Η Ζωή στην Καλαχάρι

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Νότιο Αφρική

«ΕΚΕΙ όπου δεν υπάρχει νερό»—αυτός είναι πραγματικά ένας κατάλληλος χαρακτηρισμός για μια έρημο. Κι αυτό είναι εκείνο που μερικοί πιστεύουν ότι σημαίνει η Τσουανική λέξις Καλαγκάντι, ή Καλαχάρι.

«Μια νεκρή έκτασις» είναι ο χαρακτηρισμός που μπορεί αμέσως να έλθη στη διάνοια ενός για μια έρημο. Αλλ’ αυτό δεν ταιριάζει στην Καλαχάρι, η οποία καλύπτει μια μεγάλη περιφέρεια του βορείου Κέιπ Πρόβινς στη Νότιο Αφρική, στο ανατολικό τμήμα της Νοτιο-Δυτικής Αφρικής και στο κεντρικό και δυτικό τμήμα της Μποτσουάνα.

Μερικά τμήματα αυτής της χώρας είναι επίπεδα και αμμώδη και καλύπτονται με θαμνώδη φυτά, με μεγάλα αγκαθωτά δένδρα και με χλόη. Άλλα μέρη, όπως το τμήμα της εσωτερικής Νοτιο-Δυτικής Αφρικής, καλύπτονται από μίλια κυματοειδών αμμολόφων, με το ίδιο περίπου είδος φυτείας. Μερικοί απ’ αυτούς τους σωρούς άμμου υπερβαίνουν τα 30 μέτρα (100 πόδια) ύψος. Αντίθετα με τους αμμόλοφους της Ερήμου Ναμίμπ στη δυτική ακτή της Νοτιο-Δυτικής Αφρικής, αυτοί δεν είναι οξείς και ανώμαλοι· είναι μακρυές, στρογγυλεμένες οροσειρές και μοιάζουν με πελώρια κύματα. Επίπεδες εκτάσεις, που είναι τοπικά γνωστές ως «οδοί,» χωρίζουν τους αμμόλοφους με μια απόστασι μεταξύ 100 και 300 περίπου βημάτων ή και περισσότερο.

Το πέρασμα με όχημα από τα μέρη της Καλαχάρι, συχνά πάνω από αποξηραμένες κοίτες ποταμών, μοιάζει με ταξίδι μέσα από πάρκο αθλητικών αγώνων. Εκτός από τα ποντίκια, τις πολυδάκτυλες σαύρες και τους ταινιωτούς ερπηστές (ζεβροειδείς) ή Ινδικούς ερπηστές, που διατρέχουν συνεχώς τα μονοπάτια, μπορεί ξαφνικά να πέση κανείς τυχαία πάνω σε μια μικρή γουνωτή και με μακρυά αυτιά αλεπού ή σ’ ένα τσακάλι με χαίτη, σ’ ένα κυναίλουρο ή δύο, ή και σε μια μικρή αγέλη από Αφρικανικές αντιλόπες ή κάποιο άλλο είδος αντιλόπης. Πού και πού μπορεί κανείς να διακρίνη διάφορες στρουθοκαμήλους. Δεν πρέπει να εκπλαγή αν ένα απ’ αυτά τα πτηνά συνταξιδεύη μ’ ένα όχημα που τρέχει με 56 χιλιόμετρα (35 μίλια) την ώρα. Στην Καλαχάρι, βρίσκονται επίσης λεοπαρδάλεις και λιοντάρια.

Επίδοσις Μαρτυρίας στην Καλαχάρι

Για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά σ’ αυτή την περιοχή, η μεγαλύτερη χαρά προέρχεται από τη μετάδοσι της Γραφικής αλήθειας στους άλλους. Οι άνθρωποι εδώ είναι γενικά πολύ φιλόξενοι κι έχουν μεγάλο σεβασμό για την Αγία Γραφή. Γι’ αυτό ένας επισκέπτης Μάρτυς μπορεί να δαπανήση μια ή και δύο ώρες συζητώντας για την Αγία Γραφή μ’ ένα άτομο στο σπίτι του. Μολονότι οι άνθρωποι μπορεί να επιδίδωνται σε μια ζωηρή συζήτησι μ’ ένα Μάρτυρα για κάποιο θέμα της Αγίας Γραφής, ωστόσο τον προσκαλούν και σε γεύμα, αν η επίσκεψίς του γίνεται κοντά στην ώρα του γεύματος. Στη διάρκεια του γεύματος, η συνομιλία περιορίζεται αυστηρά σε φιλικές γενικότητες. Κατόπιν, όμως, η προηγούμενη επιχειρηματολογία από μέρους και των δύο επαναλαμβάνεται με αδιάπτωτη θέρμη.

Για να φθάση κανείς σε μερικά αγροκτήματα είναι πολύ δύσκολο. Οι κατοικίες συχνά απέχουν μεταξύ τους 10 ως 24 χιλιόμετρα (10 έως 15 μίλια), και το κάθε αγρόκτημα συνήθως καλύπτει έκτασι 50 ή και περισσοτέρων τετραγωνικών (19 τετραγωνικών μιλίων). Το ταξίδι πρέπει να γίνεται πάνω από αμμόλοφους όπου δεν υπάρχουν πραγματικοί δρόμοι αλλ’ απλώς τα ίχνη που άφησαν άλλα οχήματα. Ένα άτομο μπορεί να επισκεφθή μόνο τρία ή τέσσερα αγροτικά σπίτια σε μια μέρα.

Η Γεωργία στην Καλαχάρι

Τι είδους γεωργία διεξάγεται σ’ αυτή την άγονη περιοχή; Η κυριώτερη ασχολία συνίσταται σε αγελαδοτροφία και προβατοτροφία. Μια ιδιαίτερα επικερδής πηγή εισοδήματος είναι η πώλησις Καρακούλ. Τα κατσαρόμαλλα αρνάκια των προβάτων Καρακούλ σφάζονται λίγες ώρες μετά τη γέννησί τους. Τα δέρματά τους προμηθεύουν τα παγκοσμίου φήμης γουναρικά Καρακούλ που χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία δαπανηρών ενδυμάτων, καπέλλων και παρομοίων ειδών.

Ένα μεγάλο πρόβλημα σ’ αυτή την περιοχή είναι η εξεύρεσις επαρκούς νερού, για ανθρώπους και ζώα. Συχνά γίνονται γεωτρήσεις μέσα στην άμμο, μερικές φορές σε βάθος μεγαλύτερο από 300 μέτρα (πάνω από 1.000 πόδια). Ανεμόμυλοι ή μηχανοκίνητες αντλίες χρησιμοποιούνται για την άντλησι του νερού.

Προσαρμογή στη Ζωή της Ερήμου

Είναι περιττό να πούμε ότι οι άνθρωποι εδώ πρέπει να προσαρμόζονται στη ζωή της ερήμου. Όταν οι γεωργοί εγκαταστάθηκαν για πρώτη φορά στην Καλαχάρι, συχνά έμεναν σε προσωρινές καλύβες οι οποίες κατασκευάζοντο από αυλακωτό μέταλλο. Αυτές ήσαν αφόρητα ζεστές την ημέρα και δυσβάστακτα ψυχρές τη νύχτα. Αλλ’ οι άνθρωποι εφαίνοντο να συνήθιζαν να ζουν κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες. Σε πολλά αγροκτήματα, όμως, κτίσθηκαν μεγάλα σύγχρονα σπίτια. Αυτά τα σπίτια φαίνονται κάπως εκτός τόπου ως προς το περιβάλλον τους και στερούνται λίγες σύγχρονες ανέσεις.

Για τα κατοικίδια ζώα, η ζωή στην έρημο παρουσιάζει τα προβλήματά της. Όταν οι κατσίκες επιστρέφουν από τη βοσκή τους, μπορεί κανείς να τις βλέπη πού και πού να περπατούν με τα γόνατά τους παρά με τις πρόσθιες οπλές τους. Γιατί; Επειδή αυτά τα ζώα ποτέ δεν περπατούν πάνω σε σκληρό έδαφος, οι οπλές τους ποτέ δεν φθείρονται και γι’ αυτό γίνονται πολύ μακρυές για φυσιολογικό περπάτημα. Η ίδια κατάστασις δημιουργείται επίσης στα βόδια και στα πρόβατα. Γι’ αυτό, οι γεωργοί, πρέπει κατά καιρούς να περικόπτουν τις οπλές.

Οι γηραιότερες προβατίνες συχνά δεν έχουν τη δύναμι να επιζήσουν σε μια ημερήσια πεζοπορία στους βοσκοτόπους όταν ο θερμός ήλιος πέφτη κατακόρυφα πάνω τους. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τρέφωνται στην κατοικία τους. Η αγορά ζωοτροφής γι’ αυτές θα ήταν, βέβαια, πολύ δαπανηρή. Πώς υπερνικάται αυτό το πρόβλημα;

Οι εγκαταλελειμμένες φωλιές ενός είδους του πτηνού υφαντής, που είναι γνωστό ως «φιλεταίρος ο κοινωνικός,» παρέχουν μια πρόχειρη πηγή κομμένης χλόης πλούσιας σε θρεπτικές ουσίες. Αυτά τα πτηνά χτίζουν τις τεράστιες φωλιές τους στους κλώνους μεγάλων δένδρων. Πυκνές ομάδες αυτών των πτηνών ζουν καμμιά φορά στις κοινοτικές φωλιές, φτερουγίζοντας διαρκώς μέσα κι έξω από τις πολλές εισόδους. Τελικά, όμως, οι φωλιές εγκαταλείπονται για να γίνουν άλλα καταλύματα.

Επινοητικότης στη Χρήσι Μηχανοκινήτων Οχημάτων

Η ικανότης να διατηρή κανείς σε λειτουργία ένα αυτοκίνητο μπορεί μερικές φορές να σημαίνη τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου μέσο στην άμμο. Ωστόσο, οι κάτοικοι της Καλαχάρι συχνά δείχνουν μια ανησυχητική αδιαφορία ως προς τα βασικά αντικείμενα όπως είναι οι γρύλοι, οι εφεδρικές ρόδες ή τα επισκευαστικά εξαρτήματα. Ταυτοχρόνως, επιδεικνύουν καταπληκτική εφευρετικότητα στο να διατηρούν σε κίνησι ένα μηχανοκίνητο όχημα κάτω από ασυνήθεις περιστάσεις.

Ο πρώτος κανόνας οδηγήσεως μέσα στην άμμο είναι να διατηρούνται οι τροχοί όχι επαρκώς φουσκωμένοι. Μολονότι αυτό είναι καταστρεπτικό στα τοιχώματα των τροχών, δίνει τη δυνατότητα στον οδηγό να ταξιδεύη σχεδόν σε κάθε είδος άμμου χωρίς να βυθίζεται μέσα σ’ αυτήν.

Και τι γίνεται αν ένας τροχός τρυπήση; Η ανύψωσις του οχήματος μ’ έναν κανονικό γρύλο θα ήταν ουσιαστικά αδύνατη, αφού ο γρύλος ωθείται μέσα στην άμμο. Προφανώς, πρέπει πάντοτε να υπάρχη ένα κομμάτι σανίδος για να τεθή κάτω από το γρύλο. Αλλ’ όταν αυτό λησμονηθή, ο γεωργός της Καλαχάρι δεν τα χάνει εύκολα. Μπορεί απλώς να τοποθετήση ένα στερεό αντικείμενο, όπως λόγου χάριν μια μετάλλινη εργαλειοθήκη, ένα κομμάτι ξύλο ή μια πέτρα κάτω από τον άξονα κοντά στον κατεστραμμένο τροχό και κατόπιν να αδειάση την άμμο που βρίσκεται κάτω από τον τροχό. Έτσι, κατορθώνει ν’ αφαιρέση τον τροχό, είτε για να τον στερεώση είτε για να τον αντικαταστήση με την ρεζέρβα. Κατόπιν, σπρώχνει όσο το δυνατόν περισσότερη άμμο κάτω από τον τροχό πάλι και αφαιρεί την άμμο που βρίσκεται κάτω από το στερεό αντικείμενο που συγκρατούσε τον άξονα, επαναφέροντας έτσι το όχημα πίσω στους τροχούς του.

Αλλά τι γίνεται αν ένα άτομο δεν έχη ούτε ρεζέρβα ούτε επισκευαστικά εξαρτήματα; Αφού αφαιρέση την σαμπρέλλα με τον κανονικό τρόπο, θα πιάση στερεά το τρυπημένο μέρος με τον αντίχειρα και τον δείκτη και κατόπιν θα κρατήση το υπόλοιπο μέρος της σαμπρέλλας με το άλλο του χέρι και θα τεντώση το τρυπημένο τμήμα μακρυά απ’ αυτό. Αυτό καθιστά δυνατόν για τον σύντροφό του να δέση ένα κομμάτι σπάγγο ή ένα κοινό δερμάτινο λουρί γύρω από το τεντωμένο τμήμα, τραβώντας το δυνατά και στρέφοντας το και περιδένοντάς το κατ’ επανάληψιν. Έτσι περιδένεται η τρύπα. Αυτή η προφανώς ευλογοφανής λύσις γεμίζοντας την ξεφουσκωμένη σαμπρέλλα με άμμο δεν επιτυγχάνει τελείως.

Όταν ένα όχημα παρουσιάζη κάποια ανωμαλία στην εκκίνησι, γρήγορα εμφανίζεται η Καλαχαρινή ιδιοφυΐα. Είναι εντελώς αδύνατο να σπρώξη κανείς ένα φορτηγό αυτοκίνητο στην άμμο για να το κάνη να ξεκινήση. Εν όψει αυτού του προβλήματος, ένας σήκωσε έναν από τους πίσω τροχούς του αυτοκινήτου, όπως θα έκανε στην περίπτωσι ενός ξεφουσκωμένου λάστιχου. Κατόπιν έστρεψε τον διακόπτη του αναφλεκτήρος κι έθεσε το όχημα σε υψηλή ταχύτητα. Δεν έκανε τίποτε άλλο από το να πιάση γερά το εξωτερικό μέρος του ελεύθερου οπισθίου τροχού και να τον γυρίζη με πίεσι. Σε λίγο, η μηχανή άρχισε να λειτουργή.

«Διαβάζοντας» τις Πατημασιές

Μια περίεργη ικανότητα που ανέπτυξαν αυτοί οι κάτοικοι της άμμου είναι να «διαβάζουν» τις πατημασιές. Ένας ηλικιωμένος αγρότης σταμάτησε για να εξετάση μερικά πατήματα ζώων, ή ίχνη, και κατόπιν είπε στους επισκέπτες του ότι επρόκειτο για ίχνη από τσακάλια. Όταν έκανε μια πιο προσεκτική εξέτασι, είπε ότι υπήρχαν δύο ζώα, ένα αρσενικό κι ένα θηλυκό, κι ότι το θηλυκό επρόκειτο να γεννήση σε λίγο. Οι επισκέπτες γέλασαν, αλλά τότε ο αγρότης συζήτησε μαζί τους, λέγοντας: «Να! Η μια σειρά των αποτυπωμάτων είναι μεγάλη κι η άλλη μικρή. Είναι λογικό να υποθέσωμε ότι ένα αρσενικό κι ένα θηλυκό τρέχουν μαζί.» Οι επισκέπτες παραδέχθηκαν αυτό το σημείο. «Αλλά τώρα,» συνέχισε ο αγρότης, «αν κυττάξετε πάλι, θα παρατηρήσετε ότι το μικρότερο ίχνος είναι βαθύτερα βυθισμένο στην άμμο. Αυτό σημαίνει ότι το μικρότερο ζώο, προφανώς το θηλυκό, είναι σχετικά βαρύτερο από το πιο μεγάλο, πράγμα που συμβαίνει όταν το θηλυκό έχη «κουταβάκια.» Πράγματι! Μετά από τρεις μέρες, ο αγρότης βρήκε το θηλυκό τσακάλι, με τα νεογέννητα μικρά του.

Συμβουλές για Επιβίωσι

Οι αγρότες της Καλαχάρι εκπλήσσονται όταν μαθαίνουν ότι άνθρωποι χάθηκαν και κατόπιν βρέθηκαν μέσα στο αυτοκίνητό τους σε μια κατάστασι λιποθυμίας εξ αιτίας της έντονης ζέστης και δίψας. «Φαντασθήτε ανθρώπους να πεθαίνουν σχεδόν από δίψα, και το ψυγείο του αυτοκινήτου τους να είναι γεμάτο νερό,» σχολιάζουν οι αγρότες. Φυσικά, πρέπει να βεβαιωθή κανείς ότι δεν υπάρχει κανένα δηλητηριώδες αντιψυκτικό μέσα στο νερό.

Η καλύτερη προστασία από την ζέστη του μεσημεριού είναι να βρίσκεται κανείς ακριβώς κάτω από το όχημα, και όχι μέσα σ’ αυτό. Αλλά γιατί όχι και σ’ ένα σκιερό δένδρο, αν υπάρχη κι αυτό; Διότι κάτω από ένα Καλαχαρινό δένδρο υπάρχει κίνδυνος από τα λεγόμενα «ταμπάν,» τα δηλητηριώδη μικρά έντομα (τσιμπούρια) των οποίων το τσίμπημα είναι αφόρητο.

Ποτέ δεν πρέπει να περπατά κανείς πάρα πολύ στη διάρκεια του καύσωνος της ημέρας. Είναι καλύτερα να κοιμάται την ημέρα και να βαδίζη το απόγευμα και το βράδυ, διαλέγοντας ένα λαμπερό αστέρι, για να καθορίζη την πορεία του.

Αναμνήσεις

Λίγοι άνθρωποι που έχουν δαπανήσει χρόνο στην Καλαχάρι δεν θυμούνται αυτή την πείρα τους με νοσταλγία. Κανείς δεν μπορεί ποτέ να ξεχάση τις έντονες αντιθέσεις—τις καυστικές μέρες, τις ψυχρές νύχτες και τις αχανείς εκτάσεις των χλοερών αμμολόφων, οι οποίοι φαινομενικά είναι έρημοι, αλλ’ ωστόσο σφύζουν από μια ατέλειωτη ποικιλία ζωής.

Αισθάνεται κανείς ένα ασύγκριτο αίσθημα ειρήνης όταν η ζέστη υποχωρή κι ο ήλιος βυθίζεται κάτω από τον ορίζοντα. Η δύσις του ηλίου είναι πολύ μεγαλοπρεπής, με συνεχείς αποχρώσεις στο κόκκινο, πορτοκαλί και πορφυρούν. Εν τω μεταξύ, η διαπεραστική φωνή «κλακ-κλακ-κλακ» της πλατυδακτύλου σαύρας δέχεται χιλιάδες απαντήσεις από άλλες όμοιες σαύρες που φωνάζουν εδώ κι εκεί. Ο αέρας γεμίζει από τον ήχο τους. Αυτή τη συμφωνία συμπληρώνουν τα βελάσματα των προβάτων, ο μυκηθμός των αγελάδων και η βραχνή φωνή του πτηνού «κόρχαν» που πετάει πάνω κάτω επιδεικνύοντας τις αεροβασίες των πτηνών.

Πραγματικά, η ζωή στην Καλαχάρι έχει και τα δεινά της έχει και τ’ αγαθά της. Αυτή η έρημος δεν είναι μια νεκρή ερημιά. Είναι ένα βασίλειο μαγευτικής ζωής.

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Εγκαταλελειμμένη φωλιά προσφέρει τροφή σε γηραιότερες προβατίνες Καρακούλ, οι οποίες δεν θα μπορούσαν να επιζήσουν σε μια ημερήσια πεζοπορία στους βοσκοτόπους