Χρυσός από τα Πετρώματα
Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στο Ζαΐρ
Ο ΧΡΥΣΟΣ, γνωστός ως «ευγενές» μέταλλο, εκτιμάται πολύ από τα παλιά χρόνια. Η μαλακή υφή του, η αντοχή του στο πέρασμα του χρόνου και η όμορφη κίτρινη λάμψις κάνουν το χρυσό να προτιμάται για τα ωραία κοσμήματα, και άλλα στολίδια. Λόγω της σπανιότητός του, ο χρυσός εκτιμάται πολύ σ’ ολόκληρο τον κόσμο, αν και δεν αποτελή πλέον διεθνή νομισματική βάσι όπως στο παρελθόν.
Μικρά ρινίσματα ή κόκκοι αυτού του μετάλλου, μπορούν να βρεθούν στην άμμο της κοίτης μερικών ποταμών. Αυτή είναι η χρυσοφόρος άμμος. Αν και περιλαμβάνει 2 και 3 τοις εκατό άργυρο, η χρυσοφόρος άμμος έχει το χαρακτηριστικό κίτρινο χρώμα. Επειδή δεν είναι προσκολλημένο στους κόκκους της άμμου που το περιβάλλουν, αυτό το ωραίο μέταλλο μπορεί εύκολα να ξεχωρισθή με τη μέθοδο του διαχωρισμού λόγω βαρύτητος. Πώς είναι δυνατόν να γίνη αυτό; Ο χρυσός είναι 19 και πλέον φορές βαρύτερος από το νερό και περίπου επτά φορές βαρύτερος από την άμμο. Έτσι, αν ένα μίγμα χρυσού και άμμου διέρχεται μέσω ενός ποταμού που ρέει, η άμμος απομακρύνεται, ενώ ο βαρύς χρυσός κατακάθεται στον πυθμένα.
Χρυσός μπορεί επίσης να βρεθή στις ρωγμές των πετρωμάτων, συχνά πολύ βαθιά μέσα στο έδαφος. Σήμερα, στην καρδιά της Αφρικής, ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να σκάβη βαθιά για να βρη στενά φύλλα χαλαζίου που περιλαμβάνουν ελάχιστους κόκκους χρυσού, αναμεμιγμένους μ’ ένα χαμηλό ποσοστό αργύρου ή με θειούχα άλατα. Σ’ ένα μίγμα πέντε τόννων μεταλλεύματος, μπορεί να υπάρχη μόνο μια ουγγιά χρυσού! Πώς, λοιπόν, εξάγεται αυτή η μικρή ποσότης χρυσού;
Εξαγωγή
Εν πρώτοις, η μάζα του πετρώματος διασπάται σε μεγάλα κομμάτια που μπορούν να μεταφερθούν. Αυτό γίνεται με ειδικά τρυπάνια αερίου και δυναμίτου. Επειδή τα φύλλα του χαλαζίου μερικές φορές έχουν πάχος μόνον ενός ή δύο ποδών, (30 έως 60 εκατοστά), πρέπει να διασπασθή μια τεράστια ποσότης υλικών που βρίσκονται γύρω από το φύλλο για να βγη ο χρυσοφόρος χαλαζίας. Αυτό το μετάλλευμα κατόπιν φορτώνεται σε μικρά βαγόνια τα οποία τρέχουν πάνω σε στενές σιδηροδρομικές ράγες, και μεταφέρεται στον μύλο, όπου ο χρυσός διαχωρίζεται από τον χαλαζία και τα θειούχα άλατα.
Τα βαγόνια που μεταφέρουν το μετάλλευμα ξεφορτώνουν σε μια πελώρια χοάνη με χωρητικότητα 400 και πλέον τόννων πετρώματος. Από το άνοιγμα στον πυθμένα αυτού του μεγάλου τσιμεντοστρωμένου λάκκου, το μετάλλευμα πέφτει σ’ έναν θραυστήρα ο οποίος σπάζει το πέτρωμα σε μικρότερα κομμάτια. Συχνά δύο ή περισσότεροι θραυστήρες χρησιμοποιούνται αλληλοδιαδόχως για να διασπάσουν σιγά-σιγά το πέτρωμα.
Το θραυσμένο μετάλλευμα τοποθετείται σ’ ένα μύλο που λειτουργεί δια σφαιρών. Τι είναι αυτό; Από εξωτερικής πλευράς το μόνο που μπορεί κανείς να δη είναι ένας πελώριος κύλινδρος ή τύμπανο που γυρίζει οριζοντίως με εκκωφαντικό θόρυβο. Εσωτερικά, ο μύλος είναι γεμάτος κατά το ένα τρίτο με χαλύβδινες σφαίρες που ζυγίζουν μερικούς τόννους. Καθώς ο μύλος περιστρέφεται το μετάλλευμα σιγά σιγά κονιοποιείται κάτω από την τρομερή πίεσι που δημιουργούν οι χαλύβδινες σφαίρες καθώς περιστρέφονται πάνω στο μετάλλευμα. Μετά από πολλές ώρες κονιοποιήσεως στον μύλο, τα μόρια του μεταλλεύματος φθάνουν στο μέγεθος άμμου.
Τα μεγαλύτερα μόρια του χρυσού έχουν απελευθερωθή τώρα από το πέτρωμα στο οποίο ευρίσκοντο. Αυτά τα μόρια μπορούν τώρα να διαχωρισθούν με διάφορες μεθόδους κοκκινίσματος (Τζίγκινγκ). Το ‘τζιγκ’ είναι μια μηχανή που αναγκάζει ένα ρεύμα νερού να κινήται πάνω και κάτω. Καθώς κινείται το νερό μεταφέρει την άμμο που είναι αναμεμιγμένη με χρυσό, πάνω στην κοίτη του ‘τζιγκ.’ Στην προς τα πάνω ώθησι του νερού στο ‘τζιγκ,’ η «κοίτη» που αποτελείται από μικρές χαλύβδινες σφαίρες ή μικρές πέτρες, ανυψώνεται με το ανερχόμενο νερό και ανοίγει. Αυτό επιτρέπει στα μόρια του χρυσού, που είναι πιο πυκνά και από το νερό και από την «κοίτη» του ‘τζιγκ,’ να πέσουν μέσα σε μια «σκάφη» ή διαμέρισμα συλλογής, από κάτω. Τα μόρια της άμμου χωρίς καθόλου χρυσό διέρχονται από το ‘τζιγκ’ και αιωρούνται στο νερό, ώσπου να παρασυρθούν από το ρεύμα. Τα θειούχα άλατα, εν τούτοις, συλλέγονται επίσης από το ‘τζιγκ.’ Έχουν μια πυκνότητα ανάμεσα της πυκνότητος της άμμου και της του χρυσού και είναι πιθανόν να περιέχουν ακόμη μικροσκοπικά μόρια χρυσού. Η ποσότης του μεταλλεύματος που συλλέγεται από το ‘τζιγκ’ και αποτελείται από μόρια χρυσού που τώρα έχουν ελευθερωθή, θειούχα άλατα και λίγη άμμο, ονομάζεται «ίζημα του τζιγκ.» Αυτό το ίζημα δεν είναι ακόμη εμπορεύσιμο αλλά, πρέπει να υποβληθή σε μια διαδικασία γνωστή σαν «αμαλγάμωσις» (συγχώνευσις).
Αυτή επιτυγχάνεται με υδράργυρο. Αν και μέταλλο, ο υδράργυρος είναι υγρό που απορροφά χρυσό, σχηματίζοντας αυτό που είναι γνωστό σαν «αμάλγαμα.» Αλλά ο υδράργυρος δεν σχηματίζει τις αμαλγαμώσεις με χαλαζία ή θειούχο άλας. Έτσι, αν το ίζημα ‘τζινκ’ αναμιχθή με υδράργυρο κάτω από κατάλληλες συνθήκες, ο υδράργυρος εξάγει τον χρυσό και αφήνει τα υπόλοιπα. Αυτή η αμαλγάμωσις βοηθεί στην εξαγωγή του 60 και πλέον τοις εκατό του συνολικού ποσού στο μετάλλευμα.
Τι γίνεται με το υπόλοιπο του χρυσού που βρίσκεται παγιδευμένος μέσα στα θειούχα άλατα; Τα μόρια του χρυσού πρέπει να είναι αρκετά μεγάλα για ν’ απορροφηθούν από τον υδράργυρο. Εν τούτοις, τα μόρια του χρυσού που βρίσκονται στα θειούχα άλατα είναι πάρα πολύ μικρά, ίσως η διάμετρός τους αριθμή μόνο λίγα χιλιοστά του χιλιοστομέτρου (μικρόν). Ένα μικρόν είναι ένα εκατομμυριοστό του μέτρου, ή περίπου το ένα πεντακοσιοστό της διαμέτρου της τελείας στο τέλος αυτής της προτάσεως. Σκεφθήτε το! Επειδή ο χρυσός, αυτός εκφεύγει με την αμαλγάμωσι, τα πολύτιμα θειούχα άλατα πρέπει να αλεσθούν πολύ καλά για να μπορή ο χρυσός να διαλυθή.
Το θανατηφόρο δηλητήριο κυάνιο, όταν βρίσκεται σε πολύ αραιά διάλυσι, έχει την καταπληκτική ικανότητα να διαλύη τον χρυσό. Γι’ αυτό το λόγο, τα ψιλοαλεσμένα θειούχα άλατα αναταράσσονται σε πελώριες δεξαμενές, για μια ή δυο μέρες, σε μια διάλυσι που περιέχει κυάνιο και λίγο ασβέστη. Όταν ο χρυσός διαλυθή, η ανακίνησις σταματά και τα ήδη ξηρά θειούχα άλατα κατασταλάζουν. Η διάλυσις γεμάτη από χρυσό, γνωστή ως «γόνιμη» διάλυσις, κατασταλάζει ή αναρροφάται. Κατόπιν, για να επανέλθη ο χρυσός σε στερεά κατάστασι, προστίθεται σκόνη ψευδαργύρου. Ο ψευδάργυρος διαχωρίζει τον χρυσό από τη διάλυσι.
Δια της χρήσεως αμαλγαμώσεως και κυανίου, εξάγεται από το αρχικό μετάλλευμα, περίπου 90 τοις εκατό χρυσό. Αλλά σ’ αυτό το στάδιο η εξαγόμενη ουσία ούτε καν μοιάζει με χρυσό. Το αμάλγαμα που αποτελείται από χρυσό και υδράργυρο έχει τη μορφή αργυρότεφρων σφαιρών και το μίγμα ψευδαργύρου και χρυσού δημιουργεί μια καστανόμαυρη λάσπη. Έτσι, οι δύο αυτές ουσίες πρέπει να σταλούν από τον μύλο συμπυκνώσεως σε χημικό εργαστήριο για ειδική κατεργασία.
Τελική Εξαγωγή των Εκατομμυριοστών του Χρυσού
Πώς γίνεται ο μετασχηματισμός του αμαλγάματος χρυσού και υδραργύρου; Ο υδράργυρος βράζει στους 357 βαθμούς Κελσίου (675 βαθμούς Φαρενάιτ), ενώ ο χρυσός δεν λυώνει καν παρά μόνον όταν φθάση τους 1.063 βαθμούς Κελσίου (1.945 βαθμούς Φαρενάιτ). Έτσι το πρώτο βήμα στην κατεργασία του αμαλγάματος είναι η απόσταξις. Το αμάλγαμα τοποθετείται σ’ ένα σιδερένιο αποσταλακτήρα, συνδεδεμένο μ’ ένα σωλήνα εξαγωγής που ψύχεται με τρεχούμενο νερό. Ο αποσταλακτήρας θερμαίνεται ως το βαθμό που ο υδράργυρος βράζει, αφήνοντας τον χρυσό. Ωστόσο και ο υδράργυρος, συλλέγεται και ξαναχρησιμοποιείται.
Το ίζημα χρυσού-ψευδαργύρου πρέπει να τύχη διαφορετικής μεταχειρίσεως. Επεξεργάζεται με οξύ, το οποίο διαλύει τον ψευδάργυρο κι έτσι ελευθερώνει τον χρυσό. Κατόπιν το υπόλοιπο του χρυσού πλένεται και στεγνώνεται.
Σ’ αυτό το σημείο, ο χρυσός και από τα δύο μίγματα είναι έτοιμος για να λυώση, μαζί με άλλο χρυσό που μπορεί να έχη παραμείνει στην κορυφή της «κοίτης» του ‘τζιγκ.’ Ο χρυσός τοποθετείται σε μεγάλες χοάνες από γραφίτη, μαζί με διάφορες χημικές ύλες για να διευκολύνουν την τήξι και επίσης τον σχηματισμό σκουριάς. Αυτές οι χοάνες θερμαίνονται σ’ ένα πυρίμαχο καμίνι ανοιχτής εστίας που λειτουργεί με πετρέλαιο. Ο υγρός χρυσός αναταράσσεται και κατόπιν διοχετεύεται γρήγορα σε χυτοσιδηρά καλούπια. Τα ξένα σώματα, που είναι πιο ελαφρά από το πολύτιμο μέταλλο, επιπλέουν στην επιφάνεια σαν αφρός που στερεοποιείται σε μια κρούστα γνωστή σαν σκουριά. Αφού ψυχθή για λίγα λεπτά, η σκουριά αποβάλλεται με σφυρηλάτημα και οι πλάκες μετάλλου τρίβονται για να καθαρίσουν. Αφού ταξινομούνται σε καθαρότητα και ποιότητα, οι πλάκες μετάλλου σφραγίζονται μ’ ένα αριθμό και συσκευάζονται για αποστολή.
Μ’ όλες αυτές τις τεράστιες προσπάθειες για να εξαχθούν μερικές ουγγιές χρυσού από πολλούς τόννους μεταλλεύματος, δεν είναι παράξενο το ότι αυτό το κίτρινο μέταλλο έχει μεγάλη αξία. Και πόσο παράδοξο είναι το ότι μια μεγάλη ποσότης αυτού κρύπτεται στα θησαυροφυλάκια των τραπεζών όπου ο άνθρωπος δεν μπορεί να τον χρησιμοποιήση ούτε να ωφεληθή απ’ αυτόν με άμεσο τρόπο!