Η Μαρμότα—Ο Σφυριχτής της Φύσης
Του Ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στη Γαλλία
«ΚΟΙΤΑΞΤΕ εκεί, κοντά στα βράχια!»
Ο οδηγός μας μάς κάνει σύνθημα να σταματήσουμε και δείχνει ένα ζώο που κάθεται στα πίσω του πόδια γύρω στα εκατό μέτρα (330 πόδια) μπροστά.
«Είναι μια μαρμότα», λέει. «Αν πάμε πιο κοντά, θα σφυρίξει και θα δείτε τους συντρόφους της να φεύγουν για τις φωλιές τους». Η μαρμότα που βλέπουμε κάθεται σ’ ένα βράχο, κοιτάζοντας γύρω-γύρω το περιβάλλον.
Συνεχίζουμε, και ο Χανς σύντομα φωνάζει: «Ακούστε! Η μαρμότα-φρουρός σφυρίζει για να δώσει το σήμα κινδύνου! Μας πήρε είδηση!» Η μαρμότα εξαφανίζεται.
Ζώντας Ψηλά
«Εφόσον μας είδαν», συνεχίζει ο Χανς, «θα ήταν καλύτερα να ξεκουραστούμε για λίγο και θα σας πω λίγα περισσότερα πράγματα για το γοητευτικό αυτό μικρό ζώο. Είναι ένα τρωκτικό που συγγενεύει με τον σκίουρο, αλλά η μαρμότα δεν έχει κληρονομήσει τη φουντωτή ουρά του σκίουρου. Παρ’ ότι ο κάστορας είναι πιο μεγάλος απ’ όλα τα τρωκτικά, η μαρμότα έρχεται μετά απ’ αυτόν, εφόσον ζυγίζει 6 κιλά (13 λίμπρες) και έχει μήκος από 63 ως 75 εκατοστά (25 ως 30 ίντσες)».
«Βρίσκονται οι μαρμότες και αλλού εκτός από τις Άλπεις;» ρωτάει η Ζακελίν.
«Ω, ναι, αλλά γενικά σε μεγάλα ύψη, ανάμεσα στα 1.200 και 3.200 μέτρα [4.000 και 10.500 πόδια]. Παρ’ ότι στα Γαλλικά και στα Ελβετικά Όρη Ιούρα και στην Αυστρία ζουν αρκετά χαμηλά μέχρι 800 μέτρα [2.600 πόδια], η φυσική κατοικία της Ευρωπαϊκής μαρμότας είναι στις Άλπεις και στα Καρπάθια. Όμως έχουν εισαχθεί επίσης από τον άνθρωπο στο Μαύρο Δάσος της Γερμανίας, και στα Όρη Ιούρα, Οβέρν και Πυρηναία στη Γαλλία. Τώρα σας μιλάω για τις μαρμότες που βρίσκονται στην Ευρώπη και στη Σιβηρία, αλλά υπάρχουν και άλλες ποικιλίες, όπως είναι το μπόμπακ που ζει στις στέπες της Ρωσίας και της Τουρκίας και το γούνττσακ που ζει στη Βόρεια Αμερική.
«Κοιτάξτε, να μια!» Όλοι μας καθόμαστε ήσυχοι και η μαρμότα σιγά-σιγά βγαίνει από την τρύπα της και φανερώνεται τελείως. Είμαστε αρκετά κοντά για να δούμε τη σκούρα καφετιά πλάτη της, την κοκκινοκίτρινη κοιλιά της, ακόμη και τα μικροσκοπικά αυτιά της. Καθώς γυρνάει για να μας αντικρίσει, μπορούμε να διακρίνουμε ένα ζευγάρι εξογκωμένα μάτια και δύο κοπτήρες που αποκαλύπτονται πάνω από το σχιστό πάνω χείλι.
«Οι μαρμότες έχουν πολύ οξεία ακοή», ψιθυρίζει ο Χανς, «αλλά και η όραση τους είναι ακόμη πιο εκπληκτική, γιατί έχουν υπολογισμένο οπτικό πεδίο 300 μοιρών, ακόμη και προς τα πάνω, απ’ όπου καταδύονται οι μεγάλοι τους εχθροί, οι αετοί».
«Είναι ο αετός ο μόνος τους εχθρός;»
«Όχι, αλλά πρέπει να αντιμετωπίσουν επίσης και τις αλεπούδες. Ο άνθρωπος επίσης κυνηγάει τη μαρμότα για τη γούνα και το λίπος της, αλλά στις περισσότερες χώρες η περίοδος του κυνηγιού είναι μικρή και απαγορεύεται στους κυνηγούς να χρησιμοποιήσουν παγίδες ή να βγάλουν τα ζώα έξω από τις τρύπες τους».
«Πώς υπερασπίζει η μαρμότα τον εαυτό της;» ρωτάει η Ζακελίν, συγκινημένη, από τη σκέψη ότι το φτωχό αυτό μικρό ζώο έχει να αντιμετωπίσει τόσο πολλούς εχθρούς.
«Όταν στριμωχτούν», εξηγεί ο Χανς, «οι μαρμότες θα αντιμετωπίσουν τον εχθρό τους και θα τον δαγκώσουν. Όμως, συνήθως βρίσκουν ασφάλεια στη φυγή, γιατί ποτέ δεν απομακρύνονται από τις τρύπες τους».
Τώρα καταλαβαίνουμε γιατί χρειάζεται να έχουν κάποιο φρουρό, σαν κι εκείνο που είδαμε να κάθεται πάνω στα πόδια του όταν φτάσαμε.
«Όμως», προσθέτει ο Χανς, «οι μαρμότες ευχαριστιούνται να κάθονται πάνω στα πίσω πόδια τους όταν τρώνε. Το καλύτερο μέρος του διαιτολογίου τους αποτελείται από διάφορους τύπους τρυφερού χορταριού και φυτών, και αν θα βρισκόμαστε σ’ ένα μέρος που το κυνήγι θα ήταν απαγορευμένο και που τα ζώα είναι εξοικειωμένα με τους επισκέπτες, θα μπορούσαμε να φτάσουμε αρκετά κοντά ώστε να απλώσουμε το χέρι μας και να τις ταΐσουμε».
Το Υπνοδωμάτιο της Μαρμότας
Στο δρόμο, παρατηρώντας ότι μέρη στη βουνοπλαγιά μοιάζουν σαν κομμάτια Ελβετικού τυριού, ρωτάω ποιος είναι ο λόγος.
Ο οδηγός μας απαντάει: «Είναι το χαρακτηριστικό της μαρμότας. Τα μεγάλα σκληρά νύχια τους είναι ειδικά σχεδιασμένα για το σκάψιμο. Εκτός από τις ρηχές τρύπες διαφυγής, σκάβουν επίσης χειμωνιάτικες και καλοκαιρινές φωλιές».
Διακόπτοντας το Χανς, ρωτάω: «Γιατί έχουν δυο ειδών φωλιές;»
«Πρώτ’ απ’ όλα, οι μαρμότες παραμένουν σε μεγάλα ύψη μόνο στη διάρκεια του καλοκαιριού και αργότερα κατεβαίνουν προς τα χαμηλότερα βοσκοτόπια για να σκάψουν τις χειμωνιάτικες φωλιές τους. Στα μεσαία και στα κατώτερα ύψη, όμως, οι δυο φωλιές μπορεί να είναι πολύ κοντά η μια στην άλλη. Η καλοκαιρινή φωλιά μπορεί να έχει μέχρι δέκα μέτρα (πάνω από 30 πόδια) μήκος και έχει αρκετά πλατύτερα διαμερίσματα που εξυπηρετούν σαν κάμαρες. Η φωλιά είναι κατά το μάλλον ή ήττον παράλληλη με την επιφάνεια του εδάφους και γύρω στα 50 ως 90 εκατοστόμετρα (20 ως 35 ίντσες) κάτω από αυτήν. Εκεί η Μητέρα Μαρμότα, μετά από κυοφορία 33 ως 35 ημερών, θα γεννήσει τα δυο ως τέσσερα κουτάβια της.
«Η χειμωνιάτικη φωλιά, από την άλλη είναι ένα υπόδειγμα υπόγειας αρχιτεκτονικής. Η γαλαρία εισόδου ποτέ δεν είναι πιο μεγάλη από 15 εκατοστόμετρα (6 ίντσες)· μπορεί να φτάνει μέχρι 10 μέτρα (33 πόδια) μήκος και πηγαίνει σε βάθος αρκετών μέτρων προτού πλατυνθεί για να αποτελέσει μια μεγάλη στρογγυλή κοιλότητα—το υπνοδωμάτιο».
«Εννοείς ότι έχουν ακόμη και υπνοδωμάτιο;» ρωτάει η Ζακελίν, κατάπληκτη.
«Ναι, πράγματι, και αρκετά μεγάλο μάλιστα. Συχνά είναι πάνω από ένα μέτρο πλάτος και είναι στρωμένο με χόρτα και ξερά φύλλα. Υπάρχουν ακόμη και μικρά ανοίγματα που εξυπηρετούν σαν αφοδευτήρια. Το χειμώνα, η φωλιά σφραγίζεται με μια στίβα από εκσκαμένο χώμα».
Ο Μακρύς Ύπνος
«Και δε σταματούμε εδώ», λέει ο Χανς. «Το πιο εκπληκτικό πράγμα σχετικά με τις μαρμότες είναι η ικανότητα τους σχετικά με τη χειμέρια νάρκη. Πηγαίνουν για ύπνο στο τέλος του Σεπτεμβρίου και δεν ξυπνούν μέχρι τον Απρίλιο, ή ακόμη και αργότερα. Μπορεί να δούμε μια απ’ αυτές να μεταφέρει μερικά ξερά χόρτα ή άχυρο μέσα στο στόμα της για να στρώσει το υπνοδωμάτιο. Ένα άλλο ενδιαφέρον γεγονός είναι ότι οι μαρμότες καθαρίζονται προτού πέσουν για χειμέρια νάρκη, με το να μένουν νηστικές και προοδευτικά αδειάζοντας τα εντόσθια τους».
«Έτσι ο ειρηνικός τους ύπνος παραμένει αδιατάρακτος;»
«Ναι. Από τη στιγμή που θα σφραγιστεί η φωλιά, το ζώο θα κουλουριαστεί και θα πέσει για ύπνο χάνοντας κάθε συνείδηση και αίσθηση. Έχει παρατηρηθεί ότι αναπνέουν μια ως τέσσερις φορές το λεπτό αντί για το συνηθισμένο 25 ως 30 φορές. Επίσης, ο καρδιακός παλμός τους πέφτει από τα 90 στα 10 περίπου χτυπήματα το λεπτό, μειώνοντας έτσι πάρα πολύ την κυκλοφορία του αίματος».
«Αλλά δεν υπάρχει κίνδυνος θρόμβωσης;»
«Φαίνεται ότι μπαίνει σε λειτουργία ένας ιδιαίτερος μηχανισμός παραγωγής ηπαρίνης, ενός αντιπηκτικού. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δεν κατανοείται πολύ καλά. Η θερμοκρασία του σώματος μπορεί να πέσει γύρω στους τέσσερις βαθμούς Κελσίου (39 βαθμούς Φαρενάιτ) χωρίς κακές παρενέργειες».
«Τι συμβαίνει αν η θερμοκρασία πέσει ακόμη χαμηλότερα;» Προφανώς η Ζακελίν θέλει να μάθει τα πάντα.
«Τότε ένας άλλος ανεξήγητος μηχανισμός θα ξυπνήσει το ζώο, το οποίο αμέσως αρχίζει να παράγει θερμότητα. Το ίδιο πράγμα συμβαίνει κάθε τρεις ή τέσσερις εβδομάδες όταν ξυπνάει για να αδειάσει την κύστη του, οπότε πέφτει ξανά στην προηγούμενη νάρκη του. Θεωρείται ότι η άνοδος αυτή της θερμοκρασίας του σώματος προξενείται από την εκκροή αδρεναλίνης μέσα στο αίμα».
Η Ζακελίν είναι ανήσυχη για την επιβίωση του ζώου κάτω από αυτές τις συνθήκες: «Και τι τρώνε όλο αυτόν τον καιρό;»
«Πίττα μαρμότας!» απαντάει ο Χανς με γέλια. «Να σας εξηγήσω. Το ζώο αντλεί από το λίπος του και χάνει από 25 μέχρι 50 τα εκατό από το αρχικό του βάρος».
Καιρός για Ξύπνημα
«Είναι οι ηπιότερες θερμοκρασίες εκείνο που ξυπνάει τις μαρμότες;»
«Δε θα πρέπει να το νομίζουμε αυτό, γιατί η θερμοκρασία τού περιβάλλοντος συχνά είναι ακόμη πολύ χαμηλή, αλλά για κάποιο άγνωστο λόγο η θερμοκρασία του σώματος της μαρμότας αρχίζει να ανεβαίνει, και γίνεται και πάλι το θερμόαιμο θηλαστικό που ήταν πρώτα. Έτσι εξαναγκάζεται να ψάξει για τροφή, βρίσκοντας το δρόμο της ακόμη και μέσα από το χιόνι αν αυτό είναι απαραίτητο».
Μείναμε να διαλογιζόμαστε πάνω στην καταλληλότητα των λόγων του ψαλμωδού: «Πόσον μεγάλα είναι τα έργα σου, Κύριε. Τα πάντα εν σοφία εποίησας». (Ψαλμός 104:24) Πράγματι, όλα όσα ανακαλύψαμε σχετικά με τις μαρμότες τονίζουν τη σοφία του Θεού και μας ενθαρρύνουν να αινούμε το Μεγάλο μας Δημιουργό που έχει κάνει όλα τα πράγματα τέλεια!