Ιαπωνικοί Κήποι Πραγματικά Είναι Διαφορετικοί

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στην Ιαπωνία

ΑΠΟΤΕΛΕΙ ο κήπος σας μια συνοριακή γραμμή από ανοιξιάτικα λουλούδια ή καλοκαιρινά τριαντάφυλλα γύρω από μια καλοκουρεμένη πρασιά; Αν ναι, πιθανώς ζήτε σε μια Δυτική χώρα, όπου ο κήπος συχνά αποτελείται από παρτέρια που αλλάζουν ανάλογα με τις εποχές. Στην Ιαπωνία, ωστόσο, πολλοί κήποι είναι εντελώς διαφορετικοί.

Πώς θα σας φαινόταν ένας κήπος που αποτελείται εξ ολοκλήρου από βράχους και άμμο; Ένας τέτοιος διάσημος ξερός κήπος υπάρχει στο Κυότο, της Ιαπωνίας. Είναι ο βραχώδης κήπος του Ριόαν-τζι, ένα είδος κήπου που είναι γνωστός ως κάρε-σαν-σούι. Αυτή η έκφρασις σημαίνει «το νερό του ξερού βουνού.» Τα βουνά παριστάνονται με 15 βράχους διαφόρων σχημάτων και μεγεθών, που είναι προσεκτικά τοποθετημένοι στο «νερό», το οποίο παριστάνεται με στρώματα λευκών χαλικιών. Σ’ αυτό τον κήπο δεν υπάρχει κανένα λουλούδι ή φυτό οποιουδήποτε είδους. Είναι μια δημιουργία επηρεασμένη από τον Βουδδισμό Ζεν που δίνει έμφασι σε αφηρημένες σκέψεις και στην «ανυπαρξία.»

Αυτό το είδος βραχώδους κήπου είναι μόνο ένας τύπος της διαμορφώσεως κήπων στην Ιαπωνία. Ένας άλλος τύπος είναι ο κήπος των βρύων στο Σάιχο-τζι, στο Κυότο, όπου 50 διαφορετικές ποικιλίες βρύων σχηματίζουν ένα βελούδινο χαλί κάτω από τα αρχαία δένδρα. Πολλοί άλλοι όμορφοι κήποι είναι αρκετά μεγάλοι για να έχουν λιμνούλες και ρυάκια, πέτρινα γεφύρια και φανάρια, πεύκα και ανθισμένους θάμνους.

Η Ιστορία της Αρχιτεκτονικής των Κήπων

Η πρώτη αφήγησις για Ιαπωνικούς κήπους βρίσκεται στο Νιχόν-σόκι (Χρονικά της Ιαπωνίας), που εγράφη τον όγδοο αιώνα μ.Χ. Απ’ εκεί μαθαίνομε σχετικά μ’ ένα γεφύρι και την αναπαράστασι ενός βουνού, που είχαν φτιαχτή στη νότια αυλή του ανακτόρου της Αυτοκράτειρας Σουίκο το έτος 612. Αυτό φαίνεται να είναι ένα από τα πρώτα βήματα που έγιναν για την ανάπτυξι της τέχνης διαμορφώσεως των κήπων όπως γνωρίζομε σήμερα.

Αργότερα, από το 1185 μέχρι την παλινόρθωσι του Αυτοκράτορος Μεΐτζι το 1868, η χώρα ήταν κάτω από την κυριαρχία των διαδοχικών σογκούν, ή στρατηγών. Αυτοί οι άνδρες, μολονότι διεξήγαν σκληρούς αγώνες μεταξύ τους, έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον για την τέχνη της διαρρυθμίσεως κήπων. Σε μερικούς κήπους, οι λιμνούλες και τα ρυάκια ήσαν τόσο μεγάλα που οι επισκέπτες μπορούσαν ν’ απολαύσουν ένα περίπατο με βάρκα και να θαυμάσουν το σκηνικό από διάφορα πλεονεκτικά σημεία. Μερικοί απ’ αυτούς τους καταπληκτικούς κήπους παραμένουν μέχρι σήμερα.

Ένα εντυπωσιακό παράδειγμα είναι ο κήπος του διάσημου Κινκάκου-Τζι, ή του Χρυσού Περιπτέρου στο Κυότο. Αυτός ο κήπος διαμορφώθηκε το 1397 από τον Γιοσιμίτσου, τον τρίτο ‘σογκούν’ από την οικογένεια Ασικάγκα. Μολονότι το περίπτερο καταστράφηκε από τη φωτιά το 1950, έχει πάλι αποκατασταθή. Η λιμνούλα και ο γύρω κήπος είναι απομεινάρια της λαμπρότητας που απελάμβανε η τότε άρχουσα τάξις.

Μια αιτία της διατηρήσεως αυτών των παλαιών Ιαπωνικών κήπων είναι η χρήσις βράχων, άμμου και πέτρινων διακοσμήσεων. Τα δένδρα γέρνουν, οι φράκτες από μπαμπού και οι αχυροσκεπές φθείρονται, αλλά οι βράχοι παραμένουν ως πέτρινα γεφύρια, φανάρια, στέρνες για νερό, και ως σκαλοπάτια που οδηγούν στο τεϊοποτείο.

Οικιακοί Κήποι σε Μικρούς Χώρους

Μολονότι λίγα είναι γνωστά για τους κήπους του κοινού λαού των αρχαίων χρόνων, γνωρίζομε ότι η αγάπη για τη «φύσι» παρέμεινε ισχυρή στις καρδιές των Ιαπώνων. Οι πρόγονοί τους, ακολουθώντας τη θρησκεία του Σιντοϊσμού, λάτρευαν όρη, δένδρα, ποταμούς και λίμνες, καθώς επίσης και τη θεά του ηλίου. Ακόμα και σήμερα μπορεί κανείς να δη ένα πολύ παλιό δένδρο γύρω από τον κορμό του οποίου είναι ένα στριμμένο ψάθινο σκοινί, ένδειξις ότι αυτό ανεγνωρίζετο σαν ιερό δένδρο.

Στους συγχρόνους καιρούς, οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν και τους πιο μικρούς χώρους για να κάνουν κήπους. Αυτός ο κήπος μπορεί ν’ αποτελήται από λίγους, προσεκτικά τοποθετημένους βράχους, ένα γυρτό πεύκο κι ένα μικρό θάμνο. Αλλά τι μπορεί να λεχθή για τους ανθρώπους που ζουν σε πελώρια συγκροτήματα διαμερισμάτων; Πώς μπορούν ν’ απολαύσουν τη χαρά του να έχουν δικό τους κήπο; Εδώ έρχεται στο προσκήνιο η σμίκρυνσις.

Μπορείτε να φαντασθήτε ένα σκηνικό με βουνό και θάλασσα σε ένα μικρό δίσκο διαστάσεων περίπου 50 επί 30 εκατοστά (20 επί 12 ίντσες); Αυτό ονομάζεται μπονκέι, και σημαίνει, «μικρογραφικός κήπος σ’ ένα δίσκο.» Εδώ έχομε ένα μικρό βράχο, ύψους περίπου 10 εκατοστών (4 ιντσών), που του έχουν δώσει τη μορφή βουνού που καταλήγει σε απότομους γκρεμούς και σε θάλασσα γεμάτη με νησιά και με αφρισμένα κύματα. Υπάρχουν ακόμη βάρκες και ψαράδες με λεπτές σαν τρίχες πετονιές. Ή, το σκηνικό μπορεί να είναι το Όρος Φούτζι σκεπασμένο με χιόνια, και κάτω απ’ αυτό ένα μικρογραφικό σπίτι με αχυρένια στέγη και μικροσκοπικές συρταρωτές πόρτες. Ένας άλλος τύπος είναι ο κήπος που είναι γεμάτος από φανάρια, θάμνους και δένδρα ύψους όχι, περισσότερο από τρία εκατοστά (περίπου μιας ίντσας). Σ’ αυτούς τους κήπους των δίσκων οι θάλασσες, τα ποτάμια και οι λιμνούλες γίνονται από άμμο. Είναι, όμως, τόσο πραγματικά ώστε ο κάτοικος του διαμερίσματος μπορεί ν’ απολαύση τη θέα ενός ωκεανού ή μια ποιμενική σκηνή ακόμη και στη μικρή του κυρία είσοδο.

Μπονσάι είναι μια άλλη τέχνη στην οποία διαπρέπουν οι Ιάπωνες. Πρόκειται, για ζωντανά δένδρα και φυτά που διατηρούνται σε μικροσκοπικές διαστάσεις με επιμελές κλάδεμα των κλάδων και των ριζών. Ένα αλσάκι από σφενδάμνους μπορεί ν’ αναπτυχθή σ’ ένα ρηχό δοχείο τόσο μικρό ώστε να χωρά στην παλάμη ενός χεριού. Ή, ένα καμπουριασμένο πεύκο ύψους 50 εκατοστών (20 ιντσών) μπορεί να διατηρηθή και 150 χρόνια. Αυτά τα μικροσκοπικά δένδρα και φυτά συχνά μεταβιβάζονται από τη μια γενεά στην άλλη και θεωρούνται ως οικογενειακοί θησαυροί.

Μια Επίσκεψις στον Κήπο Γκιοέν

Αλλά, τώρα, γιατί να μην έλθετε μαζί μας τον Νοέμβριο να δούμε τον τεράστιο κήπο Γκιοέν στο Σιντζιούκου; Είναι ένα μεγάλο πάρκο που καλύπτει έκτασι 57 εκταρίων και πλέον (140 έηκερς) σ’ ένα από τα πιο πολυσύχναστα μέρη του Τόκιο, 15 λεπτά με τα πόδια από το σταθμό του Σιντζιούκου. Εκεί κοντά υπάρχουν μερικοί από τους πιο ψηλούς ουρανοξύστες του Τόκιο, με τεράστια καταστήματα και υπόγεια αγοραστικά κέντρα. Μεγάλη έκπληξι νοιώθαμε όταν μπαίνωμε στο πάρκο Γκιοέν και βλέπωμε πλατειές εκτάσεις από πρασιές, εκατοντάδες μεγάλα δένδρα, θάμνους και τριανταφυλλόκηπους! Αυτό το μέρος του κήπου είναι Δυτικού ρυθμού, και έχει σχεδιασθή από τον Γάλλο φυτοκόμο Ανρί Μαρτινέ. Βλέπομε λιριόδενδρα, πλατάνια, μανόλιες και όμορφες κέδρους των Ιμαλαΐων. Μερικές απ’ αυτές τις κέδρους φθάνουν στο ύψος των 50 ή 60 μέτρων (165 ή 197 ποδών) και τα κλαδιά τους απλώνονται για να προσφέρουν σκιά στους πολλούς επισκέπτες, οι οποίοι έρχονται για περιήγησι ή για ν’ απολαύσουν λίγη αναψυχή με τις οικογένειες και τους φίλους τους στις μεγάλες εκτάσεις χλόης.

Συνεχίζοντας τον περίπατό μας, ερχόμαστε σε μια μικρή λιμνούλα μ’ ένα γεφύρι που οδηγεί σ’ ένα νησί. Το πέτρινο φανάρι που βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, μας κάνει να συνειδητοποιήσωμε ότι εγκαταλείπωμε τον κήπο του Δυτικού ρυθμού και βλέπομε πράγματα που είναι χαρακτηριστικώς Ιαπωνικά.

Εδώ κοντά υπάρχει μια ανοιχτή σκηνή με τοίχους και οροφή από λεπτά καλάμια μπαμπού πλεγμένα μαζί. Με τα βασιλικά της πορφυρά στολίσματα, αυτή η σκηνή είναι αληθινά ένας κατάλληλος τόπος για να προβληθούν τα χρυσάνθεμα. Κοιτάξτε αυτό το φυτό! Τα κλαδιά του απλώνονται κατά τέτοιον τρόπο ώστε σχηματίζουν θόλο, και από τον κεντρικό του κορμό φύονται 350 και πλέον όμορφα κίτρινα λουλούδια. Όσο προχωρούμε, βλέπομε παρόμοια σύνολα—μερικά κατάλευκα και άλλα ροζ ή σκούρα κόκκινα. Είναι θαύμα το ότι ένα φυτό μπορεί να παράγη τόσα πολλά άνθη. Κάνοντας στροφή, ερχόμαστε σε άλλες σκηνές, από τις οποίες η κάθε μια στεγάζει ένα διαφορετικό είδος χρυσανθέμων. Μερικά φυτά έχουν εκατοντάδες μικρά άνθη, που πέφτουν σαν καταρράκτες περίπου 2 μέτρα (6 πόδια) από την κορυφή, ενώ άλλα έχουν ύψος μόνο περίπου 30 ή 40 εκατοστά ( 12 ως 16 ίντσες) και φαίνονται πολύ εύθραυστα σε χρώματα ανοικτού ροζ, κίτρινου και λευκού. Αλλά εδώ υπάρχει κάτι αρκετά διαφορετικό—ένα μόνο όμορφο λουλούδι που στεφανώνει κάθε μίσχο. Κάθε άνθος έχει περίπου το μέγεθος ενός μικρού πιάτου, μερικά με πλατιά στριμμένα πέταλα, και άλλα με ωραία αράχνινα πέταλα. Οι εξωτερικές βραγιές των λουλουδιών περιέχουν φυτά μεσαίου μεγέθους με άνθη διαφόρων χρωμάτων. Ο αριθμός των ποικιλιών που αναπτύσσονται εδώ υπερβαίνουν τα 800—αληθινά, φόρος τιμής στην επιδεξιότητα του Ιάπωνος κηπουρού.

Τώρα, καθώς διασχίζομε μια αψιδωτή γέφυρα, το νερό στη λιμνούλα που βρίσκεται από κάτω, αρχίζει να ρυτιδώνεται. Κοιτάξτε εκείνα τα ψάρια—κυπρίνοι με στίγματα κόκκινα, χρυσά, μαύρα και ασημένια. Μερικά απ’ αυτά έχουν μήκος 50 εκατοστά (20 ίντσες). Όταν οι κυπρίνοι ακούουν ανθρώπινη ομιλία, έρχονται στην επιφάνεια και μαζί τους έρχεται και μια περίεργη θαλάσσια χελώνα, και οι επισκέπτες χαίρονται να τα ταΐζουν με τα υπολείμματα του γεύματός τους. Δεν είναι περίεργο ότι τα ψάρια ζουν και φθάνουν σε βαθιά γεράματα. Μερικά απ’ αυτά λέγεται ότι είναι ηλικίας 16 και πλέον ετών.

Απολαύσαμε την επίσκεψί μας στο Γκιοέν, ιδιαίτερα επειδή μπορέσαμε να συγκρίνωμε την ομορφιά των κήπων Δυτικού και Ιαπωνικού τύπου. Και οι δύο είναι δυνατόν, να φτιαχθούν, επειδή ο Δημιουργός μας τα έχει δώσει για μας. Μας έχει προικίσει μ’ ένα αίσθημα ομορφιάς και έχει προμηθεύσει πλούσια ποικιλία φυτικής ζωής για να ικανοποιή μια πλευρά αυτού του αισθήματος.