Τρυγητός στη Νήσο Κρήτη

Όπως ελέχθη στον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Ελλάδα

«ΣΗΚΩ, λοιπόν! Κάνε γρήγορα! Γρήγορα! Οι άλλοι έχουν ξεκινήσει και δεν θα τους προφτάσωμε,» φώναξε η μητέρα μου.

Ήταν πρωί, χαράματα κι ο ήλιος δεν είχε ανατείλει ακόμη. Αλλά όλο το χωριό ήταν ήδη στο πόδι και στο δρόμο—σειρές ανθρώπων προχωρούσαν βιαστικοί και χαρούμενοι στους στενούς αγροτικούς δρόμους του νησιού μου, της Κρήτης.

Θυμάμαι ακόμη πώς πεταγόμουν από το κρεββάτι κι έτρεχα στην αυλή του μικρού μας χωριάτικου σπιτιού για να πλυθώ. Ύστερα ανέβαινα στο γαϊδουράκι μας και φεύγαμε βιαστικά για να προλάβουμε τους συγχωριανούς μας. Αλλά γιατί όλη αυτή η βιασύνη;

Ήταν η εποχή του τρύγου. Για το μικρό μου χωριό σ’ αυτό το νησί της Μεσογείου, ήταν καιρός δραστηριότητος και χαράς, καιρός να δρέψωμε τους καρπούς των κόπων μιας ολόκληρης χρονιάς. Ήταν ο μήνας Σεπτέμβριος, η εποχή του τρύγου των σταφυλιών.

Καθώς πλησιάζαμε προς το δικό μας αμπέλι, παρατηρούσαμε άλλους συγχωριανούς που είχαν ήδη ξεχυθή ο καθένας στ’ αμπέλι του. Ήταν σαν ένα χαρούμενο μελίσσι, που πηγαινοερχόταν ζωηρά για τη συγκομιδή των σταφυλιών.

Καθώς η μέρα προχωρούσε, ο ήλιος ανέβαινε ψηλά, αλλά μας προστάτευαν τα ψάθινα καπέλλα μας. Τα χαρούμενα ξεφωνητά, τα γέλια και τα τραγούδια γέμιζαν τον αέρα καθώς οι νεαρές κοπέλλες περιφέρονταν στο αμπέλι και, με κοφτερά μαχαίρια, έκοβαν τα τσαμπιά με τους ώριμους άσπρους καρπούς και τα τοποθετούσαν στα καλάθια που ήσαν εκεί πρόχειρα.

Έπειτα οι άνδρες μετέφεραν τα γεμάτα κοφίνια στους ώμους τους και τα άδειαζαν πάνω σε μεγάλες πάνες. Εκεί, γυναίκες καθισμένες γύρω από τις πάνες, καθάριζαν τα τσαμπιά από τυχόν σάπιες ρόγες, φύλλα ή κληματόβεργες. Και αφού τα έκοβαν σε μικρά τσαμπιά, τοποθετούσαν τα σταφύλια πάλι μέσα στα κοφίνια.

Άλλοι άνδρες τώρα έπαιρναν τα καθαρισμένα σταφύλια και τα βουτούσαν μέσα σε μεγάλους κάδους που περιείχαν διάλυμα ανθρακικού καλίου όπου είχε προστεθή λίγο λάδι. Απ’ εκεί μετέφεραν τα σταφύλια στις λιάστρες όπου τα άπλωναν και τα άφηναν να ξεραθούν κάτω από τον καυτό ήλιο του Σεπτεμβρίου και να γίνουν έτσι σταφίδες.

Το πρωί έφευγε γρήγορα, καθώς το επέσπευδε το εορταστικό πνεύμα όλων, και ο ήλιος έφθανε στο μεσουράνημα—καιρός να κάνωμε τη μεσημβρινή μας διακοπή και να μαζευτούμε κάτω από τη σκιά κάποιας εληάς στην άκρη του αμπελιού. Πώς απολαμβάναμε το φαγητό που είχαμε φέρει μαζί μας και το δροσερό νερό από την πήλινη στάμνα καθώς αναπαυόμαστε στη σκιά! Ύστερα, με ανανεωμένες δυνάμεις και κέφι, ξαναρχίζαμε τη δουλειά μέχρι αργά το δειλινό.

Τρύγος

Όπως ανεφέρθη, η εποχή του τρύγου εδώ σ’ αυτό το νησί της Ελλάδας είναι ένας καιρός μεγάλης χαράς· είναι επίσης καιρός μεγάλης δραστηριότητος και κόπου. Αρχίζει στις αρχές Αυγούστου οπότε ωριμάζουν τα πρώτα σταφύλια, που μας αρέσει να τα τρώμε φρέσκα. Λίγο αργότερα, προς το τέλος Αυγούστου, γίνεται το πρώτο μέρος του τρύγου. Μαζεύομε πρώτα τα μαύρα σταφύλια για το θαυμάσιο κόκκινο κρασί που κάθε οικογένεια του μικρού χωριού μου φτιάχνει κατά παράδοσιν.

Τα σταφύλια μέσα στα κοφίνια μεταφέρονται (ως επί το πλείστον με γαϊδουράκια) από το αμπέλι στο πατητήρι κάθε σπιτιού. Εκεί, άλλοι εργάτες πατούν με γυμνά πόδια τα σταφύλια. Αν τύχη να βρίσκεσθε στο νησί ως τουρίστας στη διάρκεια αυτής της περιόδου, μπορείτε κι εσείς να έχετε μια ειδική συμμετοχή σ’ αυτή την εργασία.

Μια στιγμή, όμως! Πριν πατήσουν τα σταφύλια, οι χωρικοί πάντοτε πλένουν καλά τα γυμνά τους πόδια και το ίδιο καλούνται να κάνουν και οι τουρίστες αν θέλουν να συμμετάσχουν σ’ αυτή την ευχάριστη ασχολία.

Από τους κάδους όπου ρέει ο χυμός, το υγρό ή «μούστος,» τοποθετείται μέσα σε μεγάλα ξύλινα βαρέλια για να γίνη η ζύμωσις, η οποία θα μετατρέψη τον μούστο στο ευωδιαστό κρασί με το έντονο ρουμπινί χρώμα που είναι απαραίτητο συμπλήρωμα του φαγητού των περισσοτέρων οικογενειών στην Κρήτη. Αλλά η επεξεργασία των παραγωγικών σταφυλιών δεν σταματά εδώ.

Δεν χρησιμοποιείται όλος ο μούστος για την παραγωγή του κρασιού. Ένα μέρος χρησιμοποιείται για την παρασκευή διαφόρων γλυκισμάτων όπως η μουσταλευριά, τα σουτζούκια από μούστο και άλλα. Επίσης, από το κρασί γίνεται ένα θαυμάσιο φυσικό ξύδι, που χρησιμοποιείται στη μαγειρική. Και τα φρέσκα φύλλα του αμπελιού, χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ντολμάδων, ενός νόστιμου φαγητού με κιμά και ρύζι.

Οι χωρικοί χρησιμοποιούν ακόμη και τα «στέμφυλα,» αυτά δηλαδή που απομένουν αφού πατηθούν τα σταφύλια και βγη ο χυμός τους. Τα στέμφυλα χρησιμοποιούνται ως τροφή για τα ζώα ή ως λίπασμα. Αποτελούν, όμως και τη βάσι για ένα άλλο ευχάριστο μέρος του τρυγητού. Τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο γίνεται το «καζάνεμα» των στέμφυλων μέσα σε εορταστική ατμόσφαιρα.

Οι χωρικοί κάνουν το καζάνεμα σύμφωνα με τον πατροπαράδοτο τρόπο στην άκρη του χωριού. Στήνουν πρόχειρα τζάκια με μεγάλες πέτρες, πάνω στις οποίες τοποθετούν τα καζάνια με τα στέμφυλα για να γίνη ο βρασμός. Καθώς πέφτει το βράδυ, οι χωρικοί αρχίζουν να ετοιμάζουν τις φωτιές και μαζεύονται γύρω-γύρω για ν’ απολαύσουν τη ζεστασιά που διαλύει την ψύχρα της φθινοπωρινής βραδιάς.

Έπειτα αρχίζουν τα αστεία και τα πειράγματα, οι ιστορίες για φανταστικά κατορθώματα και περιπέτειες, που διεγείρουν τη φαντασία των μικρών παιδιών που, καθισμένα σε μια γωνιά, ακούουν μαγεμένα. Και όταν αρχίζη η πείνα, μπορούμε ν’ απολαύσωμε τις νόστιμες πατάτες που είχαμε κάνει ‘οφτές,’ δηλαδή ψημένες ολόκληρες με τη φλούδα κάτω από τα κάρβουνα της πυροστιάς μέσα στη στάχτη. Και οι άνδρες, όμως, έπαιρναν την ανταμοιβή τους από το ξενύχτι· είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν το πρώτο απόσταγμα που έβγαινε από τα καζάνια—ένα πολύ δυνατό ποτό που οι Κρητικοί ονομάζουν τσικουδιά.

Έτσι, ένα ολόκληρο έτος προσπαθειών, μόχθου και συνεργασίας των χωρικών μεταξύ τους αποκορυφώνεται μ’ αυτά τα εορταστικά συμβάντα. Η εργασία είχε αρχίσει τον Ιανουάριο, οπότε κλαδεύουν και κόβουν τις παλιές κληματόβεργες για ν’ αφήσουν νέες, πιο καρποφόρες να φυτρώσουν στη θέσι τους. Στη συνέχεια έρχεται το σκάψιμο, το σκάλισμα ή βωλοκόπημα στη διάρκεια του Μαρτίου, οπότε αρχίζει η άνθησις του αμπελιού.

Αργότερα, αφού δέση ο καρπός, γίνεται το βλαστοκόπημα ή κορυφολόγημα, κόβουν δηλαδή τα άκρα των καρποφόρων βλαστών για να εμποδισθή η άσκοπη κατανάλωσις χυμών του κλήματος και έτσι να επιτευχθή αφθονώτερη καρποφορία. Εν τω μεταξύ, άλλες φροντίδες που χρειάζεται το αμπέλι είναι η άρδευσις, η λίπανσις, η θείωσις, ο ψεκασμός και η υποστήλωσις.

Μεγάλο κίνδυνο για το αμπέλι αποτελούν οι καιρικές συνθήκες, όπως ο παγετός στον καιρό της ανθήσεως. Συνεχής επαγρύπνησις απαιτείται επίσης λόγω διαφόρων ασθενειών ή επιθέσεων από ακρίδες και σφήκες.

Αλλά οι αμπελουργοί που εργάσθηκαν σκληρά για τα αμπέλια τους, πιστεύουν ότι όλες οι φροντίδες αξίζουν τον κόπο καθώς βλέπουν τον μόχθο τους να στεφανώνεται από τους ώριμους καρπούς του σταφυλιού και την κοινότητα ν’ ασχολήται στο πανηγύρι του τρυγητού.

[Χάρτης στη σελίδα 21]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΕΛΛΑΣ

ΚΡΗΤΗ

ΛΙΒΥΗ

Μεσόγειος Θάλασσα

ΑΙΓΥΠΤΟΣ