Σεβασμός για τους Νεκρούς—Πώς Δείχνεται;

Ο ΜΑΡΚΟΣ και η Παυλίνα, που ήσαν γύρω στα είκοσι πέντε είχαν παρακολουθήσει αρκετές κηδείες στη Γαλλία, την πατρίδα τους. Έτσι, εγνώριζαν για τη λύπη που συνδέεται με τις κηδείες κι εγνώριζαν επίσης μερικές συνήθειες σχετικά με την κηδεία που ακολουθούσαν οι άνθρωποι.

Κατόπιν, ενώ ήσαν σπουδασταί στη Νέα Υόρκη το έτος 1975, πήγαν στην κηδεία κάποιου γνωστού τους από ένα νησί της Καραϊβικής. Περίμεναν ότι μερικές από τις συνήθειες θα ήσαν ίσως διαφορετικές. Αλλά δεν ήσαν καθόλου προετοιμασμένοι γι’ αυτό που είδαν. Στη διάρκεια της κηδείας, μερικοί από τους συγγενείς του αποθανόντος ξέσπασαν ξαφνικά σε θρήνους. Και μερικοί απ’ αυτούς τους κατοίκους της νήσου προσπάθησαν να πέσουν επάνω στο φέρετρο· ήθελαν μάλιστα να βγάλουν το κάλυμμα για να φιλήσουν το πτώμα, σύμφωνα με τη συνήθεια που επικρατούσε στον τόπο απ’ όπου κατήγοντο.

Πράγματι, μολονότι αυτό ίσως ήταν συγκλονιστικό για το ζεύγος των Γάλλων, ήταν σύνηθες στις κηδείες σ’ εκείνο το μέρος του κόσμου. Αυτό δείχνει ότι υπάρχουν διαφορετικές συνήθειες σχετικά με την κηδεία σε διάφορες χώρες. Μερικές συνήθειες φαίνεται ότι έχουν προέλθει από τοπικές συνθήκες, όπως είναι η ανάγκη για άμεση ταφή στα τροπικά μέρη ή η ανάγκη για αποτέφρωσι εκεί όπου το έδαφος είναι σπάνιο. Άλλες συνήθειες πηγάζουν από θρησκευτικές ή δεισιδαιμονικές πεποιθήσεις. Και επίσης άλλες συνήθειες μπορεί να είναι παράξενες παραδόσεις αγνώστου προελεύσεως η παρελθούσης σημασίας.

Είναι Κακές Όλες οι Συνήθειες της Κηδείας;

Όταν για πρώτη φορά μάθουν τους νόμους και τις αρχές της Αγίας Γραφής, μερικά άτομα μπορεί να έχουν την τάσι ν’ αποφεύγουν όλες τις συνήθειες σχετικά με την κηδεία. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Πιθανόν επειδή γνωρίζουν ότι ο Θεός συγκεκριμένα απηγόρευσε στους Ισραηλίτας να μετέχουν ωρισμένες συνήθειες ταφής ή πένθους των γύρω εθνών. Ο Θεός είπε: «Δεν θέλουσι φαλακρώσει την κεφαλήν αυτών ουδέ θέλουσι ξυρίσει τα πλάγια των πωγώνων αυτών ουδέ θέλουσι κάμει εντομίδας επί τας σάρκας αυτών.» (Λευιτ. 21:5· 19:27, 28) Ο λαός του Θεού έπρεπε να ξεχωρίζη από θρησκευτική άποψι. Δεν έπρεπε να μιμούνται τις υπερβολικές συνήθειες πένθους των γύρω ειδωλολατρών. Όταν οι Ιουδαίοι σε μετέπειτα χρόνους μιμήθηκαν αυτές τις ειδωλολατρικές θρησκευτικές συνήθειες, έχασαν την επιδοκιμασία του Θεού.

Μήπως αυτό σημαίνει, όμως, ότι ένας Χριστιανός σήμερα πρέπει ν’ απορρίπτη κατηγορηματικά όλες τις τοπικές συνήθειες κηδείας; Όχι κατ’ ανάγκην.

Οι Γραφές δείχνουν ότι μερικές συνήθειες κηδείας ίσως δεν είναι απορριπτέες. Παραδείγματος χάριν, η Αγία Γραφή λέγει ότι αφού οι μαθηταί του Ιησού πήραν το σώμα του από τον πάσσαλο, «έλαβον . . . το σώμα του Ιησού και έδεσαν αυτό με σάβανα μετά των αρωμάτων, καθώς είναι συνήθεια εις τους Ιουδαίους να ενταφιάζωσιν.»—Ιωάν. 19:40.

Οι Ιουδαίοι ίσως ν’ ακολουθούσαν αυτή τη συνήθεια εν μέρει για να επιβραδύνουν την αποσύνθεσι. Αλλά επειδή έβαζαν αρώματα μόνον εξωτερικά, το σώμα και πάλι σύντομα θ’ άρχιζε ν’ αποσυντίθεται. (Ιωάν. 11:39) Επομένως πίσω απ’ αυτή την Ιουδαϊκή συνήθεια υπήρχε ο σεβασμός για τον προσφιλή αποθανόντα. Αλλ’ όταν ιδρύθηκε η Χριστιανική εκκλησία, τι έπρεπε να γίνη; Είναι ενδιαφέρον να σημειωθή ότι οι πρώτοι Χριστιανοί όπως φαίνεται συνέχιζαν πολλές από τις Ιουδαϊκές συνήθειες ταφής, όπως η άμεση ταφή, λίγο μετά τον θάνατο και όχι η ταφή μετά από πολλές ημέρες ούτε η αποτέφρωσις.

Επίσης, αυτά που διαβάζομε για τον Ιακώβ μάς δείχνουν ότι μερικές τοπικές συνήθειες ταφής ίσως δεν θα ήσαν απορριπτέες. Όταν ο Ιακώβ πέθανε στην Αίγυπτο, ο υιός του Ιωσήφ έβαλε τοπικούς γιατρούς και βαλσάμωσαν το πτώμα. Η αφήγησις λέγει: «Συνεπληρώθησαν δι’ αυτόν [τον Ιακώβ] τεσσαράκοντα ημέραι· διότι ούτω συμπληρούνται αι ημέραι της βαλσαμώσεως.» (Γέν. 50:1-3) Ακολουθώντας αυτή την τοπική διαδικασία ταφής, ο Ιωσήφ μπόρεσε να πάρη το λείψανο του Ιακώβ έξω από την Αίγυπτο για να τον θάψη στη Χαναάν με τους προγόνους του.—Γέν. 49:29-32· 50:12-14.

Παράγοντες που Πρέπει να Εξετασθούν

Με την ποικιλία των συνηθειών κηδείας που υπάρχουν σ’ όλον τον κόσμο, ποια καθοδηγητική γραμμή θα μπορούσε ν’ ακολουθήση ένα άτομο για να καθορίση αν πρέπει ν’ ακολουθήση μερικές τοπικές συνήθειες κηδείας;

Ένα άτομο που έχει σεβασμό για τους νεκρούς αλλά, πάνω απ’ όλα, σεβασμό για τον Θεό, πρέπει να εξετάση αν μια συνήθεια βρίσκεται σε αντίθεσι με τις διδασκαλίες της Αγίας Γραφής.

Παραδείγματος χάριν, μεταξύ μερικών Κορεατών υπήρχε η συνήθεια να διασκορπίζουν ρύζι στην οροφή ή έξω από την πόρτα του σπιτιού του αποθανόντος. Και ένας άνδρας, συγγενής του νεκρού σκαρφάλωνε στην οροφή και εκεί κουνούσε ένα ένδυμα του αποθανόντος και φώναζε το όνομα του. Αυτή η συνήθεια ήταν γνωστή ως Τσο-Χον, ή «Πρόσκλησις στην Ψυχή.» Υποτίθετο ότι καλούσε την ψυχή να εγκαταλείψη το σπίτι. Οι άνθρωποι σε μερικές άλλες χώρες πιστεύουν ότι το νεκρό άτομο περνά σε μια άλλη ζωή κι έτσι ακολουθούν τη συνήθεια να τοποθετούν χρήματα στο στόμα του ή στο φέρετρο. Αυτό γίνεται για να έχη χρήματα να χρησιμοποιήση στην άλλη ζωή, παραδείγματος χάριν, για να έχη να «πληρώση τον πορθμέα για να τον περάση στην αιωνιότητα.»

Τέτοιες συνήθειες πηγάζουν από τη δοξασία ότι κάθε άτομο έχει μια αθάνατη ψυχή που επιζή μετά τον θάνατο του σώματος. Η Αγία Γραφή, όμως, διδάσκει ότι κάθε άνθρωπος είναι μια ψυχή, ότι όταν πεθάνη είναι εντελώς νεκρός και δεν έχει συναίσθησι και ότι η ελπίδα του για το μέλλον εξαρτάται από την ικανότητα του Θεού να τον αναστήση. (Γέν. 2:7· Εκκλησ. 9:5, 10· Ιωάν. 5:28, 29· 11:24-26) Συνεπώς, πώς θα μπορούσε ένα άτομο που γνωρίζει τη Γραφική αλήθεια σχετικά με την κατάστασι των νεκρών να μετέχη σε συνήθειες ταφής που περιλαμβάνουν την αντιγραφική διδασκαλία σχετικά με την αθανασία της ψυχής; Οπωσδήποτε το να συνδέση κανείς ένα νεκρό άτομο μ’ ένα ψεύδος δεν δείχνει σεβασμό για τον νεκρό.

Ένας άλλος παράγων που πρέπει να εξετασθή είναι το πώς διεξάγεται ή θεωρείται τυπικώς μια ωρισμένη συνήθεια.

Ας εξετάσωμε, παραδείγματος χάριν, αυτά που ονομάζεται «αγρύπνια» ή ολονυχτία. Σε πολλές περιοχές είναι γνωστή μ’ αυτό το όνομα λόγω της συνήθειας που έχουν η οικογένεια και οι φίλοι να παραμένουν άγρυπνοι κοντά στο πτώμα για μια νύχτα ή περισσότερο. Αλλά οι αιτίες γι’ αυτό ποικίλλουν. Μερικοί λαοί ακολουθούσαν αυτή τη συνήθεια διότι πίστευαν ότι ένας δαίμων θα προσπαθούσε ν’ αρπάξη το πτώμα. Άλλοι πίστευαν ότι η ψυχή του αποθανόντος παραμένει στο σπίτι την πρώτη νύχτα και μπορεί να κάνη ν’ ασθενήση κάποιο άλλο άτομο που κοιμάται. Επίσης η Αμερικανική Εγκυκλοπαιδεία αναφέρει: «Οι αγρυπνίες μερικές φορές συνοδεύονται από σκηνές συγχύσεως και μέθης» που δείχνουν πολύ λίγο «ειλικρινή σεβασμό για τους νεκρούς.»

Τι θα λεχθή αν στην περιοχή που ζήτε ένα μέρος της κηδείας ονομάζεται «αγρύπνια»; Θα ήταν συνετό να εξετάσετε τι πιστεύουν οι άλλοι ότι επιτελείται μ’ αυτό και πώς διεξάγεται. Ίσως τώρα να είναι απλώς ο όρος που εφαρμόζεται στη συνήθεια να επισκέπτωνται την οικογένεια του αποθανόντος στη διάρκεια της ημέρας στο σπίτι ή στην αίθουσα κηδείας για να τους παρηγορήσουν και να εκφράσουν τη συμπάθειά τους. Το απλό γεγονός ότι αυτή η συνήθεια μπορεί να ονομάζεται αγρύπνια, οπωσδήποτε δεν καθιστά εσφαλμένο για σας να ‘παρηγορήτε τους πενθούντας.’ (Ιώβ 29:25· Ματθ. 2:18· 2 Κορ. 1:3, 4) Αλλά θα ήταν Γραφικώς κατάλληλο να λάβετε μέρος σε μια «αγρυπνία» αν αυτή η συνήθεια στην περιοχή σας προς το παρόν συνδέεται με μια ψευδή διδασκαλία ή με κάποια αβάσιμη δεισιδαιμονία; Ομοίως, θα έδειχνε σεβασμό για τον νεκρό αν λάβετε μέρος σε ‘σκηνές συγχύσεως και μέθης;’—Ρωμ. 13:12-14· Εφεσ. 5:18.

Αν συναντήσετε άλλες συνήθειες στις οποίες οι άνθρωποι αναμένουν ότι και σεις θα συμμετάσχετε από ‘σεβασμό για τους νεκρούς,’ να εξετάσετε τι σημαίνουν αυτές οι συνήθειες στην περιοχή που ζήτε.

Παραδείγματος χάριν, ίσως είναι συνήθεια να στέλνουν ή να φέρνουν λουλούδια στην κηδεία. Τι καταλαβαίνουν οι άνθρωποι ότι σημαίνει αυτό; Σε μερικά μέρη, ιδιαίτερα στο παρελθόν, αυτά τα λουλούδια εθεωρούντο ως μέρος μιας θυσίας στους θεούς. Ομοίως, σε Βουδδιστικές κηδείες στην Ιαπωνία σήμερα τα άτομα που τις παρακολουθούν αναμένεται να κάψουν λίγο λιβάνι στους θεούς. Οπωσδήποτε δεν θα μπορούσατε ν’ ακολουθήσετε αυτές τις συνήθειες αν πιστεύετε ότι «Ιεχωβά τον Θεόν σου θέλεις προσκυνήσει και αυτόν μόνον θέλεις λατρεύσει.» (Ματθ. 4:10, ΜΝΚ) Εν τούτοις, σε άλλες περιοχές τα λουλούδια που φέρνουν επί του παρόντος δεν σημαίνουν μια πράξι λατρείας ούτε και οι άνθρωποι το βλέπουν έτσι. Μπορεί να τα δίνουν απλώς σαν μια έκφρασι συμπαθείας ή για να προσθέσουν ειρηνική ομορφιά στην κηδεία.

Πρέπει να εξετασθούν επίσης και τα τοπικά αισθήματα σχετικά με τη συνήθεια της ενδυμασίας στις κηδείες. Και αυτό ποικίλλει από τόπο σε τόπο. Σε μέρη της Μέσης και Άπω Ανατολής αναμένεται από άνδρες και γυναίκες να ντυθούν με ενδύματα από λευκό κάμποτο και σανδάλια από λευκή ψάθα. Αλλά στην Ιαπωνία και σε πολλές Καθολικές χώρες είναι συνήθεια να φορούν όλοι μαύρα ενδύματα ή να έχουν ένα μαύρο περιβραχιόνιο για την κηδεία. Πρέπει κανείς ν’ ακολουθή αυστηρά αυτή τη συνήθεια για να δείξη σεβασμό για τους νεκρούς;

Φυσικά, το νεκρό άτομο δεν πρόκειται να παρατηρήση τι φορά ένας ζωντανός. Αλλά άλλα ζώντα άτομα θα το παρατηρήσουν αυτό. Έτσι, τι θα υποθέσουν αυτοί αν σας δουν ν’ ακολουθήτε τη συνήθεια; Μήπως η συνήθεια θεωρείται ευρέως ότι σχετίζεται μ’ αυτούς που πιστεύουν στην αθανασία της ψυχής και στην κόλασι, ή μήπως σχετίζεται με μέλη μιας ωρισμένης εκκλησίας; Αν ναι, τότε, αν ακολουθήτε αυστηρά αυτή τη συνήθεια, ίσως οι άλλοι υποθέσουν ότι συμμετέχετε στην τοπική δοξασία σχετικά με την ψυχή ή ότι είσθε μέλος εκείνης της εκκλησίας. Εξ άλλου, υπάρχει το ζήτημα των καλών τρόπων, επειδή δεν θα θέλατε να προσβάλετε κάποιον χωρίς λόγο. Ίσως συμφωνήσετε ότι το να ντυθή κάποιος φορώντας ενδύματα με χρώματα όχι επιδεικτικά, ταιριάζει με τη σοβαρότητα του ‘οίκου πένθους,’ ενώ τα ζωηρόχρωμα ενδύματα φυσιολογικά συνδέονται με τον «οίκον του συμποσίου.»—Εκκλησ. 7:1-4.

Δεν είναι κατ’ ανάγκην εσφαλμένο ν’ αντιληφθούν οι άλλοι ότι ένας Χριστιανός λυπάται η πενθεί. Οι αρχαίοι Ιουδαίοι μολονότι δεν έφθαναν στα άκρα, όπως το να κόπτωνται, πενθούσαν για τον θάνατο ενός προσφιλούς προσώπου. Και το γεγονός ότι τα άτομα αυτά πενθούσαν κάτω από διάφορες περιστάσεις μπορούσε να φανή από τον τρόπο κτενίσματός των ή εμφανίσεως των.—2 Σαμ. 13:18, 19· 19:4· παράβαλε με Ιώβ 1:20· 2:11, 12.

Υπάρχει μια σκέψις που ισορροπεί τα πράγματα. Ο Ιησούς εγνώριζε το πένθος που συνεδέετο με τον θάνατο. (Μάρκ. 5:38, 39) Εν τούτοις, μολονότι έκλαψε και λυπήθηκε για τον θάνατο του φίλου του Λαζάρου, δεν υπάρχει ένδειξις ότι ο Ιησούς πένθησε πέραν αυτού. (Ιωάν. 11:33, 35) Ομοίως, για τους ακολούθους του Ιησού, η λύπη που προέρχεται από την απώλεια ενός προσφιλούς προσώπου, ο βαθμός στον οποίο η λύπη αυτή φθάνει, και ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται, μετριάζονται από την ενισχυτική χαρά και την ελπίδα της αναστάσεως. Ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Δεν θέλω δε να αγνοήτε, αδελφοί, περί των κεκοιμημένων, δια να μη λυπήσθε καθώς και οι λοιποί οι μη έχοντες ελπίδα.»—1 Θεσσ. 4:13.

Όπως φαίνεται, αυτή η ισορροπημένη Χριστιανική άποψις θα εγίνετο επίσης καταφανής και σχετικά με τις συνήθειες ταφής.

Προσωπικά Αισθήματα

Σχετικά με τις συνήθειες ταφής, ένας παράγων που είναι πολύ σπουδαίος είναι τα προσωπικά ή συνειδησιακά αισθήματα του ατόμου.

Παραδείγματος χάριν, σε μερικές χώρες είναι συνήθεια τα μέλη της οικογενείας, ή ακόμη και οι επισκέπται, να γονατίζουν και να προσεύχωνται μπροστά στο φέρετρο. Οπωσδήποτε δεν υπάρχει Γραφική αντίρρησις να προσευχηθή ένα άτομο στον Ιεχωβά Θεό, είτε σε κηδεία είτε οπουδήποτε αλλού. Ο Ιησούς προσευχήθηκε στον τάφο του Λαζάρου. (Ιωάν. 11:41, 42) Αλλά οι αληθινοί Χριστιανοί δεν προσεύχονται στους αποθανόντας συγγενείς, ούτε θέλουν να δείξουν ότι πιστεύουν πως η προσευχή τους θα βοηθήση κάποιο άτομο να μην πάη στο καθαρτήριο ή θα επιταχύνη την άφιξί του στον ουρανό. Επίσης, στις κηδείες πολλοί Χριστιανοί προσωπικά προτίμησαν να μη μετάσχουν σε θεαματικές προσευχές που ίσως θα εφαίνοντο ότι είναι απλώς τυπικισμός.—Ματθ. 6:1, 5, 6.

Ένα άλλο προσωπικό αίσθημα που επηρεάζει τις αντιδράσεις σε μερικές συνήθειες ταφής είναι η επιθυμία να διατηρηθή η κηδεία απλή, χωρίς τυπικισμούς.

Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνη, παραδείγματος χάριν, ωρισμένες συνήθειες που λαμβάνουν χώραν στον τάφο. Σε μερικές περιοχές αναμένεται από εκείνους που βαστούν το φέρετρο ή από μέλη της οικογενείας να βάλλουν ένα λουλούδι στο φέρετρο ή να ρίξουν ένα λουλούδι στον τάφο πριν τον γεμίσουν με χώμα. Για πολλά άτομα αυτό αποτελεί μια τελική ένδειξι σεβασμού ή τελευταία απόδοσι τιμής στο νεκρό άτομο. Αλλά, φυσικά, ο αληθινός Χριστιανός γνωρίζει ότι το νεκρό άτομο δεν έχει γνώσιν του λουλουδιού. Και, αν ο αποθανών ήταν αληθινός Χριστιανός, θα συμφωνούσε με τη συμβουλή που ευρίσκεται στους Ρωμαίους 1:25 και καταδικάζει την απόδοσι ακαταλλήλου η λατρευτικής τιμής σ’ ένα πλάσμα. Επομένως, το προσωπικό αίσθημα μερικών ατόμων τους ωδήγησε να παραλείψουν αυτή τη συνήθεια.

Μια άλλη συνήθεια γύρω από τον τάφο είναι να πετάνε λίγο χώμα μέσα στον τάφο. Ο κληρικός ή το άτομο που διεξάγει την τελετή της κηδείας μπορεί συνήθως να το κάνη αυτό ενώ αναφέρει το εδάφιο Γένεσις 3:19, όπου λέγεται ότι ο Αδάμ προήλθε από χώμα και θα επέστρεφε στο χώμα. Αυτό το Βιβλικό σχόλιο, όμως, ήταν η δήλωσις ενός γεγονότος—ο Θεός εκεί προείπε τι θα συνέβαινε στον Αδάμ εκατοντάδες χρόνια αργότερα. Δεν είναι μια τελετουργική συνήθεια που πρέπει να επαναλαμβάνεται σε κάθε Γραφική κηδεία.

Επίσης, σε μια κηδεία δεν υπάρχει τίποτε εσφαλμένο στο να χρησιμοποιήση κάποιος λόγια από την Αγία Γραφή, ακόμη και τα λόγια που βρίσκονται στο εδάφιο Γένεσις 3:19. Εν τούτοις, ιδιαίτερα εφαρμόσιμα στην περίπτωσι αυτή είναι τα λόγια της Αγίας Γραφής σχετικά με την ελπίδα της αναστάσεως. Αυτά έχουν διαρκή ωφέλιμη αξία, περισσότερο από οποιεσδήποτε πράξεις τιμής που μερικοί πιστεύουν ότι δεν αρμόζουν στην περίπτωσι.

Με τόσο μεγάλη ποικιλία συνηθειών κηδείας που υπάρχουν σ’ όλη τη γη, ποιος μπορεί να τις γνωρίζη όλες ή να γνωρίζη πώς και γιατί δημιουργήθηκαν; Αλλά όταν ο Χριστιανός θέλη ν’ αποφασίση για το αν πρέπη να συμμορφωθή με μια ωρισμένη συνήθεια στην περιοχή του, θα βοηθηθή αν σκεφθή προσεκτικά. Μήπως η προέλευσις ή η παρούσα σημασία της είναι ευρέως γνωστό ότι ευρίσκεται σε αντίθεσι με τις διδασκαλίες του Λόγου του Θεού; Μήπως ο τρόπος με τον οποίο διεξάγεται αυτή η συνήθεια αντιφάσκει με την πραγματική ελπίδα που έχει ο Χριστιανός από την Αγία Γραφή; Μήπως το να συμμετέχη σε κάποια συνήθεια ή το να μη συμμετέχη, θα προσβάλη άλλους ή θα τους κάνη να προσκόψουν χωρίς λόγο; Τι έχει παρατηρήσει στις απλές κηδείες άλλων αληθινών Χριστιανών στην περιοχή του; Και τι του συνιστούν τα δικά του προσωπικά αισθήματα και η συνείδησίς του;

Η εξέτασις αυτών των παραγόντων μπορεί να βοηθήση τον Χριστιανό να ενεργήση μ’ ένα τρόπο που εναρμονίζεται με τις πεποιθήσεις του, με το αίσθημα ευπρεπείας και με τον κατάλληλο σεβασμό του για τον νεκρό.