Ζωή και Επιβίωσις στις Κακτώδεις Έρημους Εκτάσεις της Βραζιλίας

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Βραζιλία

ΚΟΙΤΑΞΤΕ αυτή τη σκούρα κηλίδα στο χαρτί, μια περιοχή 1.500.000 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων (579.150 τετραγωνικών μιλίων). Είναι το βορειοανατολικό τμήμα της Βραζιλίας, γνωστό για την αφόρητη ζέστη του, τις περιοδικές ξηρασίες και τον ασυνήθη τρόπο ζωής. Η απλή έστω επιβίωσις εκεί στην εποχή της ξηρασίας προσλαμβάνει όψι δράματος!

Αλλ’ ας πλησιάσωμε περισσότερο. Οι όμορφες παραλίες αυτής της περιοχής, στολισμένες με φοίνικες, που λούζονται από τον Ατλαντικό Ωκεανό προς βορράν και ανατολή, κάτω από ένα βαθυγάλανο ουρανό και ένα καυτό ήλιο σ’ όλη σχεδόν την διάρκεια του έτους εμπνέουν το περιγραφικό όνομα Κόστα ντο Σολ (Ηλιόλουστη Ακτή). Εδώ, επίσης, στην παραλία ζουν οι περισσότεροι κάτοικοι. Τα γενικά χαρακτηριστικά αυτών των ανθρώπων προδίδουν ντόπια καταγωγή, μια διασταύρωσι μεταξύ λευκών και Ινδιάνων. Είναι φιλόξενοι, επιδέξιοι και επινοητικοί. Αλλ’ ας αφήσωμε την παραλία, κι ας εξερευνήσωμε την ενδοχώρα.

«Καατίνγκας»—Κακτώδεις Έρημοι που Πλήττονται από Ξηρασία

Καθώς ταξιδεύομε στο εσωτερικό, βλέπομε μια βαθμιαία αλλαγή στη βλάστησι. Τα δένδρα γίνονται πιο αραιά και φαίνονται πιο ογκώδη. Ξαφνικά, εισερχόμεθα σε μια καατίνγκα (που σημαίνει «λευκό δάσος,» δηλαδή αραιό δάσος). Αυτό είναι το όνομα που έχουν δώσει οι ντόπιοι στο χαρακτηριστικό τμήμα γης, όπου η εποχή των ξηρασιών πλήττει σκληρότερα και διαρκεί περισσότερο. Αυτές οι καατίνγκας δεν είναι μια συνεχής έρημος, αλλά είναι μικρότερες ή μεγαλύτερες ορεινές περιοχές διασκορπισμένες στα βορειοανατολικά. Εδώ ακριβώς οι ξηρασίες θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή.

Στην αρχή δεν θα σχηματίζατε αυτή την εντύπωσι αν βλέπατε τη χλωρίδα, ιδιαίτερα στην εποχή των βροχών, όταν το έδαφος είναι πράσινο και πλούσιο σε βλάστησι. Ο κάκτος μαντακάρου (κήρινος ο τζαμακάρου), με αρκετά ακανθώδη στελέχη ενωμένα στο έδαφος, κυριαρχεί στον ορίζοντα. Φθάνει σε ύψος τριών μέτρων (9 ποδών). Ο κάκτος Σίκη-σίκη, (Πηλοκήρινος ο γκουνελλέι) είναι παρόμοιος, μόνο λίγο μικρότερος, και μερικές φορές μοιάζει στην εμφάνισι με κηροπήγιο. Υπάρχει επίσης και η ακανθοειδής προσωπίς, ένα δένδρο με μικροσκοπικά φύλλα που σχηματίζει μια αδιαπέραστη ομπρέλλα και επιτρέπει στη βλάστησι ν’ αυξάνη στην υγρή της σκιά. Το δένδρο ζίζυφος απλώνει μια μεγάλη αειθαλή στεφάνη σε ύψος 10 έως 15 μέτρων (33 έως 49 ποδών). Το πιο συνηθισμένο είναι το τυμπανόξυλο (κασσιά η σύριγξ), που έχει ονομασθή έτσι για το σχήμα των περικαρπίων της. Την άνοιξι, μεγάλα κίτρινα λουλούδια προσθέτουν ένα όργιο χρώματος και αρώματος στο πυκνό της φύλλωμα. Επίσης υπάρχουν ανθισμένες μιμόζες και μελανόξυλα (βράουνες). Το δένδρο πάου-μπράνκο (Οξέμμα γκλατσιοβιάνα, της τάξεως των Πολεμωνιωδών) μοιάζει μ’ ένα πελώριο νυφικό πέπλο με τα αρωματισμένα λευκά άνθη του που προσελκύουν σμήνη από άγριες μέλισσες.

Το δένδρο λικανία, η πολιά, που παράγει ελαιώδεις καρπούς, στέκεται ακίνητο με μια στρογγυλή στεφάνη, που έχει περιφέρεια περίπου 15 μέτρα (49 πόδια). Η τροπική λευκή δρυς ή ουμπου-ράνα, με τα ροζ άνθη της, και ο πανταχού παρών φοίνικας είναι διασκορπισμένα σ’ ένα πλέγμα θάμνων και ακανθωδών δενδρυλλίων. Υπάρχουν επίσης κρότωνες, κυδωνιές και πιπεριές, βρομελιοειδή, με ακανθοειδή φύλλα και λουλούδια με πολλές ακίδες. Όλα αυτά τα φυτά έχουν κάτι από κοινού: Είναι ανθεκτικά, πολύχρωμα στην εποχή των βροχών και μπορούν να υπομείνουν την ξηρασία για μήνες. Μπορεί να χάσουν όλα τα φύλλα τους και να φαίνωνται νεκρά, αλλά μόλις αρχίσει η εποχή των βροχών, αναζωογονούνται με έκρηξι τροπικών χρωμάτων.

Τα δένδρα και οι θάμνοι δεν είναι διόλου οι μόνοι ζώντες οργανισμοί εδώ. Είδη αγρίων ζώων προσθέτουν ζωή και ποικιλία. Εδώ βρίσκεται η πονηρή αλεπού και ο ελαφροπάτητος ιαγουάρος. Μπορεί κανείς να δη επίσης σαύρα μήκους 2 μέτρων (6,5 ποδών), την τεγίδα, καθώς επίσης και τον δασύποδα, τον οπόσσον (δίδελφυς η βιργιανική) και τον ινδόχοιρο των βράχων. Ψηλά στον ουρανό πετά το γεράκι που εμπνέει φόβο και κοντά στη γη αφθονούν τα αγριοπερίστερα.

Αλλά τι μέσα διαβιώσεως θα μπορούσαν να υπάρχουν σε μια τέτοια κατά περιόδους αφιλόξενη περιοχή; Η κτηνοτροφία. Πράγματι, μεγάλα κτηνοτροφικά κτήματα κατέχουν το περισσότερο τμήμα του εποχιακού βοσκοτόπου. Ωστόσο, οι βροχές που πέφτουν από τον Ιανουάριο ως τον Μάρτιο δεν επαρκούν για να γίνη ο τόπος ένα καλό λιβάδι. Απλώς ενθαρρύνουν την αύξησι των κάκτων και των θαμνοειδών φυτών, τα οποία σύντομα κατατρώγονται, εν μέρει από τα πεινασμένα βοοειδή και εν μέρει από τον ανελέητο ήλιο.

Επιβίωσις στην Εποχή της ξηρασίας

Από τον Μάιο ή τον Ιούνιο ακόμη, ο βοσκότοπος στην καατίνγκα είναι ήδη σπάνιος. Ο κτηνοτρόφος αρχίζει ν’ αντιμετωπίζη δυσκολίες. Ατάραχος από το μακροχρόνιο πρόβλημα και μη δυνάμενος να συντηρήση τα ζώα του, αναγκάζεται να «τους κλείση την πόρτα.» Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι κλείνει τη μάνδρα και διώχνει τα βοοειδή να λύσουν τα προβλήματα μόνα τους.

Τα ζώα, ουσιαστικά εγκαταλελειμμένα, αρχίζουν τον δύσκολο αγώνα τους για επιβίωσι. Κατ’ αρχήν, τρώγουν τα χαμηλότερα κλαδιά. Κατόπιν επιτίθενται στον κορμό μικρών δένδρων και, τελικά, δεν υπάρχει τίποτε ν’ ανακουφίση την πείνα τους. Αργά, αργά, κάτω από ένα καυτό ήλιο, με τρόπο χαριτωμένο και τρομερό, τα φύλλα εξαφανίζονται, τα πουλιά αποδημούν, με δυσκολία συντηρούνται ή αλλιώς πεθαίνουν. Οι μικροί εποχιακοί ποταμοί και τα ποταμάκια ξηραίνονται. Όλη η βλάστησις αποκτά μια άσχημη γκρίζα όψι. Γυμνή απλώνεται μια έρημος από ακανθώδη κλαδιά. Αυτοί οι θάμνοι και τα δένδρα, σαν αναποδογυρισμένες ρίζες, ύψους 3 μέτρων (9 ποδών) περίπου, παρουσιάζουν μια σχεδόν αδιαπέραστη περιπεπλεγμένη μάζα. Όσο μπορεί να δη το μάτι, απλώνεται η ίδια αποθαρρυντική εικόνα. Τα ζώα χάνουν βάρος με ραγδαίο ρυθμό. Αναζητώντας νερό, το βρίσκουν μόνο σε μικρές, ρηχές λιμνούλες, που έχουν απομείνει από την τελευταία βροχόπτωσι και έχουν προστατευθή από αγκάθια.

Ο Βακέιρο—Έτοιμος Βοηθός σε Καιρό Ανάγκης

Ο βακέιρο (ο βουκόλος ή βοσκός) είναι γαλήνιος, ολιγόλογος, αδύνατος και λίγο καμπουριασμένος. Τα μάτια του έχουν μια νωθρή έκφρασι που φαινομενικά δείχνουν έλλειψι φιλοδοξίας. Με τον ερχομό της ξηρασίας, προετοιμάζεται για το δυσκολώτερο μέρος του έργου του. Από τώρα και στο εξής θα φορή την παράξενη ενδυμασία του. Μια δερμάτινη ζακέτα κρέμεται στους κοκκαλιάρικους ώμους του. Ένα κάλυμμα που προστατεύει το στήθος, κατασκευασμένο συχνά από δέρμα ιαγουάρου, φθάνει από τον λαιμό ως τη ζώνη. Σκληρές δερμάτινες περικνημίδες προστατεύουν τους μηρούς του. Χοντροκομμένα υποδήματα σαν σανδάλια καλύπτουν τα πόδια του. Χονδρά δερμάτινα γάντια χωρίς δάκτυλα και ένα κωνικό δερμάτινο καπέλλο με αναποδογυρισμένο σώτρο συμπληρώνουν την αμφίεσί του.

Μόνον όταν είναι ντυμένος έτσι ο βακέιρο μπορεί να ριψοκινδυνεύση στη θαμνώδη καατίνγκα. Αναζητά τα άρρωστα ζώα, τα πληγωμένα ή λιμοκτονούντα, εκείνα που δεν μπορούν να περπατήσουν. Σαν τον βοσκό, τα φέρνει προσωρινά στη μάνδρα. Ως τελευταίο βοήθημα, τα ζώα λαμβάνουν μια μερίδα από κλαδιά από μια κοντινή προσωπίδα. Ή μπορεί να μασήσουν λίγους ξινούς κάκτους μαντακάρου ή σίκη-σίκη, που είναι πλούσιοι σε νερό. Ο βοσκός πρέπει να τα καψαλίση πρώτα για να καούν τα αγκάθια. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις ξηρασίας, είναι γνωστό ότι αυτός μετέχει σ’ αυτή τη λιτή δίαιτα.

Επαναφορά των Βοοειδών

Από τον Δεκέμβριο περίπου επιστρέφει η εποχή των βροχών και μαζί μ’ αυτήν μια ευπρόσδεκτη ανακούφισι από το φάσμα της ξηρασίας. Παρατηρεί κανείς μια θαυμάσια αφύπνισι εδάφους και δένδρων. Τώρα είναι καιρός να πιάση ο βακέιρο τα μεγαλύτερα ζώα στους μπουμπουκιασμένους θάμνους και να τα φέρη στο κτήμα. Μερικά θα είναι έτοιμα για το σφαγείο. Άλλα θ’ αφεθούν να περιφέρωνται σε άγρια κατάστασι για ένα ή δύο χρόνια ακόμη.

Ο βακέιρο, ντυμένος με τη δερμάτινη πανοπλία του, η οποία τον κάνει να μοιάζη περισσότερο με μεσαιωνικό ιππότη παρά με βοσκό, ξεκινά έφιππος, άγρυπνος και προσεκτικός. Από προηγούμενη εμπειρία γνωρίζει ότι τα περισσότερα ζώα θα έχουν επιζήσει. Χωρίς αμφιβολία, αυτό εν μέρει οφείλεται στη δυνατή Ινδιάνικη διασταύρωσι, η οποία τοπικώς καλείται «τραχειά διασταύρωσις.»

Η σύλληψις ενός ζώου είναι ένα πραγματικό θέαμα, Να! Ένας ταύρος. Ναι, το άλογο τον έχει εντοπίσει. Ο βοσκός γνωρίζει τι θα κάνη αμέσως μετά το εκπαιδευμένο άλογό του και προετοιμάζεται χώνοντας το κεφάλι του στη χαίτη του αλόγου. Μετά αρχίζει το ξέφρενο τρέξιμο!

Ο ταύρος, συνηθισμένος στην άγρια κατάστασί του, δεν παραδίδεται εύκολα. Το άλογο ακολουθεί ακριβώς τα ίχνη του, μπαίνοντας ακόμη πιο μέσα στη θαμνώδη περιοχή, αδιαφορώντας για τον αναβάτη, ο οποίος πιάνεται σφιχτά επάνω στο άλογο του και προσπαθεί ν’ αποφύγη την καταιγίδα κλαδιών που ξεσχίζουν τη δερμάτινη πανοπλία του. Το άλογο έχει καταληφθή από μια έμμονη ιδέα: Πιάστε τον ταύρο!

Να ένα ξέφωτο—η ευκαιρία να συλληφθή το ζώο που το έχει ‘σκάσει’! Σ’ ένα ξαφνικό ξέσπασμα ταχύτητος, ο βοσκός και το άλογό του βρίσκονται δίπλα στον δραπέτη. Ο βοσκός, έχοντας το δεξί πόδι του στον αναβολέα και πιάνοντας με το ένα χέρι τη χαίτη του αλόγου του, σκύβει προς τα δεξιά και αρπάζει την ουρά του ταύρου. Ένα καλά υπολογισμένο και γρήγορο τίναγμα στο πλάι και ο ταύρος παραπατεί, πέφτοντας στο έδαφος με κρότο.

Καθώς ο ταύρος πέφτει, ο βοσκός πηδά επάνω του. Στρέφοντας το κεφάλι του ταύρου στο πλάι, βυθίζει τα κέρατά του μέσα στο έδαφος. Ανεξήγητα, αυτή η κίνησις λέγει στο βόδι ότι έχασε τη μάχη. Δεν υπάρχει πια αντίστασις. Ο βοσκός, από την τσάντα του βγάζει μια δερμάτινη μάσκα για να τη βάλλη στα μάτια του ζώου, καθώς επίσης και πέδικλα (ένα ζευγάρι μικρών κούφιων κομματιών ξύλου), μέσα στα οποία βάζει τα μπροστινά πόδια του ζώου. Ο ταύρος τώρα, τυφλωμένος και πεινασμένος, παραμένει ακίνητος έως ότου οδηγηθή στη μάνδρα.

Τώρα ο βοσκός ανοίγει πάλι την τσάντα του και βγάζει ένα κομμάτι καφετιάς ζάχαρης. Τρώγοντάς το, ικανοποιεί την πείνα του και τη δίψα του ενώ συγχρόνως δεν χάνει από τα μάτια του την καατίνγκα. Ο βακέιρο θα μείνη στη θαμνώδη αυτή περιοχή έως ότου μαζέψη ένα κοπάδι βοοειδών. Μόνο τότε θα επιστρέψη στην απλή αχυρένια κααλύβα του και στην οικογένειά του.

Ζωοπανήγυρις και Λαϊκοί Τραγουδισταί

Στο τέλος της εποχής των βροχών, λαμβάνει χώρα η χαρακτηριστική βορειοανατολική ζωοπανήγυρις. Μολονότι έχει Ισπανική καταγωγή, έχει αποκτήσει ένα τοπικό χρώμα. Είναι η εορτή που επιβραδύνει την εργασία του βακέιρο, αλλά με ευθυμία και με την επικρότησι του κοινού.

Απ’ όλα τα μέρη της περιοχής, φθάνουν πολλοί έφιπποι βοσκοί. Με γυαλισμένες σέλλες, καθαρά χαλινάρια και βουρτσισμένες δερμάτινες ζακέτες, επαναλαμβάνουν τα κατορθώματα που κανονικά εκτελούν μόνο στην έρημο.

Με τους βοσκούς φθάνουν και οι «τραγουδισταί,» πνευματώδεις στιχουργοί των δασών της ενδοχώρας, που συνοδεύουν το τραγούδι τους με την κιθάρα. Μετέχουν στην ευθυμία των ανθρώπων και αποτελούν ένα δημοφιλές θέαμα στις αγορές και ζωοπανηγύρεις. Επίσης, υπάρχει και ο φεγετόνιστ, ένας μυθιστοριογράφος των δασών της ενδοχώρας, που εξυμνεί το τελευταίο του έργο που έχει γράψει στην ντόπια γλώσσα των δασών και αφηγείται πολλές απίθανες ιστορίες. Για λίγο, όλοι ξεχνούν τη σκληρότητα της γης τους.

Ο Βοσκός και η Θρησκεία

Μολονότι η επικρατούσα μορφή λατρείας σ’ αυτή την περιοχή είναι ο Ρωμαιοκαθολικισμός, στην ουσία η δημοφιλής θρησκεία είναι ένα μίγμα μυστικισμού και δεισιδαιμονίας. Βλέπετε την παράξενη φυσιογνωμία στο δρόμο, τον άνθρωπο εκείνο που είναι ντυμένος με ρούχα μετανοουμένου, ένα είδος άξεστης θρησκευτικής συνηθείας; Αποτελεί ένα κοινό θέαμα σ’ αυτά τα μέρη. Μολονότι είναι ντυμένος σαν καλόγηρος, οι όρκοι του είναι μόνο προσωρινοί. Συχνά μπορεί να δη κανείς έναν άνδρα να μεταφέρη ένα βαρύ σταυρό καθώς πηγαίνει προς μια εκκλησία αρκετά χιλιόμετρα μακρυά. Ή, μπορεί να περπατή σαν προσκυνητής ψάλλοντας θρησκευτικούς ύμνους και προσευχές. Μερικοί αναπαριστούν την πράξι της «σταυρώσεως» με το να δένωνται πάνω σ’ ένα μεγάλο ξύλινο σταυρό μπροστά από μια εκκλησία ή παρεκκλήσι.

Μια φορά το έτος, εκατοντάδες βοσκοί συγκεντρώνονται για να εορτάσουν την «άδουσα Λειτουργία του βοσκού,» εις μνήμη ενός δολοφονημένου συναδέλφου. Μπροστά από ένα αυτοσχέδιο αγροτικό θυσιαστήριο, ακούουν πρώτα ένα βοσκό ιερέα. Κατόπιν, έφιπποι παρελαύνουν μπροστά από το θυσιαστήριο για να εναποθέσουν τις προσφορές τους. Για την Κοινωνία, κάθονται όλοι στο έδαφος μοιράζοντας τη συνήθη τροφή τους: αποξηραμένο κρέας, κομμάτια ζάχαρης και αλεύρι από μανιόκα.

Διάνοιξις Πηγαδιών Πνευματικών Υδάτων

Η ζωή δεν είναι εύκολη για τους ανθρώπους που μένουν στο βορειοανατολικό τμήμα της Βραζιλίας που πλήττεται από ξηρασία. Αργά, όμως, η οικονομική εικόνα των δασών της ενδοχώρας αλλάζει. Στις πόλεις, οι συνθήκες εργασίας βελτιώνονται. Εκατοντάδες δεξαμενές από βρόχινο νερό έχουν κτισθή τα πρόσφατα χρόνια και μια που βρίσκεται στο Όρος, έχει χωρητικότητα δύο και πλέον δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (2,6 δισεκατομμυρίων κυβικών γυαρδών). Ένα φράγμα στον Ποταμό Σάο Φρανσίσκο δημιούργησε μια λίμνη 34 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (44,5 δισεκατομμυρίων κυβικών γυαρδών).

Και το πιο σπουδαίο, ο Λόγος του Θεού κάνει μεγάλα άλματα σ’ αυτή την περιοχή. Ακόμη και στις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο από τις περιοδικές ξηρασίες, αναβλύζουν άφθονα πνευματικά ύδατα θείας αληθείας για να ικανοποιήσουν τη δίψα για γνώσι του Θεού. Πολλοί Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν επιτυχώς φθάσει σε απομακρυσμένες κοινότητες και απομονωμένα αγροκτήματα με τα παρηγορητικά αγαθά νέα της Βασιλείας του Θεού.—Ματθ. 24:14· Αποκάλ. 22:17.

Παρά τον αναλφαβητισμό και τη δεισιδαιμονία, πολλοί είναι εκείνοι που θέλουν να ικανοποιήσουν την πνευματική τους δίψα. Αρκετές Χριστιανικές εκκλησίες είναι απασχολημένες στο να λέγουν στους άλλους ότι πλησιάζει ο καιρός που κατά γράμμα «πηγαί ύδατος» θα αναβλύσουν στην έρημο. (Ησ. 35:6, 7) Τότε οι ελκυστικές, αλλά μαστιζόμενες καατίνγκας του βορειοανατολικού τμήματος της Βραζιλίας θα γίνουν ένα όμορφο τμήμα ενός παγγήινου παραδείσου χωρίς τον αγώνα για επιβίωσι.

[Χάρτης/Εικόνα στη σελίδα 8]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΒΡΑΖΙΛΙΑ