Τα Συναρπαστικά Εκείνα Όστρακα

Του ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στις Φιλιππίνες

ΣΥΝΕΒΗ το έτος 1838 στη νήσο Μποχόλ στις Φιλιππίνες. Το γεγονός σχεδόν έκανε τον Βρετανό ευγενή να πέσει αναίσθητος από συγκίνηση. Ο άντρας αυτός ήταν ο Χιου Κάμμινγκ, ένας κογχυλιολόγος, δηλαδή, ένας φυσιοδίφης που εξετάζει τα όστρακα. Στην περίπτωση εκείνη, ο Κάμμινγκ βρήκε τρία όστρακα που είναι γνωστά σαν Conus gloria-maris, που σημαίνει «Η Δόξα της Θάλασσας».

Τόσο μεγάλη συγκίνηση για τρία όστρακα της θάλασσας; Ναι, πράγματι! Ο Χιου Κάμμινγκ είχε εκπληρώσει το όνειρο κάθε συλλέκτη. Είναι μια σπάνια, εξαίσια, και πολύτιμη ποικιλία του όστρακου. Μέχρι το 1965, μόνο 25 από αυτά είχαν βρεθεί. Μια συλλογή στις Φιλιππίνες περιέχει το μεγαλύτερο. Παρ’ ότι σε μορφή απολιθώματος, μπορεί να αξίζει, όπως λένε, περισσότερο από 1.000 δολάρια (U.S.).

Οι Φιλιππίνες είναι ο παράδεισος του συλλέκτη οστράκων. Τρία από τα 13 πιο πολύτιμα όστρακα του κόσμου προέρχονται από αυτή τη χώρα. Η έκδοση Τα Όστρακα και οι Φιλιππίνες δηλώνει: «Ως τώρα ο πιο θαυμαστός για την ποικιλότητα των ζώων που φέρουν όστρακα είναι ο Ινδοειρηνικός Ωκεανός, μια τεράστια υδάτινη περιοχή που επεκτείνεται από την Ερυθρά Θάλασσα και την ανατολική ακτή της Αφρικής, κατά μήκος του Ινδικού Ωκεανού, και πάει μέχρι τον Ειρηνικό πέρα από τη Χαβάη και το νησί του Πάσχα . . . Αλλά το κέντρο της τεράστιας αυτής περιοχής και η μέκκα των συλλεκτών των οστράκων, είναι το Φιλιππινέζικο Αρχιπέλαγος, με τις χιλιάδες του νησιά, ύφαλους, κανάλια, κόλπους, θάλασσες, και ρεκόρ βάθους της θάλασσας».

Από πού Προέρχονται τα Όστρακα;

Ως επί το πλείστον, τα όστρακα εξυπηρετούν σαν προστασία για μαλάκια, που είναι ζώα με πολύ μαλακό σώμα χωρίς κόκαλα. Στα μαλάκια περιλαμβάνονται τα σαλιγκάρια, τα μύδια, και τα στρείδια. Τα μαλάκια συνήθως αποτελούνται από εσωτερικά όργανα, κεφάλι, πόδια, και ένα μανδύα σαν δέρμα. Ο μανδύας εκκρίνει ένα υγρό, το οποίο γίνεται το κέλυφος. Αυτό σχηματίζεται σε στρώματα και είναι σκληρότερο από όσο το γυαλί. Το κόψιμο της ουσίας αυτής απαιτεί ειδικά εργαλεία.

Ούτε δύο όστρακα δεν μοιάζουν μεταξύ τους. Υπάρχει ένα βασικά κληρονομικό πρότυπο για κάθε είδος και επίσης οι παράγοντες του περιβάλλοντος παίζουν το ρόλο τους. Το χρώμα και ο στολισμός προέρχονται από ειδικούς αδένες που υπάρχουν μέσα από τον μανδύα. Το μεγαλύτερο μαλάκιο που ζει με εξωτερικό όστρακο είναι το γιγαντιαίο δίθυρο μαλάκιο (Tridacna gigas ). Φτάνει μέχρι μήκος 1,5 μέτρου (5 ποδιών). Ωστόσο, τα απολιθώματα οστράκων που έχουν βρεθεί φτάνουν μέχρι 4,6 μέτρα (15 πόδια).

Πέντε Κύριες Ομάδες

Γενικά μιλώντας, τα μαλάκια κατατάσσονται σε πέντε μεγάλες ομάδες. Η μία είναι τα Αμφίνευρα, ένα όνομα που προέρχεται από αρχαίες Ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «γύρω» και «νεύρο». Τα μαλάκια αυτά έχουν δύο νευρικές χορδές οι οποίες πηγαίνουν γύρω από το σώμα. Αυτές παράγουν ένα όστρακο «σαν επένδυση σιδηρόφρακτης πανοπλίας» που έχει οχτώ αλληλοεπικαλυπτόμενα στρώματα, που συγκρατιούνται μαζί από ένα σκληρό δεσμό. Το όστρακο έχει πάρει το όνομά του επειδή μοιάζει με αρχαία πανοπλία. Τα Αμφίνευρα είναι ήσυχα πλάσματα τα οποία έρπουν πάνω στους βράχους και ξύνουν απ’ αυτούς βλάστηση για τροφή. Το μόνο τους πολεμικό χαρακτηριστικό είναι η άριστη ικανότητα να καμουφλάρονται.

Η μεγαλύτερη ομάδα μαλακίων είναι τα Γαστρόποδα, ένα όνομα το οποίο προέρχεται από τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «κοιλιά» και «πόδι». Αυτά κινούνται μέσω ενός ποδιού το οποίο επεκτείνεται κάτω από το σώμα. Υπάρχουν κάπου 50.000 είδη στη μεγάλη αυτή ομάδα, περιλαμβανομένου και του διακεκριμένου Δόξα της Θάλασσας. Η τάξη αυτή των μαλακίων έχει επίσης τα σαλιγκάρια, τις πεταλίδες, τις μπουρούδες, και τους γυμνοσάλιαγκες.

Τα Γαστρόποδα αποκαλούνται μονόθυρα, επειδή έχουν μόνο ένα κέλυφος. Ίσως να έχετε παρατηρήσει ότι τα όστρακα των σαλιγκαριών έχουν μια σπειροειδή εμφάνιση. Τα περισσότερα Γαστρόποδα αυξάνονται με την ανέλιξη κατεύθυνσης προς τη φορά του ρολογιού παρ’ ότι πολλά κινούνται προς τα αριστερά. Συνήθως δραστήρια, τα Γαστρόποδα τρώνε τόσο βλάστηση όσο και κρέας. Αν τα διαταράξει κανείς, αποσύρονται μέσα στο κέλυφός τους και κλείνουν την «πόρτα», η οποία είναι μια κεράτινη πλάκα που ονομάζεται επίφραγμα.

Μια άλλη τάξη μαλακίων είναι τα Πελεκύποδα, ένα όνομα που έρχεται από τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «τσεκούρι» και «πόδι». Έχουν σχήμα σαν πελέκια, μυώδες πόδι το οποίο εξυπηρετεί σαν μέσο μετακίνησης από τον ένα τόπο στον άλλο. Τα μαλάκια αυτής της τάξης είναι γνωστά σαν δίθυρα επειδή έχουν δύο όστρακα που ταιριάζουν το ένα στο άλλο. Αχιβάδες, μύδια, κτένια, και στρείδια είναι οικεία μέλη της ομάδας αυτής, από την οποία είναι γνωστά περίπου δέκα χιλιάδες είδη. Όλα τα δίθυρα τρώνε χόρτα, και πολλά από αυτά μένουν κάπου διαρκώς με το να προσκολλούνται στα βράχια ή με το να σκάβουν μέσα στην άμμο και στη λάσπη.

Μία τέταρτη ομάδα είναι τα Σκαφόποδα, από τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «βάρκα» και «πόδι». Υπάρχουν περίπου 350 είδη από αυτά τα μαλάκια. Αυτά ζουν στον ωκεανό και έχουν ένα μυτερό πόδι που μοιάζει κάπως σαν μικροσκοπική βάρκα. Με αυτό στερεώνονται μέσα στην άμμο, αφήνοντας το ένα άκρο του όστρακου να δείχνει προς τα πάνω μέσα στο νερό. Το σώμα τους είναι καλυμμένο από ένα μόνο κυκλικό όστρακο που είναι ανοιχτό και στα δύο άκρα. Γι’ αυτό, πολλοί αναφέρονται σ’ αυτά σαν το όστρακο «δόντι» ή το όστρακο «χαβλιόδοντας». Πλοκάμια τα οποία επεκτείνονται μέσα από ένα μικρό άνοιγμα καθιστούν ικανό το πλάσμα αυτό να συλλαμβάνει μικροοργανισμούς για τροφή.

Η πέμπτη ομάδα μπορεί να μην αναγνωρίζεται αμέσως σαν μαλάκια. Αποκαλούνται Κεφαλόποδα, ένα όνομα που προέρχεται από δυο αρχαίες Ελληνικές λέξεις που σημαίνουν «κεφάλι» και «πόδι». Η ομάδα αυτή διακρίνεται από έναν αριθμό πλοκαμιών (που συνήθως είναι οχτώ ή δέκα) και που έχουν μαζευτεί γύρω από το κεφάλι και το στόμα. Το καλαμάρι, το χταπόδι, και η σουπιά ανήκουν στην ομάδα αυτή. Ωστόσο, ανάμεσα στα 800 είδη Κεφαλόποδων, μόνο ο ναυτίλος έχει εξωτερικό όστρακο.

Συλλέγοντας Όστρακα για Χαρά

Φαντάζεστε ότι η συλλογή οστράκων θα ήταν κάτι το ευχάριστο; Αν ναι, τότε μια καλή τοποθεσία να αρχίσετε είναι η ακτή. Τόσο τα ξέβαθα όσο και οι ακτές έχουν πολλά όμορφα όστρακα. Μην αφήσετε τον κακό καιρό να σας αποθαρρύνει, γιατί συχνά οι θύελλες αφήνουν στις ακτές μια συναρπαστική σειρά από όστρακα.

Το να βρείτε ελκυστικά όστρακα, ωστόσο, απαιτεί σκληρή εργασία. Θα πρέπει να είστε πρόθυμοι να σκάψετε στην άμμο, να εξετάσετε τις τρύπες και τις κοιλότητες μέσα στα βράχια, και να ψάξετε στις επίπεδες εκτάσεις που αφήνουν οι παλίρροιες και μέσα στα φύκια. Με το να κολυμπήσετε σε μια μικρή απόσταση και να ανατρέψετε τα νεκρά κοράλλια και τους βράχους, μπορείτε να κάνετε μια σειρά από εξωτικές ανακαλύψεις. Μπορείτε επίσης να βρείτε μια ποικιλία από όστρακα κοντά στα ποτάμια και πάνω στην ξηρά. Για παράδειγμα, υπάρχουν σαλιγκάρια της ξηράς και των δέντρων τα οποία έχουν συναρπαστικά σχήματα και αποχρώσεις.

Όμως προσοχή! Μερικά όστρακα, όπως είναι ο κώνος, περιέχουν θανάσιμα, δηλητηριώδη μαλάκια. Μερικά από αυτά είναι σαρκοβόρα και έχουν πέντε ή έξι υποδόριες ενέσεις σαν καμάκια με τις οποίες να παραλύουν τη λεία τους. Θα χτυπήσουν αδιάκριτα σε οτιδήποτε θα τους φανεί σαν τροφή ή ανθρώπινο χέρι. Η αλήθεια του γεγονότος αυτού υπογραμμίζεται από τους θανάτους που σημειώνονται ανάμεσα στους συλλέκτες οστράκων. Να συλλέγετε τους κώνους μέσα σ’ ένα δίχτυ ή σε κάποιο δοχείο. Ποτέ να μην τους κρατάτε από το πιο στενό άκρο.

Το προσεκτικό, επιδέξιο καθάρισμα θα βελτιώσει όλα σας τα ευρήματα. Μερικές μέθοδοι είναι: το βράσιμο, ο εμποτισμός μέσα σε αλισίβα, το καθάρισμα με λευκαντικό, το ξύσιμο της ύλης που έχει μπει από πάνω σαν κρούστα, και η κατεργασία του με υδροχλωρικό οξύ. Εάν δεν μπορείτε να εξαλείψετε όλο το κρέας με το βράσιμο ή με κάποιο γάντζο, ή παρόμοια συσκευή, τα μυρμήγκια συχνά θα κάνουν πολύ καλή δουλειά. Μετά από οποιαδήποτε κατεργασία, ιδιαίτερα την κατεργασία ορισμένων σημείων με οξύ, πλύντε τα όστρακα με άφθονο νερό. Τώρα έχετε μερικά υπέροχα όστρακα για να τα επιδεικνύετε.

Ωστόσο, όταν διαλογίζεστε το καθάρισμα των οστράκων, είναι μερικά πράγματα που δεν πρέπει να κάνετε. Ποτέ δεν πρέπει να εμποτίζετε τα όστρακα μέσα σε οξύ. Να αποφεύγετε την απευθείας έκθεσή τους στο ηλιακό φως. Και να μην βάζετε τα πυκνά όστρακα μέσα σε νερό που κοχλάζει γιατί μπορεί να σπάσουν.

Μαλάκια υπάρχουν σ’ όλο τον κόσμο. Μπορεί να βρεθούν πάνω στην επιφάνεια ή στα βάθη των νερών, καθώς επίσης και πάνω και κάτω από το έδαφος. Για πολλά άτομα, η συλλογή οστράκων είναι ένα αληθινά συναρπαστικό χόμπυ.

[Εικόνες στις σελίδες 22, 23]

Γιγαντιαίο Δίθυρο Μαλάκιο

Κοινό Σκαλαρία

Όστρακο Χαβλιόδοντας

Θαλαμωτός Ναυτίλος