Γνωρίστε το Κοινωνικό Σκυλί των Λιβαδιών

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα» στον Καναδά

ΓΥΡΩ στο 1930 θα μπορούσατε να τα δείτε κατά δεκάδες σε όλα τα λιβάδια που είναι στα δυτικά της Βόρειας Αμερικής. Στο άκουσμα του διαπεραστικού, προειδοποιητικού γαβγίσματος ενός σκοπού που έδινε το σύνθημα ότι πλησιάζετε, τα ζώα αυτά έτρεχαν αλαφιασμένα για τις φωλιές τους. Όταν έφταναν στις εισόδους των υπογείων σπιτιών τους, σταματούσαν και στέκονταν όρθια στα πίσω πόδια τους, μοιάζοντας με μικρά στρατιωτάκια. Μερικές φορές σηκώνονταν και στις μύτες των ποδιών τους σαν να προσπαθούσαν να σας δουν καλύτερα. Δεν το κουνούσαν μέχρι να πλησιάζατε πολύ κοντά και τότε γρήγορα-γρήγορα βουτούσαν στις τρύπες, βγαίνοντας μόνο κατά διαστήματα για να δουν αν πέρασε ο κίνδυνος για να ειδοποιήσουν και τους άλλους. Αυτά ήταν τα σκυλιά των λιβαδιών.

Τα Σκυλιά των Λιβαδιών

Πριν από εξήντα χρόνια τα οροπέδια του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών έβριθαν κυριολεκτικά από αυτό το μικρό τρωκτικό, που η σωστή ονομασία του είναι γεώμυς (gopher). Οι αγροκτήμονες και οι κτηνοτρόφοι προτίμησαν να το αποκαλέσουν σκυλί των λιβαδιών (κυνόμυς), όνομα που σχετίζεται με τον διαπεραστικό τρόπο που γαβγίζει όταν εμφανίζεται κίνδυνος. Έχουν περιγράψει το ζωάκι, που στην πραγματικότητα δεν είναι σκυλί, σαν «έναν παχουλό και μεγάλου μεγέθους σκίουρο με κοντόχοντρη ουρά» την οποία ανεβοκατεβάζει με έξαψη. Σε μερικά είδη, η άκρη της ουράς αυτής είναι μαύρη, ενώ σε άλλα είναι άσπρη.

Το σκληρό τρίχωμα του σκυλιού των λιβαδιών έχει γκρίζα ή κοκκινωπή απόχρωση, ενώ στην κοιλιά, στο λαιμό και στο κάτω μέρος του προσώπου, το χρώμα αλλάζει βαθμιαία από υποκίτρινο σε άσπρο. Κολλητά στο κεφάλι του ζώου υπάρχουν μικρά και στρογγυλά αυτιά. Φακοί με πορτοκαλί χρώμα δίνουν στα μάτια του μια ασυνήθιστη εμφάνιση, αλλά χρησιμεύουν για την προστασία τους από τον ήλιο.

Τα μικροσκοπικά, των 14 γραμμαρίων (μισής ουγγιάς) κουταβάκια γεννιούνται στις αρχές της άνοιξης και θηλάζουν για εφτά εβδομάδες περίπου σε υπόγεια, ειδικά διαρρυθμισμένα δωμάτια. Οι μητέρες παραχαϊδεύουν τα μικρά τους με το να στρώνουν τη φωλιά με γρασίδι από το λιβάδι ή κάποιο άλλο μαλακό υλικό. Σε μια αστεία περίπτωση, πριν από μερικά χρόνια, το χαρτί υγείας σε ένα αγροτικό σχολείο εξαφανιζόταν από τις εξωτερικές τουαλέτες με αφύσικα υψηλή ταχύτητα. Οι ένοχοι αποκαλύφτηκαν, όταν μια μακριά λουρίδα από χαρτί θεάθηκε να χάνεται μέσα στην τρύπα της φωλιάς ενός γεώμυος. Φανταστείτε τι αναπαυτική φωλιά απόλαυσαν τα κουταβάκια εκείνα!

Επειδή τα σκυλιά των λιβαδιών είναι αχόρταγα ζώα, μεγαλώνουν πολύ γρήγορα. Στην πραγματικότητα, μετά από 15 μήνες, τα κουταβάκια σπάνια ξεχωρίζουν από τους γονείς τους στο βάρος. Οι ώρες των γευμάτων είναι, ένα νωρίς το πρωί και ένα προς το τέλος της μέρας. Το μεσημέρι το ρίχνουν στον ύπνο στις φωλιές τους, ή διαθέτουν ώρες για να λιαστούν, να περιποιηθούν το ένα το άλλο και γενικά να κάνουν τη ζωή διασκέδαση. Γεμάτα κέφι τα μικρά, συμμετέχουν σε θορυβώδη παιχνίδια.

Εκτός από το διαπεραστικό τους γάβγισμα, τα σκυλιά των λιβαδιών βγάζουν και ποικίλους άλλους ήχους. Όταν αισθάνονται πόνο ή εμποδίζονται να ξεφύγουν από μια επικίνδυνη κατάσταση, βγάζουν μια διαπεραστική κραυγή. Μερικές φορές φλυαρούν μεταξύ τους χτυπώντας τα δόντια τους όπως κάνουν οι συγγενείς τους, οι σκίουροι. Ένας τραχύς, σκληρός ήχος μπορεί να σημαίνει ότι είναι έτοιμα να επιτεθούν. Και το θηλυκό μπορεί να αρχίσει κάτι σαν τιτίβισμα όταν μαλώνει με το σύντροφό της. Και σίγουρα, η ομιλία τους θα ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρουσα—μόνο να μπορούσαμε να την καταλάβουμε!

Αν και το σκυλί των λιβαδιών δεν πέφτει πραγματικά σε χειμέρια νάρκη, σε μερικές περιοχές δαπανάει στον ύπνο κάτω από το έδαφος το μεγαλύτερο μέρος του χειμώνα. Τότε τρέφεται από το περισσευούμενο λίπος που απέκτησε στη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινόπωρου. Γι’ αυτό το λόγο, το χειμώνα ανεβαίνει στην επιφάνεια του εδάφους για να τραφεί μόνο μερικές φορές—και αυτές μόνο όταν ο καιρός είναι καλός. Το πού θα βρει νερό δεν το νοιάζει, επειδή το σκυλί των λιβαδιών βρίσκει όλη την αναγκαία υγρασία στο γρασίδι και σε άλλες τροφές.

Αφού το κοινωνικό σκυλί των λιβαδιών προτιμάει την αστική ζωή, πόσο θαυμάσιο είναι που έχει το φυσικό ταλέντο για πολεοδομία! Όμιλοι με στενή επαφή μεταξύ τους, που αποκαλούνται κλίκες, μοιράζονται ένα δίκτυο από φωλιές και υπόγειους διαδρόμους. Ένας μεγάλος αριθμός από κλίκες ζουν μαζί σε «χωριά» που μπορεί να καλύπτουν μέχρι και 650 στρέμματα (160 έηκερς). Στο Τέξας των Η.Π.Α., ένα από αυτά κατέληξε να γίνει μια μεγαλούπολη, που όπως αναφέρεται κάλυπτε μια καταπληκτική επιφάνεια από 65.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (25.000 τετραγωνικά μίλια), με αριθμό κατοίκων που υπολογιζόταν στα 400 εκατομμύρια. Και για φανταστείτε—πριν από έναν αιώνα αυτά τα χωριά των σκυλιών των λιβαδιών άρχιζαν από τη νότια Αλμπέρτα και το Σασκατσεουάν και έφταναν μέχρι και το Μεξικό!

Τα μέλη των κλικών τα πηγαίνουν περίφημα—περιποιούνται το ένα το άλλο, χαιρετιούνται με κάτι που μοιάζει σαν φιλί, συμμετέχουν στο κουτσομπολιό της γειτονιάς (έτσι τουλάχιστον φαίνεται), και μεταφέρουν σπόρους περνώντας τους από στόμα σε στόμα. Αλλά αναμένεται από τις γειτονικές κλίκες να τηρούν αυστηρούς συνοριακούς κανόνες, ιδιαίτερα το φθινόπωρο και το χειμώνα. Τα πιο ισχυρά αρσενικά αντιμετωπίζουν τότε τους παρείσακτους. Όταν οι προσβολές αποτυχαίνουν να αποθαρρύνουν τον ξένο, ίσως χρειάζονται τότε αυστηρότερα μέτρα. Το αρσενικό τεντώνει το σώμα του προς τα πάνω και φωνάζει δυνατά «Γιπ!» Μερικές φορές, με την πιστή του σύντροφο κοντά του να φωνάζει δυνατά υποστηρίζοντάς τον, κλωτσάει με τα πόδια του χώμα στο πρόσωπο του παρείσακτου. Σε άλλες περιπτώσεις ακολουθεί μια πραγματική μάχη, οπότε και κυλιούνται στο χώμα παλεύοντας. Μερικοί υποστηρίζουν ότι οι ανεπιθύμητοι επισκέπτες που είναι πραγματικά κακοήθεις μπορεί ακόμη και να «λυντσαριστούν», και να θαφτούν κατόπιν από μερικά σκυλιά των λιβαδιών που δίνουν την εντύπωση ότι είναι εκεί για να επιβάλλουν τους νόμους του χωριού. Την άνοιξη και το καλοκαίρι τα μέτρα για τα σύνορα χαλαρώνουν επιτρέποντας και πάλι τη φιλική επαφή με τους γείτονες.

Μηχανικοί στις Σήραγγες

Ανάμεσα στα ζώα, το σκυλί των λιβαδιών θεωρείται ο καλύτερος μηχανικός στο ζήτημα της κατασκευής μιας σήραγγας. Η καταπληκτική είσοδος της φωλιάς του είναι ένας σχεδόν κάθετος αγωγός που εκτείνεται απότομα προς τα κάτω για 2,5 με 5 μέτρα (8 ως 16 πόδια) περίπου. Φανταστείτε! Χωρίς γερανούς, κουβάδες και εκσκαφείς, καταφέρνει κατά κάποιο τρόπο να βγάζει μεγάλες ποσότητες χώματος από αυτό το σχεδόν κατακόρυφο πηγάδι! Η μέθοδος που χρησιμοποιεί παραμένει μυστήριο για τους φυσιοδίφες. Χρησιμοποιώντας το χώμα από την εκσκαφή, το σκυλί των λιβαδιών χτίζει γύρω από την είσοδο του σπιτιού του ένα ανάχωμα ύψους μέχρι και πάνω από μισό μέτρο (2 πόδια). Με την πλατιά του μύτη σαν εργαλείο, μαζεύει και συμπιέζει το χώμα σε ένα στερεό βουναλάκι που μοιάζει με κρατήρα ηφαιστείου. Εκτός από το ότι τον εξυπηρετεί σαν εξέδρα παρατηρητηρίου, δηλαδή για να φυλάει σκοπός, τον βοηθάει επίσης να κρατάει τη φωλιά του στεγνή.

Στη βάση του αγωγού υπάρχει ένας οριζόντιος υπόγειος διάδρομος μήκους 12 περίπου μέτρων (40 ποδιών), με δευτερεύουσες σήραγγες και δωμάτια στα αριστερά του και στα δεξιά του. Βαθμιαία στρίβει προς τα πάνω και καταλήγει σε αδιέξοδο, αρκετά κοντά στην επιφάνεια για να χρησιμοποιηθεί σαν έξοδος διαφυγής σε στιγμές κινδύνου. Σε περίπτωση πλημμύρας το σκυλί των λιβαδιών υποχωρεί στο πιο απομακρυσμένο σημείο της σήραγγας. Το εισερχόμενο νερό συμπιέζει τον αέρα που βρίσκεται μπροστά του δημιουργώντας ένα θήλακα από αέρα όπου το ζωάκι μπορεί να περιμένει με ασφάλεια μέχρι να υποχωρήσει το νερό. Και με αυτό τον τρόπο, αποδείχνεται εξυπνότερο από οποιονδήποτε μαθητή σχολείου που προσπαθεί να το πνίξει μ’ έναν απλό κουβά νερό.

Οι Εχθροί Του

Πολλά σαρκοβόρα ζώα θεωρούσαν κάποτε αυτό το στρουμπουλό τρωκτικό σαν ένα πραγματικά νόστιμο γεύμα. Ανάμεσά τους ήταν τα τσακάλια, οι αγριόγατοι, οι νυφίτσες, οι ασβοί, τα φίδια, οι αετοί και τα γεράκια. Το πιο επικίνδυνο ήταν ένα είδος νυφίτσας (ικτίς η μελανόπους), γιατί είχε την ικανότητα να μπαίνει στις φωλιές χωρίς δυσκολία.

Για όσο καιρό αυτοί οι εχθροί παρέμεναν στη φυσιολογική τους ισορροπία, ο γεώμυς ταίριαζε καλά στον οικολογικό κύκλο των λιβαδιών. Ωστόσο, με τον ερχομό του λευκού ανθρώπου, άρχισε η γενική σφαγή των εχθρών του γεώμυος. Το αποτέλεσμα; Μια πληθυσμιακή κρίση σ’ αυτά τα μικρά «σκυλάκια». Κατέληξαν να γίνουν ενοχλητικά. Στο κάτω-κάτω, δεν κατέστρεφαν με τη μεγάλη τους όρεξη τα αγροκτήματα; Αλλά εκτός απ’ αυτό, οι έξυπνες έξοδοί τους διαφυγής γίνονταν παγίδες για τα μεγάλα ζώα, όταν αυτά έτρεχαν, και τα οποία θα μπορούσαν να σπάσουν τα πόδια τους. Ο κύβος είχε ριφθεί. Το σκυλί των λιβαδιών έπρεπε να εξοντωθεί!

Τώρα ήταν ο άνθρωπος που έγινε ο πιο επικίνδυνος εχθρός του σκυλιού των λιβαδιών, και οι εκστρατείες σφαγής συνεχίστηκαν παραπάνω από έναν αιώνα. Αφού δίνονταν αμοιβές για τις ουρές τους, ακόμη και τα παιδιά του σχολείου προσπαθούσαν να τα πνίξουν στο νερό, ή να παγιδέψουν τα ζώα και να τα πιάσουν. Σπόροι βουτηγμένοι στο δηλητήριο στρυχνίνη και στο κυανικό κάλιο ρίχνονταν στις φωλιές τους. Στο οπλοστάσιο περιλαμβάνονταν ακόμη και καραμπίνες των 22 χιλιοστών. Μέχρι το 1957, η περιοχή που καλυπτόταν από χωριά των σκυλιών των λιβαδιών είχε περιοριστεί σε 230.000 στρέμματα (57.000 έηκερς) σ’ ολόκληρο το δυτικό τμήμα της Βόρειας Αμερικής.

Ενόχληση ή Χρήσιμος Εργάτης;

Πρόσφατα, η υπόθεση κατά του σκυλιού των λιβαδιών ανοίχτηκε και πάλι, και αναγνωρίζεται τώρα ότι το ζωάκι είχε κατηγορηθεί άδικα σε πολλά πράγματα. Τα αγροκτήματα έχασαν το γρασίδι τους κυρίως λόγω υπερβολικής βοσκής των κτηνών, ενώ από την άλλη πλευρά ζιζάνια όπως το Ρωσικό σταυράγκαθο, το πολύγονο και ο αστράγαλος—φυτά ακατάλληλα και μερικές φορές δηλητηριώδη για τα κτήνη—ήταν η αγαπημένη τροφή του «σκυλιού»! Ακόμα και οι καταστρεπτικές κάμπιες αγρώτιδες και οι ακρίδες έχουν βρεθεί να περιλαμβάνονται στο διαιτολόγιο του. Σύμφωνα μ’ αυτό, είναι τώρα παραδεκτό ότι οι συνήθειές του διατροφής στην πραγματικότητα επιταχύνουν την ανάρρωση των καταστραμμένων βοσκότοπων. Το σκάψιμό του και οι μετακινήσεις του χώματος, αερίζουν το έδαφος και του παρέχουν ένα σύστημα αποχέτευσης. Αν το σκυλί των λιβαδιών δεν είχε πολλαπλασιαστεί υπερβολικά εξαιτίας της παρεμβολής του ανθρώπινου στοιχείου, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δεν θα χρειαζόταν ποτέ να στιγματιστεί σαν βλαβερό ζώο.

Τώρα έχουν απομείνει μόνο λίγες και απομονωμένες ομάδες σκυλιών των λιβαδιών. Ίσως να έχετε δει τα ζώα αυτά σε προστατευμένες περιοχές ή σε ζωολογικό κήπο. Χωρίς αμφιβολία τα καταφέρνουν καλά να σας ελκύσουν την προσοχή και να σας διασκεδάσουν με τα πολλά και ζωηρά καμώματά τους. Ελπίζουμε ότι η αυξανόμενη γνώση για την από ένστικτο σοφία του συναρπαστικού αυτού μικρού ζώου, τη μοναδική του κοινωνία, τον τρόπο που απολαμβάνει τη ζωή του και τη θέση που έχει στην οικολογία της γης, θα μας διδάξουν να μην είμαστε βιαστικοί να κρίνουμε τέτοια ζώα ως ανάξια ζωής. Αντί γι’ αυτό, είθε να βλέπουμε σ’ αυτά την εικόνα μιας πολύ μεγαλύτερης σοφίας που εργάζεται για το κοινό καλό.