Η Βρετανική Μοναρχία—Μπορεί να Επιζήσει από τη Δεκαετία του 1980;
Του ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Βρετανία
ΜΕΤΑ το μοιραίο έτος 1914 κάπου τριάντα μοναρχίες εξαφανίστηκαν από το παγκόσμιο προσκήνιο. Ήταν είτε ανίκανες είτε απρόθυμες να προσαρμοστούν στο αλλαγμένο κλίμα και στις εντυπωσιακές αλλαγές που λάβαιναν χώρα στον τρόπο διακυβερνήσεως σε όλη τη γη. Ανάμεσα σ’ εκείνες που επιβίωσαν ήταν ο Βρετανικός Οίκος των Ουίντσορ. Στην κρίσιμη αυτή περίοδο δεν παρουσίασε κανένα εμπόδιο στις δημοκρατικές διαδικασίες, γιατί δέχτηκε τον αξιοπρεπή αλλά περιορισμένο ρόλο του εθνικού διακοσμητικού θεσμού.
Κι όμως δημιουργούνται ερωτήματα σχετικά με το μέλλον του. Είναι η επιβίωση του θεσμού σημαντική για το έθνος; Γίνεται η δαπάνη του θεσμού δεκτή στις μέρες αυτές της υψηλής ανεργίας και του δυσεύρετου χρήματος; Τι καλό φέρνει; Θέλει ο λαός να συνεχιστεί; Τα ερωτήματα αυτά τα κάνουν τόσο οι θαυμαστές όσο και οι εχθροί του θεσμού. Ίσως να τα έχετε σκεφτεί και εσείς.
Μεγαλεία από τα Περασμένα
Η Βρετανική μοναρχία έχει ζωή παραπάνω από χίλια χρόνια. Στη χιλιετηρίδα αυτή η Βρετανία έγινε η μεγαλύτερη παγκόσμια δύναμη από οποιαδήποτε προηγούμενη. Μετά οι απολυταρχικές εξουσίες που είχε στην αρχή έσβησαν, καθώς το κοινοβούλιο γινόταν ισχυρότερο και ανέλαβε τη διακυβέρνηση στα χέρια του. Επίσης μέσα σε λίγες δεκαετίες στον εικοστό αιώνα, η Αγγλία απελευθέρωσε τις αποικίες της, ενώθηκε μαζί τους σε μια κοινοπολιτεία ανεξάρτητων εθνών και αποσύρθηκε στις ακτές της. Από το προηγούμενο μεγαλείο πολύ λίγα απομένουν. Ό,τι απομένει έχει παραμείνει μέσα στο θεσμό της μοναρχίας.
Η απόδειξη γι’ αυτά τα περασμένα μεγαλεία υπάρχει μέσα στη φαντασμαγορία με την οποία ανοίγει το κοινοβούλιο κάθε χρόνο. Η βασίλισσα, μαζί με τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας, πηγαίνει προς το παλάτι του Γουεστμίνστερ μέσα σε μία επιχρυσωμένη άμαξα που τη σέρνουν άλογα, με τη συνοδεία του αυτοκρατορικού ιππικού που φοράει λαμπρές στολές. Με μεγάλες εθιμοτυπικές λεπτομέρειες τα μέλη της κατώτερης Βουλής των Κοινοτήτων καλούνται στην ανώτερη Βουλή των Λόρδων. Εκεί η βασίλισσα από το θρόνο, διαβάζει τον λόγο που της έχει γράψει η κυβέρνησή της, αναπτύσσοντας το πρόγραμμά της για την ερχόμενη σύνοδο. Οι παλιές παραδόσεις κρατούνται προσεκτικά.
Κατά περιόδους υπάρχουν ευκαιρίες για επίδειξη ακόμη μεγαλύτερου μεγαλείου. Ίσως είδατε στην τηλεόραση τον γάμο του πρίγκιπα της Ουαλίας στις 29 Ιουλίου 1981. Ήταν ένα θέαμα με όλη τη σημασία της λέξεως. Έντεκα άμαξες με συνοδεία εξήντα τέσσερις ιππείς μετέφεραν τον γαμπρό και τη νύφη και τους συγγενείς τους από το παλάτι του Μπάκιγχαμ μέσω της λεωφόρου στο πάρκο Σαίντ Τζαίημς και της οδού Στραντ στον Καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου. Γύρω στο ένα εκατομμύριο κόσμος ανάμεσά τους χιλιάδες ξένοι από μακρινές χώρες ακολουθούσαν την πορεία. Κάπου 700 εκατομμύρια τηλεθεατές, το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού, παρακολούθησε την μεγαλοπρεπή αυτή επίδειξη που σπάνια μπορεί να δει κανείς σ’ αυτή τη γενιά. Η εκδήλωση αυτή άρεσε στο έθνος.
Και η εκδήλωση αυτή έδωσε στη βασιλική οικογένεια ένα καινούργιο μέλος, την πριγκίπισσα της Ουαλίας, η οποία σύντομα επρόκειτο να γίνει το πιο δημοφιλές πρόσωπο απ’ όλη την οικογένεια μετά από τη βασίλισσα. Μετά το έθνος περίμενε με μεγάλο ενδιαφέρον την γέννηση του πρώτου της παιδιού που έγινε τον Ιούνιο του 1982. Ο γιος της Γουίλλιαμ, είναι ο επόμενος στην κληρονομική γραμμή του θρόνου μετά από τον τωρινό κληρονόμο, τον πρίγκιπα Κάρολο.
Ο Ρόλος του Μονάρχη
Τι περιλαμβάνει ο ρόλος της βασίλισσας σαν συνταγματικού μονάρχη; Η Εγκυκλοπαίδεια Πήαρς εξηγεί: «Σύμφωνα με τον νόμο αυτή είναι επικεφαλής του εκτελεστικού σώματος, αναπόσπαστο μέρος του νομοθετικού σώματος, επικεφαλής του δικαστικού σώματος, αρχιστράτηγος των ενόπλων δυνάμεων και εγκόσμια κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας. Στην πράξη ο ρόλος της βασίλισσας είναι αποκλειστικά και μόνο τυπικός· βασιλεύει, αλλά δεν κυβερνάει. Σε όλα τα σημαντικά ζητήματα ενεργεί μονάχα με τη συμβουλή των υπουργών της. Ωστόσο, εξακολουθεί να παίζει ένα σημαντικό ρόλο συμβολικά σαν Κεφαλή του Κράτους και Κεφαλή της Κοινοπολιτείας.»
Με τι ασχολείται η βασίλισσα όλη τη μέρα; Οι δραστηριότητές της και οι δραστηριότητες των άλλων μελών της βασιλικής οικογένειας περιγράφονται κάθε μέρα στα ανακοινωθέντα της Αυλής που δημοσιεύουν ορισμένες εφημερίδες και υπόκεινται στον δημόσιο λεπτομερή έλεγχο. Ένας αναγνώστης των Τάιμς του Λονδίνου συγκέντρωσε τα ανακοινωθέντα αυτά για το 1981 και σημείωσε σε μια επιστολή που έστειλε σε μια εφημερίδα ότι η βασίλισσα είχε παρευρεθεί σε παραπάνω από 400 ραντεβού το 1981, που ποίκιλαν από επίσημες επισκέψεις μέσα και έξω από τη χώρα μέχρι ακροάσεις, τελετές, επίδοση διαπιστευτηρίων από πρέσβεις, εβδομαδιαίες επισκέψεις του πρωθυπουργού κλπ. Διαβάζει τους φακέλους για τα καθημερινά ραντεβού, τις επίσημες αναφορές και τα πρακτικά των συνεδριάσεων του υπουργικού συμβουλίου και υπάρχουν πάρα πολλά έγγραφα για να υπογράψει. Προφανώς έχει πολύ βαρύ πρόγραμμα. Το γενικό αίσθημα είναι ότι η βασίλισσα εκπληρώνει το ρόλο της πολύ ευσυνείδητα. Αναμφίβολα, είναι η πιο εξέχουσα πρέσβης της Βρετανίας όταν επισκέπτεται τις άλλες χώρες. Μια δημόσια σφυγμομέτρηση που έγινε από το Μάρπλαν βρήκε ότι 774 άτομα που ρωτήθηκαν, την βαθμολόγησαν με 9,1 με άριστα το 10 για την εργασία της.
Όσο για τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας, ο πρίγκιπας Φίλιππος, σύζυγος της βασίλισσας, και ο πρίγκιπας Κάρολος, κληρονόμος στον θρόνο, και οι δυο έχουν γεμάτο πρόγραμμα. Η βασίλισσα μητέρα, χήρα του βασιλιά Γεωργίου ΣΤ΄, που τώρα είναι πάνω από ογδόντα, παρακολουθεί κι εκείνη πολλές επίσημες τελετές.
Το αν είναι αναγκαίο για την βασιλική οικογένεια να παρακολουθεί όλες αυτές τις τελετές είναι κάτι που αμφισβητείται. Δεν θα μπορούσε ένας ντόπιος αξιωματούχος, όπως είναι ο Δήμαρχος, να παράσχει με επάρκεια την απαιτούμενη «παρουσία»; Οι οργανωτές των γεγονότων αυτών νομίζουν πως όχι. Όταν παρίσταται η βασιλική οικογένεια η προσέλευση του κοινού είναι πολύ μεγαλύτερη, πράγμα που δείχνει ότι υπάρχει ένα ενδιαφέρον γι’ αυτήν που κανένα άλλο άτομο δεν μπορεί να αξιώσει. Και θα πρέπει να πούμε ότι η παρουσία της βασίλισσας στις περιπτώσεις αυτές ή σ’ εκείνες που παρίστανται άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας πράγματι ανακουφίζει τους υπουργούς της κυβέρνησης από τελετές που τους τρώνε πάρα πολύ χρόνο.
Ώστε η Βρετανική κοινή γνώμη γενικά θεωρεί ότι η μοναρχία είναι κάτι σαν οικογενειακό κειμήλιο. Παρά το γεγονός ότι έχει αξία και τους αρέσει να το επιδεικνύουν, γενικά δεν επηρεάζει την καθημερινή τους ζωή. Αλλά υπάρχουν και εκείνοι που στέκονται διστακτικοί μπροστά στο κόστος συντηρήσεως αυτού του εντυπωσιακού κειμηλίου!
Ώστε, Λοιπόν, Τι Κοστίζει;
Κάθε χρόνο στις εφημερίδες δημοσιεύονται πολλοί διαπληκτισμοί που γίνονται στο κοινοβούλιο για την διατήρηση της βασιλικής οικογένειας. Αυτό που κάνει να ξεσπάσουν οι λογομαχίες αυτές είναι η «βασιλική χορηγία.» Η βασιλική χορηγία είναι τα χρήματα που προτείνει η κυβέρνηση ότι πρέπει να διατεθούν για την λειτουργία του θεσμού της μοναρχίας κάθε χρόνο. Χωρίζεται σε δύο μέρη: Είναι η χορηγία της βασίλισσας και τα χρήματα που παρέχονται για τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας.
Η χορηγία της βασίλισσας για το 1982/83 αυξήθηκε κατά 8 τα εκατό σε 3.541.000 λίρες (446.180.000 δρχ), τα τρία τέταρτα από τα οποία πληρώνονται για μισθούς σ’ εκείνους που απασχολούνται στο βασιλικό σπιτικό, από τους ιδιαίτερους γραμματείς μέχρι τους καθαριστές του παλατιού. Η βασιλική χορηγία για το 1982/83 προβλέπει ακόμη 767.000 λίρες (96.000.000 δρχ.) για την συντήρηση άλλων επτά μελών της βασιλικής οικογένειας. Εκτός από τα επιδόματα αυτά, κάπου 15 εκατομμύρια λίρες (1.890.000.000 δρχ) δαπανώνται από τα υπουργεία για την συντήρηση των βασιλικών παλατιών, του βασιλικού γιοτ, της Αεροπορίας της Βασίλισσας που αποτελείται από έξι αεροσκάφη, του βασιλικού τραίνου, κλπ.
Και ωστόσο φαίνεται ότι το έθνος δεν έχει μεγάλες αντιρρήσεις να πληρώνει τα υπέρογκα αυτά ποσά για τη συντήρηση της μοναρχίας. Η σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης Μάρπλαν, που αναφέραμε παραπάνω, βρήκε ότι το 76 τα εκατό από κείνους που ρωτήθηκαν είπαν ότι τα πλεονεκτήματα της συντηρήσεως της μοναρχίας ξεπερνούν το κόστος για τη συντήρησή της.
Αλλά δεν έχουν όλοι την ίδια γνώμη. Οι Τάιμς ανέφεραν ότι ένα μέλος του κοινοβουλίου είπε ότι η προτεινόμενη βασιλική χορηγία «ξεσκεπάζει τον πραγματικό ρόλο της βασιλικής οικογένειας: Ένα σύνολο από άπληστα, αρπακτικά άτομα που δεν έχουν τίποτα για να συμβάλουν στη λύση όλων των προβλημάτων που πιέζουν τη χώρα. Πλησιάζει γοργά ο καιρός που ο λαός θα ξεσηκωθεί σε επανάσταση.» Αλλά αν ο λαός έχει την πρόθεση να το κάνει αυτό δεν φαίνεται να εκδηλώνει τέτοια τάση.
Ο Ρόλος στην Εκκλησία της Αγγλίας
Η βασίλισσα είναι η εγκόσμια Κεφαλή της Εκκλησίας της Αγγλίας, πράγμα που σημαίνει ότι απλώς είναι ένα διακοσμητικό πρόσωπο. Δεν επιτελεί καμιά εκκλησιαστική λειτουργία. Πνευματικός και εκτελεστικός ηγέτης αναγνωρίζεται ότι είναι ο αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρυ. Για να εκλεγεί νέος αρχιεπίσκοπος ή επίσκοπος, ή για να προαχθεί κάποιος σε μια επισκοπή ή αρχιεπισκοπή με μεγαλύτερο γόητρο, συνέρχεται ένα δεκαεξαμελές σώμα, η Επιτροπή Διορισμών του Στέμματος, που υποβάλλει δυο ονόματα στον πρωθυπουργό, ο οποίος, με τη σειρά του, συστήνει ένα όνομα στη βασίλισσα για διορισμό. Για παράδειγμα, πρόσφατα η επισκοπή του Λονδίνου χήρεψε. Η Επιτροπή συνέστησε δυο ονόματα, αλλά ο πρωθυπουργός τα απέρριψε και τα δύο και πρότεινε ένα άλλο όνομα στη βασίλισσα. «Η κεφαλή της εκκλησίας υποχώρησε μπροστά στην συνταγματική αρχή.» Ώστε είναι φανερό ότι, σε αυτό το θέμα τουλάχιστον, η τωρινή βασίλισσα δεν θεωρεί τον εαυτό της σαν έναν άλλο βασιλιά Ερρίκο Η΄, έναν προκάτοχό της που απασχολούνταν πάρα πολύ με τα εκκλησιαστικά θέματα.
Τι Νομίζουν οι Βρετανοί;
Η δημοτικότητα της μοναρχίας σήμερα οφείλεται ως επί το πλείστον στην οικογενειακή ζωή της βασίλισσας και του πρίγκιπα Φιλίππου και των τεσσάρων παιδιών τους, που τώρα έχουν μεγαλώσει. Πολλοί βλέπουν σε αυτή κάτι το ζεστό και το ηθικά υγιές, με το οποίο θα ήθελαν να ταυτιστούν· είναι καθησυχαστικό γι’ αυτούς να βλέπουν την πρώτη οικογένεια της χώρας να παρέχει αποδείξεις ότι είναι τόσο αφοσιωμένη και ενωμένη.
Ωστόσο η αφθονία των νεαρών μελών της βασιλικής οικογένειας και τα ξαδέλφια τους που τώρα φτάνουν στην εφηβεία, έκανε ένα συγγραφέα να παρατηρήσει ότι προτού μεγαλώσουν αρκετά όλοι αυτοί ώστε να προσθέσουν μεγάλα βάρη στο φορτίο του φόρου της βασιλικής χορηγίας, «θα ήταν καλό να αναλογιστούμε το ρόλο, την ακτίνα δράσεως και το μέγεθος της βασιλικής οικογένειας.» Μέσα εδώ ίσως να βρίσκεται ένα ακανθώδες πρόβλημα για το μέλλον.
Πιθανώς ο κύριος λόγος που οι Βρετανοί είναι τόσο ευχαριστημένοι με τη μοναρχία τους, είναι η κληρονομημένη συντηρητική άποψη που έχουν για θεσμούς που έχουν λειτουργήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έχουν συνηθίσει σε αυτούς και είναι επιφυλακτικοί στην αλλαγή τους. Θεωρούν ότι η μοναρχία παρέχει σταθερότητα και συνέχεια σ’ ένα κόσμο που είναι τόσο ευμετάβλητος. Δεν τους νοιάζει να έχουν για κεφαλή του κράτους τους κάποιον που θα υπόκειται στις εκκεντρικότητες της εκλογικής εκστρατείας στις οποίες υποβάλλουν τους πολιτικούς τους. Δεν τους εκνευρίζει η εξουσία της βασίλισσας, γιατί από το σύνταγμα έχει πάρα πολύ μικρή. Απεναντίας την βλέπουν σαν μια σταθεροποιητική επιρροή πάνω στους πολιτικούς που έρχονται και παρέρχονται, σύμφωνα με την επιθυμία του εκλογικού σώματος. Δεν αποδίδουν στο Στέμμα καμιά από τις ευθύνες για την οικονομική κατάσταση του έθνους, που έχει τρία εκατομμύρια ανέργους. Αυτό είναι έργο των πολιτικών. Παρόλ’ αυτά, ενόψει της συνταρακτικής ανεργίας που υπάρχει σήμερα, το υψηλό κόστος για τη συντήρηση τόσων πολλών μελών της βασιλικής οικογένειας πράγματι ξεσηκώνει πολύ μεγάλη επίκριση.
Όσο για το μέλλον, ο Ικόνομιστ πιστεύει ότι «η συνταγματική μοναρχία θα παραμείνει ο πιο δημοκρατικός κυβερνητικός θεσμός για την Βρετανία γιατί μία σφυγμομέτρηση της κοινής γνώμης πέρυσι [το 1980] έδειξε ότι τη θέλουν τα 86% των Βρετανών, και μέσα σ’ αυτό τον αιώνα καμιά συγκεκριμένη πολιτική εναλλακτική λύση δεν θα αποσπάσει το 86% της δημόσιας επιδοκιμασίας.» Ώστε φαίνεται καθαρά ότι ο Βρετανικός λαός είναι ευχαριστημένος που έχει για κυβερνήτες του εκείνους που εκλέγει, αλλά σαν κεφαλή του κράτους τη μοναρχία.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]
Μια σφυγμομέτρηση βρήκε ότι τα πλεονεκτήματα της μοναρχίας ξεπερνούν το κόστος για τη συντήρησή της