Το “Κοπανάκι”

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Βραζιλία

ΒΛΕΠΕΤΕ εκείνη τη γυναίκα που κάθεται εκεί, κοιτώντας με προσοχή κάτι που βρίσκεται μπροστά της καθώς τα χέρια της τρέχουν από τη μια πλευρά στην άλλη; Τι κάνει άραγε; Θέλετε να δούμε από πιο κοντά;

Η γυναίκα αυτή έχει μπροστά της ένα είδος προσκέφαλου ή μαξιλλαριού. Αλλά έχει στρέψει την πλήρη προσοχή της σε κάτι που βρίσκεται στην κορυφή του μαξιλλαριού. Την ρωτούμε τι κάνει. Η απάντησίς της είναι: «Κάνω δαντέλλα με κοπανάκι.»

Λόγω του τρόπου με τον οποίον φτιάχνεται—πάνω σε μαξιλλάρι ή προσκέφαλο—αυτό το προϊόν είναι επίσης γνωστό ως ρέντα ντε αλμοφάντα, ή δαντέλλα με μαξιλλαράκι ή κιπούρ. Μερικοί το ονομάζουν δαντέλλα από κοπανέλι ή κοπανάκι, επειδή για την παραγωγή του χρησιμοποιούνται κοπανάκια, δηλαδή ξύλινα ραβδιά ή καρούλια. Στη Βραζιλία, το προϊόν αυτό ονομάζεται, επίσης, «δαντέλλα του τόπου.»

Γιατί Λέγεται «Κοπανάκι»; «Δαντέλλα του Τόπου»;

Απλώς λόγω του ότι γίνεται εδώ στη βορειοανατολική πολιτεία Σεαρά της Βραζιλίας και δεν εισάγεται από άλλα μέρη της χώρας ή του κόσμου. Είναι ένα τοπικό προϊόν. Εν τούτοις, αυτό δεν σημαίνει ότι ο ίδιος τύπος δαντέλλας είναι άγνωστος κάπου αλλού. Στην πραγματικότητα, παρόμοια δαντέλλα παράγεται στην πολιτεία Σάντα Καταρίνα στη Βραζιλία και σε άλλες χώρες. Αλλά η χειροποίητη «δαντέλλα του τόπου» και η πλέκτρια δαντελλών είναι τόσο χαρακτηριστικά στην πολιτεία Σεαρά ώστε υπάρχει ένα άγαλμα, μεγαλύτερο από το φυσικό μέγεθος, μιας κατασκευάστριας δαντελλών δίπλα στο κτίριο της νέας Τραπέζης της Βραζιλίας στην Πόλι Φορταλέζα.

Πώς άρχισε εδώ η τέχνη κατασκευής της δαντέλλας; Πιστεύεται ότι την εισήγαγαν οι γυναίκες των πρώτων Πορτογάλων αποίκων. Μπορεί να είχαν μάθει την τέχνη από τους Γάλλους. Από τότε, μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, οι μητέρες διδάσκουν τις κόρες τους, οι κόρες τους διδάσκουν τις δικές τους κόρες, κ.λ.π. Επί αιώνες, αυτή η μέθοδος έχει σημειώσει τόση επιτυχία ώστε η τέχνη αυτή μπορεί να χαρακτηρισθή ως οικιακή βιομηχανία. Εν τούτοις, πολύ πρόσφατα, πολλές κοπέλλες δεν θέλουν να μαθαίνουν την κατασκευή δαντέλλας, επειδή προτιμούν την επιδίωξι πιο επικερδών απασχολήσεων έξω από το σπίτι. Αλλ’ ας παρακολουθήσωμε κάποιον που πλέκει δαντέλλα.

Πώς Κατασκευάζεται η Δαντέλλα

Εν πρώτοις, κοιτάξτε τα απαραίτητα εργαλεία—το μαξιλλάρι, το νήμα και τα καρούλια. Το μαξιλλάρι είναι επίμηκες, μήκους περίπου 60 εκατοστών (2 ποδών) και διαμέτρου 30 εκατοστών (1 ποδός), και έχει κυλινδρικό σχήμα. Είναι παραγεμισμένο με άχυρα από φοίνικα και καλύπτεται με ύφασμα.

Μερικές πλέκτριες δαντέλλας τοποθετούν το μαξιλλάρι στο πάτωμα, και κάθονται χάμω για να εργασθούν. Άλλες τοποθετούν το μαξιλλάρι σ’ ένα χαμηλό κάθισμα ή μια καρέκλα και εργάζονται ενώ κάθονται σε ένα κάθισμα ή μια καρέκλα.

Το νήμα που χρησιμοποιείται γενικά είναι βαμβακερό—λεπτό για πολύ λεπτή δαντέλλα, χονδρύτερο για βαρύτερη δαντέλλα. Μπορεί να είναι χρωματιστή, αλλά η λευκή δαντέλλα επικρατεί ακόμη.

Στην αρχή, σχεδιάζεται ένα σχέδιο σε μια λωρίδα σκληρού χαρτιού, ή ένα κομμάτι απ’ αυτό το χαρτί μπορεί να έχη τρυπηθή κατάλληλα. Αυτό το σχέδιο καρφώνεται πάνω στο μαξιλλάρι. Μετά, τοποθετούνται βελόνες στις τρύπες σύμφωνα με το σχέδιο. Στην περίπτωσι που το σχέδιο είναι σχεδιασμένο στο χαρτί, οι βελόνες τοποθετούνται στα σημεία του σχεδίου. Οι βελόνες μετακινούνται κάτω στο χαρτί καθώς προχωρεί το έργο.

Παρεμπιπτόντως, μπορεί να παρατηρήσατε ότι οι βελόνες δεν είναι συνηθισμένες βελόνες ραπτικής. Φυσικά, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν βελόνες ραπτικής. Αλλά έχουν την τάσι να σκουριάζουν και, επομένως, δεν είναι ικανοποιητικές. Σκληρά αγκάθια φυτών, γαϊδουράγκαθα ή ψαροκόκκαλα είναι πιο κατάλληλα, επειδή εξυπηρετούν αυτό τον σκοπό και δεν σκουριάζουν.

Το νήμα που τυλίγεται γύρω από τις βελόνες βρίσκεται, πάνω σε ξύλινα χαραγμένα ραβδιά, ή καρούλια, μήκους περίπου 15 εκατοστών (έξη ιντσών), έχοντας στην άκρη μικρές μπαλλίτσες για να εφαρμόζουν στο χέρι της πλέκτριας. Προτού αρχίση να κάνη ένα νέο κομμάτι δαντέλλας, η πλέκτρια τυλίγει το νήμα σε δύο καρούλια, μισό στο ένα και μισό στο άλλο. Ο αριθμός των καρουλιών που χρησιμοποιεί η πλέκτρια εξαρτάται από το σχέδιο και από το πλάτος της δαντέλλας που θα φτιάξη· τα καρούλια μπορεί να είναι έξη ή και πολλές δεκάδες. Και το μήκος του ιδιαίτερου τμήματος της δαντέλλας που πρόκειται να φτιαχθή καθορίζει το ποσόν του νήματος που τυλίγει η γυναίκα. Φυσικά, μπορεί να προσθέση αργότερα περισσότερο νήμα, αν χρειασθή, κάνοντας το αυτό μ’ ένα σχεδόν αόρατο κόμπο στη δαντέλλα.

Η επιδεξιότης και η ικανότης της πλέκτριας, μας καταπλήσσουν καθώς εκείνη εργάζεται γρήγορα, γνωρίζοντας ποιο καρούλι θα χρησιμοποιήση στη συνέχεια, πότε θα το στρίψη και πόσες στροφές θα κάνη μ’ αυτό προτού πιάση το επόμενο. Σύμφωνα με το ιδιαίτερο σχέδιο ή πρότυπο, χρησιμοποιεί τα καρούλια για να συνυφάνη τα νήματα για να φτιάξη όμορφα πέταλα ή μια αλυσίδα ή ένα σχέδιο σαν δίχτυ.

Για να προφυλάξη τη δαντέλλα και να τη διατηρήση καθαρή, συνήθως την καλύπτει μ’ ένα ύφασμα. Καθώς η δαντέλλα αυξάνεται, διπλώνεται με ωραίο τρόπο κάτω απ’ αυτό το ύφασμα στην πλευρά του μαξιλλαριού που είναι απέναντι από την πλέκτρια. Ακόμη και αν η δαντέλλα μακρύνη αρκετά μέτρα, δεν την αφήνουν να πέση στο έδαφος καθώς αυξάνεται σε μήκος. Μόνο το μέρος που επεξεργάζεται εκείνη τη στιγμή η πλέκτρια μένει εκτεθειμένο.

Σχέδια που Ταιριάζουν με Κάθε Γούστο και Σκοπό

Φτιάχνεται και λεπτή και πιο βαρειά δαντέλλα. Επίσης, υπάρχει μεγάλη ποικιλία στα σχέδια και στο πλάτος. Το πλάτος μπορεί να ποικίλλη από λιγώτερο από ένα εκατοστό (λιγώτερο από μισή ίντσα) μέχρι 10 εκατοστά (τέσσερις ίντσες) ή και περισσότερο. Και δεν φτιάχνονται μόνο ίσια κομμάτια. Η δαντέλλα μπορεί να έχη άκρη από φεστόνι, ή μπορεί να είναι κυρτή. Μπορεί επίσης να έχη σχήμα τετραγώνου ή στρογγυλό σχήμα για λαιμό. Τα τετράγωνα και οι δαντέλλες για λαιμό χρησιμοποιούνται σε μπλούζες, είτε σαν ένα κομμάτι είτε δύο μισά κομμάτια που ενώνονται στη μέση—συνδέονται, στην πραγματικότητα, τόσο κομψά που μόνο ένα έμπειρο μάτι μπορεί να διακρίνη ότι η δαντέλλα δεν είναι μονοκόμματη. Είναι αλήθεια ότι η κατασκευή τέτοιας δαντέλλας—«κοπανάκι»—είναι μια τέχνη.

Μιλώντας για δαντέλλες που τοποθετούνται γύρω από λαιμό, μπορείτε να βρήτε σε καταστήματα και αγορές ωραιότατες μπλούζες στολισμένες μ’ αυτή την όμορφη δαντέλλα. Μερικές μπλούζες έχουν πολλή δαντέλλα, ενώ άλλες λιγώτερη. Αν προτιμάτε, μπορείτε να παραγγείλετε μια μπλούζα. Ή πιθανόν να σας αρέση ένα νυχτικό που είναι στολισμένο με χειροποίητο κέντημα και λεπτές στενές λωρίδες δαντέλλας. Έπειτα, υπάρχουν όμορφα τραπεζομάνδηλα, πετσετάκια και κλινοσκεπάσματα, στολισμένα με δαντέλλα ή φτιαγμένα ολόκληρα από δαντέλλα. Είτε επιθυμείτε κάτι για τον εαυτό σας είτε θέλετε να κάνετε ένα δώρο σ’ ένα φίλο, θα βρήτε κάποιο κομμάτι για να τον ευχαριστήσετε. Είναι εύκολο να καταλάβη κανείς γιατί αυτή η όμορφη δαντέλλα χρησιμοποιείται τόσο πολύ εδώ και έχει μεγάλη ζήτησι παντού, ακόμη και έξω από τη Βραζιλία.

Αντί να αγοράσετε ένα φόρεμα, μπορεί να θέλετε να αγοράσετε λίγη δαντέλλα για να το ράψετε μόνη σας στο σπίτι σας. Μπορείτε να την αγοράσετε είτε από κάποιον που φτιάχνει δαντέλλα είτε από ένα μικρέμπορο. Επίσης, μπορείτε ν’ αγοράσετε όσα εκατοστά ή μέτρα θέλετε, σύμφωνα με το σχέδιο και το φάρδος που επιθυμείτε. Οτιδήποτε αποφασίσετε να κάνετε, είτε πρόκειται για μπλούζα, φόρεμα, φούστα ή κάτι άλλο, να είσθε βέβαιη ότι θα είναι πολύ ευχάριστο στο μάτι και θα κερδίσετε πολλές φιλοφρονήσεις αν το γαρνίρετε με λίγη όμορφη χειροποίητη δαντέλλα. Και αν ποτέ σταματήσετε στην Πόλι Φορταλέζα, ελάτε να δήτε κοπέλλες και γυναίκες να φτιάχνουν το «κοπανάκι.»