέπουν τα άτομα που δεν έχουν τόσο καλή μόρφωσι; Αυτό το πρόβλημα υπήρχε και στην εποχή του Ιησού. Ο Καθηγητής Τζωρτζ Φουτ Μουρ γράφει τα εξής στο βιβλίο του Ο Ιουδαϊσμός στους Πρώτους Αιώνες της Χριστιανικής Εποχής: «Οι μορφωμένοι είχαν την κοινή υπερηφάνεια να μαθαίνουν με διπλό μέτρο επειδή επρόκειτο για θρησκευτική μάθησι. . . . Ο Χιλλέλ [που έζησε στην αρχή της κοινής μας Χρονολογίας] το έθεσε με τα εξής λόγια, ‘Κανένας αμαθής [άμ-χα-άρετς, «άνθρωποι της γης,» στην Εβραϊκή] δεν ασχολείται με τα θρησκευτικά.»—Παράβαλε με Ιωάννην 7:49.
Δείχνοντας τον βαθμό στον οποίο μερικά άτομα έχουν αυτή την τάσι, το Ταλμούδ διατηρεί τις ακόλουθες δηλώσεις των ραββίνων που ζούσαν τους πρώτους αιώνες της Κοινής μας Χρονολογίας:
«Οι Ραββίνοι μας δίδαξαν: Απαγορεύεται ένας άνδρας . . . να νυμφεύεται τη θυγατέρα ενός άμ-χα-άρετς, διότι αυτοί οι άνθρωποι είναι βδελυροί και οι γυναίκες των είναι βρωμερά ζώα και για τις θυγατέρες των λέγεται [στο Δευτερονόμιον 27:21], Επικατάρατος όστις κοιμηθή μεθ’ οποιουδήποτε κτήνους. . . . Ο Ρ[αββίνος] Ελεάζαρ είπε: Επιτρέπεται να μαχαιρώση κανείς έναν άμ-χα-άρετς [ακόμη και] την Ημέρα του Εξιλασμού που πέφτει το Σάββατο . . . Απαγορεύεται σε κάποιον να συναναστρέφεται, έναν άμ-χα-άρετς στο δρόμο . . . Ο Ρ[αββί] Σαμουήλ [υιός του] Ναχμανί είπε εν τω ονόματι του Ρ[αββίνου] Ιωνά: Πρέπει να ξεσχίζη κανείς έναν ‘άμ-χα-άρετς σαν ψάρι! Και ο Ρ[αββίνος] Σαμουήλ, [υιός του] Ισαάκ, είπε: Και αυτό σημαίνει κατά μήκος της πλάτης του.»—Βαβυλωνιακό Ταλμούδ, πραγματεία Πεσακίμ («Εορτή του Πάσχα»), μεγάλο μέγεθος σελίς 49 β.
Ο Ιησούς, όμως, συναναστρέφετο τον κοινό λαό. Όταν μερικοί, «γραμματείς και Φαρισαίοι» εναντιώθηκαν στο γεγονός ότι ο Ιησούς έτρωγε με τους περιφρονημένους τελώνες και τους ‘αμαρτωλούς,’ ο Ιησούς είπε: «Δεν έχουσι χρείαν ιατρού οι υγιαίνοντες, αλλ’ οι πάσχοντες· δεν ήλθον δια να καλέσω δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν.» (Μάρκ. 2:16, 17) Σχετικά μ’ αυτή τη στάσι, ο Ε. Ρ. Τράτνερ τονίζει τα εξής στο βιβλίο, Όπως ο Ιουδαίος Βλέπει τον Ιησού:
«Κανείς Ιουδαίος προφήτης πριν από τον Ιησού δεν συνανεστράφη ποτέ τους δυστυχισμένους, τους ασθενείς, τους αδυνάτους και τους καταπιεζόμενους για να τους δείξη αγάπη και συμπάθεια. Ο Ιησούς βγήκε έξω από τον δρόμο του για ν’ απελευθερώση τους ταπεινούς μ’ ένα άγγιγμα ανθρώπινης συμπαθείας που είναι εντελώς μοναδική στην Ιουδαϊκή ιστορία.»
Αυτό το πνεύμα της συμπαθείας για τον κοινό λαό υπεκίνησε ασφαλώς πολλούς ν’ ακούσουν προσεκτικά αυτά που έλεγε ο Ιησούς. Αλλά δεν ήταν μόνον αυτό. Το περιεχόμενο της διδασκαλίας του Ιησού ήταν επίσης μοναδικό.
Ταπεινοφροσύνη και Συγχωρητικότης
Αντί να παρακινή τους ακροατάς του ν’ αγωνίζωνται να βρουν το μεγαλείο στη μάθησι ή με άλλον τρόπο, ο Ιησούς δίδαξε τα εξής: «Ο δε μεγαλήτερος από σας θέλει είσθαι υπηρέτης σας. Όστις δε υψώση εαυτόν θέλει ταπεινωθή, και όστις ταπεινώση εαυτόν θέλει υψωθή.» (Ματθ. 23:11, 12) Ο Κλωντ Μοντεφιόρ, Ιουδαίος λόγιος που έγραψε αρκετά συγγράμματα για τον Ιησού τον Ναζωραίο, γράφει στο βιβλίο Ραββινικά Συγγράμματα και Ευαγγελικές Διδασκαλίες:
«Το δόγμα της υπηρεσίας και της ταπεινότητας της υπηρεσίας ήταν ένα αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της διδασκαλίας του Ιησού. Ήταν επίσης σχετικά νέο χαρακτηριστικό. Απ’ ό,τι γνωρίζω και από την έρευνα του ζητήματος που έκαμα, δεν υπάρχουν πλήρη παράλληλα στη διδασκαλία της Ραββινικής φιλολογίας. Διότι ο Ιησούς . . . εννοεί περισσότερα από μια μικρή πράξι, όπως είναι το σερβίρισμα κρασιού σ’ ένα συμπόσιο, μολονότι μια τέτοια πράξις θα μπορούσε να είναι η περίπτωσις ή το παράδειγμα της διδασκαλίας του. Εννοούσε την υπηρεσία μιας ολόκληρης ζωής· την ταπεινή ή αφοσιωμένη υπηρεσία προς τους άλλους. Εννοούσε να δαπανηθή κάποιος χάριν των ταπεινών . . . Αυτή η ιδέα ήταν ένα νέο πράγμα, μια νέα διδασκαλία. Και είναι περιττό να μιλήσωμε εδώ για τη γιγαντιαία σπουδαιότητα και για τα αποτελέσματα της στην ιστορία.»
Πώς πρέπει ν’ αντιδράση ένα άτομο που επιθυμεί να υπηρετή τον πλησίον του όταν το προσβάλλουν; Ακούσατε ποτέ κάποιον να λέγη: «Δεν έχω να κάμω πια τίποτε μ’ αυτόν. Ποτέ πια δεν θα επιβάλη τη γνώμη του σχετικά μ’ αυτό.» Μολονότι είναι δημοφιλές να εγκωμιάζη κάποιος τις αρετές της συγχωρητικότητος, πολλοί θέτουν ένα ωρισμένο όριο στον αριθμό των περιπτώσεων που θ’ ανεχθούν μια ενόχλησι. Πιθανώς ο μαθητής του Ιησού, Σίμων Πέτρος, σκέφθηκε ότι αυτό ήταν υπερβολή, όταν ρώτησε τα εξής: «Ποσάκις αν αμαρτήση εις εμέ ο αδελφός μου, θέλω συγχωρήσει αυτόν; Έως επτάκις;» Ο Ιησούς, όμως, απήντησε: «Δεν σοι λέγω έως επτάκις, αλλ’ έως εβδομηκοντάκις επτά.» (Ματθ. 18:21, 22) Με άλλα λόγια, δεν έπρεπε να υπάρχη όριο στη συγχώρησι προσωπικών προσβολών και βλαβών. Αυτές οι αρχές ταπεινότητας και μεγαλοψυχίας υπήρξαν μια ακόμη αιτία για την οποία οι άνθρωποι άκουαν τον Ιησού με ευχαρίστησι.
Καλά Έργα και «Σωτηρία»
Τι γνώμη έχετε για τα πολύ θρησκευόμενα άτομα; Έχετε παρατηρήσει την τάσι που έχουν μερικοί να τονίζουν υπέρ το δέον την αξία να τηρούν θρησκευτικές εντολές ή να κάνουν αγαθοεργίες; Δεν υπάρχουν άτομα που πιστεύουν ότι οι γενναιόδωρες συνεισφορές σε αγαθοεργίες ή σε άλλα φιλανθρωπικά ή θρησκευτικά έργα, συγχωρούν επιβλαβείς τάσεις ή ακόμη και ανήθικο τρόπο ζωής; Κάτω από το επίστρωμα της ευσεβείας αυτά τα άτομα μπορεί να είναι πολύ εγωιστές και να προκαλούν αρκετή δυστυχία σε άλλους.
Όπως συμβαίνει με όλους σχεδόν τους ανθρώπους, πολλοί Ιουδαίοι της εποχής του Ιησού είχαν την τάσι να πιστεύουν ότι η τήρησις θρησκευτικών εντολών ή η εκτέλεσις φιλανθρωπικών έργων θα ισοστάθμιζε, στα μάτια του Θεού, τις παραβάσεις του Νόμου του. Οι Φαρισαίοι (που σημαίνει «Χωρισμένοι») ήταν ιδιαίτερα επιρρεπείς σ’ αυτή την τάσι. Μεταξύ των «7 τύπων Φαρισαίων,» το Ταλμούδ της Παλαιστίνης παραθέτει «εκείνον που ισοσταθμίζει,» και εξηγεί: «[Αυτός] λέγει στον εαυτόν του, θα τηρήσω μια θρησκευτική εντολή κι έπειτα θα παραβιάσω μια άλλη και θα ισοζυγίσω τη μια με την άλλη.» Ένας άλλος τύπος Φαρισαίου, «που συναισθάνεται τα καθήκοντα του και προσπαθεί να εξαλείψη τις αμαρτίες του με την καλή του διαγωγή.» (Πραγματεία Μπερακχόθ [«Ευλογίες»], κεφάλαιον 9) Η επόμενη δήλωσις δείχνει ως πού έφθασαν μερικοί που ισοστάθμιζαν αμαρτωλές πράξεις με καλά έργα:
«Οι Ραββίνοι μας δίδαξαν: Ο άνθρωπος πρέπει πάντοτε να θεωρή τον εαυτό του κατά το ήμισυ ένοχο και κατά το ήμισυ αξιέπαινο: αν τηρήση μια εντολή, είναι ευτυχής γιατί μ’ αυτήν βαρύνει τη ζυγαριά της αξίας· αν κάμη κάποιο αμάρτημα, αλλοίμονο σ’ αυτόν γιατί βαρύνει την ζυγαριά της ενοχής.»—Ταλμούδ της Βαβυλώνος, πραγματεία Κιντουσίν («Μνηστείες»), μεγάλο μέγεθος, σελίδες 40α, 40β.
Σχετικά μ’ αυτή την άποψι, ο Μοντεφιόρ λέγει τα εξής: «Φαίνεται ότι οι Ραββίνοι έκριναν πάρα πολύ από τα έργα. . . . Κι αυτή η έμφασις οδηγεί σε μια παράξενη εξωτερική επίδειξι. Αν τα καλά έργα ενός ατόμου, σε κάποια δεδομένη στιγμή, υπερβαίνουν τα κακά του έργα γενικά, μπορεί να συγκαταλεγή μεταξύ των δικαίων· αν τα κακά του έργα υπερβαίνουν τα καλά του έργα γενικά, μπορεί να συγκαταλεγή μεταξύ των αμαρτωλών. Έτσι, η ‘σωτηρία’ του μπορεί να εξαρτηθή από το αν, τη στιγμή του θανάτου, τα καλά του έργα υπερβαίνουν γενικά τα κακά του έργα.»
Ασφαλώς, τα Ταλμουδικά συγγράμματα περιλαμβάνουν πολλές δηλώσεις σχετικά με την ανάγκη για ορθά ελατήρια όταν τηρή κανείς εντολές και κάνη φιλανθρωπικά έργα. Δίδεται έμφασις στην ‘τήρησι των εντολών χάριν των εντολών’ μάλλον και όχι χάριν αμοιβής. Αυτού του είδους οι εκφράσεις, όμως, δεν ισοσταθμίζουν τα πολυάριθμα μέρη που περιγράφουν το υπόμνημα καλών έργων ως τη βεβαία οδό προς «σωτηρίαν.» Όπως λέγει ο Μοντεφιόρ: «Υπάρχουν πολλά που μπορούν να παρατεθούν (ως συνήθως) από την άλλη πλευρά· αλλά υπήρχε η τάσις να θεωρούν την όλη υπόθεσι της ζωής σαν να επρόκειτο για βαθμούς που παίρνει ένα παιδί στο σχολείο.»
Ο Ιησούς, μολονότι, δεν υποτίμησε τη σπουδαιότητα της ορθής διαγωγής, τόνισε ότι τα άτομα θα μπορούσαν ν’ αποδοκιμασθούν από τον Θεό παρά την ευσυνείδητη εκτέλεσι θρησκευτικών και φιλανθρωπικών έργων. Οι Φαρισαίοι, παραδείγματος χάριν, έκαναν ειδική ευχή να τηρούν νόμους θρησκευτικής καθαρότητας, που περιελάμβαναν το τελετουργικό νίψιμο των χεριών πριν από τα γεύματα. Εν τούτοις, όταν τον ρώτησαν γιατί οι μαθηταί του δεν έπλεναν τα χέρια τους πριν από το γεύμα, ο Ιησούς απήντησε: «Ακούετε και νοείτε. Δεν μολύνει τον άνθρωπον το εισερχόμενον εις το στόμα, αλλά το εξερχόμενον εκ του στόματος τούτο μολύνει τον άνθρωπον. . . . Τα δε εξερχόμενα εκ του στόματος εκ της καρδίας εξέρχονται.»—Ματθ. 15:10, 11, 18.
Μια άλλη ευχή που έκαναν οι Φαρισαίοι περιελάμβανε τον αποδεκατισμό, δηλαδή το να δίδουν το ένα δέκατο από τις σοδειές των και τα οπωρικά των, τις αγέλες των και τα κοπάδια των για τη συντήρησι του Λευιτικού ιερατείου και για άλλα αναγκαία πράγματα που είχαν σχέσι με τη λατρεία του Θεού. Μολονότι δεν υπήρχε τίποτε εσφαλμένο με τον ίδιο τον αποδεκατισμό, ο Ιησούς σθεναρά επέπληξε τους Φαρισαίους που πίστευαν ότι η τήρησις τέτοιων θρησκευτικών εντολών θα δικαιολογούσε την έλλειψι άλλων ευσεβών ιδιοτήτων. Ο Ιησούς είπε:
«Ουαί εις εσάς, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριταί, διότι αποδεκατίζετε το ηδύοσμον και το άνηθον και το κύμινον, και αφήκατε τα βαρύτερα του νόμου, την κρίσιν και τον έλεον και την πίστιν· ταύτα έπρεπε να πράττητε και εκείνα να μη αφήνητε. Οδηγοί τυφλοί, οίτινες διυλίζετε τον κώνωπα, την δε κάμηλον καταπίνετε.»—Ματθ. 23:23, 24,
Ο Ιησούς επανειλημμένως τόνισε το γεγονός ότι εκείνο που έχει αξία ενώπιον του Θεού είναι αυτό που είναι το άτομο στην καρδιά του, πράγμα που περιλαμβάνει τον τρόπο της σκέψεως του, τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τα ελατήρια, και όχι να κάνη ειδικά θρησκευτικά και φιλανθρωπικά έργα. (Παράβαλε με Ματθαίον 5:27, 28.) Ασφαλώς πολλοί ειλικρινείς Ιουδαίοι της εποχής του Ιησού εχαίροντο όταν άκουαν τη σθεναρή παρουσίασι αυτών των βασικών αληθειών εκ μέρους του.
Η Καταγωγή ή η Ένθερμη Προσπάθεια;
Πιθανώς γνωρίζετε άτομα που επιδεικνύουν μια ιδιαίτερη υπερηφάνεια επειδή είναι μέλη μιας ωρισμένης οικογενείας, φυλής, έθνους ή θρησκευτικής μορφώσεως. Όπως συμβαίνει και σήμερα, η τάσις να έχη κανείς αυτή την άποψι που φθάνει στα άκρα υπήρχε και στην εποχή του Ιησού. Έχετε ακούσει ποτέ τη διδασκαλία που είναι γνωστή ως «αξία των πατέρων» (στην Εβραϊκή: ζεκχούδ αμπχόθ); Σύμφωνα με την Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαιδεία, «τα ραββινικά συγγράμματα περιέχουν πολλές δηλώσεις σχετικά με το ότι η αξία των προγόνων επηρεάζει την ευημερία των απογόνων.»
Η καταγωγή από τον Αβραάμ θεωρείτο ιδιαίτερα ωφέλιμη. «Τόσο μεγάλη είναι η [αξία] του Αβραάμ,» παρατηρεί ένας ειδικός σε ζητήματα Ιουδαϊσμού στο βιβλίο Μια Ραββινική Ανθολογία, «ώστε μπορεί να εξαγοράση όλα τα μάταια έργα που έχουν διαπραχθή και όλα τα ψεύδη που έχουν λεχθή από τους Ισραηλίτες σ’ αυτό τον κόσμο.» Ένα Ραββινικό σχολιολόγιο του βιβλίου της Γενέσεως δείχνει τον Αβραάμ να κάθεται στην πύλη της Γεέννης για να ελευθερώνη όποιον Ισραηλίτη κατέληγε με τον ένα ή τον άλλον τρόπο εκεί. Έτσι όταν παρακινούσε τους ακροατάς του, άσχετα με την καταγωγή τους, να μετανοήσουν και να εναρμονίσουν τη ζωή τους με τον νόμο του Θεού, ο πρόδρομος του Ιησού, Ιωάννης ο Βαπτιστής θεώρησε αναγκαίο να πη τα εξής: «Κάμετε λοιπόν καρπούς αξίους της μετανοίας, και μη αρχίσητε να λέγητε καθ’ εαυτούς, Πατέρα έχομεν τον Αβραάμ.» (Λουκ. 3:8) Ο Ιησούς, επίσης, επέσυρε την προσοχή μακριά από τη σκέψι ότι θα μπορούσε κανείς ν’ αποκτήση αξία ενώπιον του Θεού λόγω καταγωγής από τον Αβραάμ, όταν είπε στους συμπατριώτες τον Ιουδαίους τα εξής:
«Αγωνίζεσθε να εισέλθητε δια της στενής πύλης· διότι πολλοί, σας λέγω, θέλουσι ζητήσει να εισέλθωσι και δεν θέλουσι δυνηθή . . . Εκεί θέλει είσθαι ο κλαυθμός και ο τριγμός των οδόντων, όταν ίδητε τον Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ και πάντας τους προφήτας εν τη βασιλεία του Θεού, εαυτούς δε εκβαλλομένους έξω. Και θέλουσιν ελθεί από ανατολών και δυσμών και από βορρά και νότου και θέλουσι καθήσει εν τη βασιλεία του Θεού. Και ιδού, είναι έσχατοι, οίτινες θέλουσιν είσθαι πρώτοι, και είναι πρώτοι, οίτινες θέλουσιν είσθαι έσχατοι.»—Λουκ. 13:24-30.
Η Ιουδαϊκή σκέψις τότε απεικόνιζε τις ευλογίες του ‘μελλοντικού κόσμου’ σαν ένα εορταστικό συμπόσιο με τους πατριάρχες και τους προφήτας. Αλλά οι φυσικοί Ιουδαίοι που ήσαν «πρώτοι» στη γραμμή γι’ αυτές τις ευλογίες δεν θα τις κληρονομούσαν απλώς λόγω σαρκικής καταγωγής από τον Αβραάμ. Αν ο καθένας ατομικά αρνείτο να καταβάλη ένθερμη προσπάθεια για να ικανοποιήση τις απαιτήσεις του Θεού, οι θέσεις των θα επληρούντο απ’ εκείνους που πρόθυμα θ’ ‘αγωνίζοντο,’ ακόμη κι αν ήσαν Εθνικοί, απ’ εκείνους που ήσαν «έσχατοι» στη γραμμή, όπως θα λέγαμε.
Τα δίκαια άτομα, που δεν μπορούσαν να παραδεχθούν στη συνείδησί τους ότι ο Θεός θ’ ανεχόταν την αδικοπραγία απλώς και μόνο λόγω της καταγωγής του ατόμου, θα πρέπει να χάρηκαν όταν άκουσαν τη διδασκαλία του Ιησού σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα.
Η Μαρτυρία Δυνατών Έργων
Μια σπουδαία αιτία για την οποία πολλοί άκουαν τον Ιησού ήταν η εκ μέρους του επίδειξις θαυματουργικών δυνάμεων. Σε διάφορες περιπτώσεις επέδειξε υπερανθρώπινη γνώσι ατόμων και γεγονότων. (Ιωάν. 1:47-49· 4:16-19) Σε μια γαμήλιο εορτή μετέτρεψε το νερό σε κρασί και σε άλλες περιπτώσεις πολλαπλασίασε θαυματουργικά την τροφή για να ικανοποιήση τις ανάγκες μεγάλου πλήθους. (Ιωάν. 2:1-11· Μάρκ. 6:32-44· 8:1-9) Εκτός απ’ αυτό, ο Ιησούς περιήρχετο «θεραπεύων πάσαν νόσον και πάσαν ασθένειαν μεταξύ του λαού.» (Ματθ. 4:23· 9:35· 10:1) Σε μερικές περιπτώσεις, ανέστησε ακόμη και νεκρούς.—Μάρκ. 5:35, 38-42· Λουκ. 7:11-17· Ιωάν. 11:1-44.
Αυτά τα δυνατά έργα έκαμαν πολλούς να πάρουν τον Ιησού στα σοβαρά. Πλήθη από κατάπληκτους παρατηρητάς ανεφώνησαν τα εξής: «Προφήτης μέγας ηγέρθη εν ημίν.» «Ούτος είναι αληθώς ο προφήτης ο μέλλων να έλθη εις τον κόσμον.»—Λουκ. 7:16· Ιωάν. 6:14· παράβαλε με Δευτερονόμιον 18:15-19.
Τα ραββινικά συγγράμματα, μολονότι θεωρούσαν τη Χριστιανοσύνη ως αποστασία, δεν αρνούνται το γεγονός ότι ο Ιησούς και οι μαθηταί του έκαμαν θαύματα. Ο Ιουδαίος λόγιος Ιωσήφ Κλώζνερ κάνει τα εξής σχόλια στο βιβλίο του Ο Ιησούς της Ναζαρέτ, όπως είναι μεταφρασμένο από την Εβραϊκή από τον Χέρμπερτ Ντάνμπη:
«Τα Ευαγγέλια λέγουν ότι ο Ιησούς έκαμε σημεία και τέρατα μέσω του Αγίου Πνεύματος και της δυνάμεως του Θεού· οι ιστορίες του Ταλμούδ δείχνουν ότι πράγματι έκαμε σημεία και τέρατα, αλλά με μαγεία. . . . Προκύπτει επομένως ότι οι αφηγήσεις των τριών πρώτων Ευαγγελίων κανονικά προηγούνται και ότι είναι παράλογο ν’ αμφιβάλλη κανείς ούτε για την ύπαρξι του Ιησού . . . ούτε για τον γενικό χαρακτήρα του όπως περιγράφεται σ’ αυτά τα Ευαγγέλια.»
Η απαράμιλλη διδασκαλία του Ιησού και η στοργική στάσις του προς όλα τα είδη των ατόμων έκαμε τα ειλικρινή άτομα ν’ ακούουν αυτά που έλεγε και να τα βάζουν στην καρδιά τους. Τα πρωτοφανή του θαύματα έκαμαν πολλούς ν’ αναφωνήσουν: «Ο Χριστός όταν έλθη, μήπως θέλει κάμει θαύματα πλειότερα τούτων, τα οποία ούτος έκαμεν;» (Ιωάν. 7:31) Στην πραγματικότητα, στο τέλος του πρώτου αιώνος μ.Χ. αρκετές χιλιάδες Ιουδαίων πείσθηκαν με βεβαιότητα ότι ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ ήταν ο υποσχεμένος Μεσσίας.