Το Παρελθόν της Θρησκείας Δείχνει το Μέλλον Της

Μέρος 3ο: 1942-1513 π.Χ.—Αίγυπτος—Πεδίο Μάχης των Θεών

ΟΙ πρώτοι άνθρωποι που εγκαταστάθηκαν στην Αίγυπτο κατάγονταν από τον Χαμ, το γιο του Νώε, πολύ πιθανόν μέσω του γιου του Χαμ, του Μισραΐμ, που ήταν θείος του Νεβρώδ. (Γένεσις 10:6-8) Ύστερα από τη σύγχυση των γλωσσών στη Βαβέλ, οι αποτυχημένοι οικοδόμοι του πύργου διασκορπίστηκαν κι έκαναν μια καινούρια αρχή, παίρνοντας μαζί τους τη βαβυλωνιακή τους θρησκεία. Μερικοί από αυτούς τους απογοητευμένους οικοδόμους εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που έφτασε να είναι γνωστή ως Αίγυπτος.

Στο βιβλίο Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού, ο Γουίλ Ντουράν μιλάει για «την μετάδοσιν στοιχείων του πολιτισμού από την Σουμερίαν και την Βαβυλωνίαν εις την Αίγυπτον». Μ’ αυτόν τον τρόπο η θρησκεία της Βαβυλωνίας άφησε ένα βαθύ σημάδι στην Αίγυπτο και η θρησκεία έγινε ένας κυρίαρχος παράγοντας στην αιγυπτιακή ζωή. Η The New Encyclopædia Britannica λέει: «Όλες οι εκδηλώσεις της πολιτιστικής και της κοινωνικής ζωής ήταν τόσο βαθιά διαποτισμένες από τις θρησκευτικές ιδέες, ώστε είναι αδύνατο να κατανοήσει κανείς τον αιγυπτιακό πολιτισμό, αν δεν έχει κατανοήσει την αιγυπτιακή θρησκεία, και αντίστροφα».

Ασυνεπής και Αντιφατική

Η θρησκεία της Αιγύπτου ήταν πολυθεϊστική, χαρακτηριζόταν από 500 και πλέον θεούς, ίσως και από χίλιους. «Γενικά σε όλη την Αίγυπτο, οι ομάδες των θεών των μικρών ή μεγάλων πόλεων αποτελούνταν από τρεις θεότητες», λέει ο αιγυπτιολόγος Ε. Α. Γουάλις Μπατζ. Με τον καιρό αναπτύχθηκε μια κύρια τριάδα, μια άγια οικογένεια που την αποτελούσαν ο Όσιρις, ο πατέρας· η Ίσις, η μητέρα· και ο Ώρος, το παιδί.

Ο πολυθεϊσμός είχε ως αποτέλεσμα να ισχυρίζεται καθένας από τους αρκετούς θεούς ότι αυτός είναι ‘ο μόνος θεός’. Αλλά είναι φανερό πως οι ιερείς και οι θεολόγοι δεν είχαν κανένα πρόβλημα στο να πιστεύουν σε ένα θεό και παράλληλα να θεωρούν ότι αυτός υπάρχει σε ένα πλήθος μορφών. Ο συγγραφέας Μπ. Μερτζ σχολιάζει ότι αυτό «είναι απλώς άλλο ένα παράδειγμα εκείνης της ευχάριστης ασυνέπειας που είναι τόσο χαρακτηριστική της αιγυπτιακής θρησκείας».

Συχνά χρησιμοποιούνταν ζώα για να απεικονίσουν τις ιδιότητες των θεών ή ακόμη και τους ίδιους τους θεούς. Αλλά ο Γάλλος συγγραφέας Φερνάντ Αζάν ισχυρίζεται ότι αυτά τα ζώα ήταν κάτι περισσότερο από σύμβολα, αφού θεωρούνταν άξια ευλάβειας «επειδή ήταν το κεντρικό σημείο, στο οποίο εστιάζονται οι καλές ή οι επιβλαβείς θεϊκές δυνάμεις». Έτσι δεν μας προξενεί έκπληξη το ότι έχει αναφερθεί πως ένας Ρωμαίος πολίτης λιντσαρίστηκε επειδή σκότωσε μια γάτα και το ότι σε αιγυπτιακούς τάφους έχουν βρεθεί ταριχευμένα σώματα σκύλων, γατών, κροκοδείλων, γερακιών και ταύρων.

Η προσκόλληση σε ιεροτελεστίες, οι μυστηριακές τελετουργίες και η μαγεία ήταν πράγματα βαθιά ενσωματωμένα στη θρησκεία της Αιγύπτου. Το ίδιο συνέβαινε και με τη χρήση θρησκευτικών εικόνων και συμβόλων, όπως το σύμβολο της ζωής, crux ansata, σταυρός με λαβή. Απέδιδαν σ’ αυτά τόση εξοχότητα, λέει η The New Encyclopædia Britannica, ώστε «η ατομική πίστη (δηλαδή η προσωπική ευσέβεια) δεν είχε ποτέ πρωταρχική σημασία». Προσθέτει ότι ανάμεσα στις εικόνες, «η πιο αξιόλογη απεικόνιση είναι της Ίσιδος που κρατάει στην αγκαλιά της το βρέφος Ώρο—που αποτέλεσε ίσως το πρότυπο της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας».

Οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη μετά θάνατο ζωή. Ταρίχευαν τους νεκρούς τους και διατηρούσαν τα σώματα των νεκρών φαραώ μέσα σε εντυπωσιακές πυραμίδες. Αρχαίοι τάφοι έχουν αποφέρει, όπως τοποθετεί το θέμα ένας συγγραφέας, «τέτοια ανώφελα αλλά και σημαντικά πράγματα, όπως καλλυντικές παλέτες, χάντρες και δοχεία που κάποτε περιείχαν φαγητό και ποτό».

Δέκα Χτυπήματα—Αντίστροφη Μέτρηση προς την Καταστροφή

Το 1728 π.Χ. έγινε κάτι που θα είχε φοβερές συνέπειες για την Αίγυπτο και για τη θρησκεία της. Περίπου δύο αιώνες αφότου κάποιος που ονομαζόταν Αβραάμ επισκέφτηκε την Αίγυπτο, οι απόγονοί του μετακόμισαν εκεί για να αποφύγουν τα επακόλουθα μιας σοβαρής πείνας. (Γένεσις 12:10· 46:6, 7) Ήταν γνωστοί ως Ισραηλίτες και παρέμειναν εκεί 215 χρόνια. Αυτό το γεγονός έστησε το σκηνικό για μια μάχη μεταξύ θεών, του πλήθους των αιγυπτιακών θεών από τη μια μεριά και του μοναδικού Θεού των Ισραηλιτών, του Ιεχωβά, από την άλλη. Όταν οι Ισραηλίτες ζήτησαν την άδεια να φύγουν από την Αίγυπτο για να Τον λατρέψουν, τα πράγματα έφτασαν γρήγορα στο κατακόρυφο.

Ο κυβερνήτης της Αιγύπτου, ο φαραώ,a ένας τίτλος που προέρχεται από την αιγυπτιακή λέξη που σημαίνει «μεγάλο σπίτι», απέρριψε το αίτημά τους. Τότε ο Ιεχωβά εξέφρασε το σκοπό του να κάνει χρήση της δύναμής του με ένα θαυματουργικό τρόπο για χάρη του λαού του. (Έξοδος 7:1-6· 9:13-16) Φέρνοντας μια σειρά από δέκα χτυπήματα πάνω στην Αίγυπτο, προκάλεσε τους θεούς της σε μια κατά πρόσωπο αναμέτρηση.—Έξοδος 12:12.

Το πρώτο χτύπημα μετέτρεψε σε αίμα τον ποταμό Νείλο, απ’ τον οποίο εξαρτιόταν η ζωή της Αιγύπτου, σκοτώνοντας τα ψάρια που ζούσαν εκεί και αναγκάζοντας τους Αιγύπτιους να σκάβουν για να βρουν πόσιμο νερό. (Έξοδος 7:19-24) Τι ατίμωση για τον Χαπί, το θεό του Νείλου!

Ο βάτραχος ήταν σύμβολο της γονιμότητας, και το βιβλίο The Gods of the Egyptians (Οι Θεοί των Αιγύπτιων) μας λέει ότι «πίστευαν πως ο θεός-Βάτραχος και η θεά-Βάτραχος είχαν παίξει πολύ σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία του κόσμου». Έτσι η πληγή των βατράχων, εκτός από το ότι προσέβαλε τους θεούς της γονιμότητας, όπως ο Όσιρις, ο Φθα και ο Σεμπέκ, επιπρόσθετα ταπείνωσε τους αιγυπτιακούς θεούς της δημιουργίας.—Έξοδος 8:1-6.

Οι Αιγύπτιοι ιερείς που ασκούσαν μαγεία στάθηκαν ανίκανοι να επαναλάβουν το τρίτο χτύπημα, όπως είχαν κάνει με τα πρώτα δύο. (Έξοδος 8:16-18) Ο Θωθ, ο κύριος της μαγείας, είχε χάσει τις μαγικές του ικανότητες. Και ο Γκεμπ, ο θεός της γης, στάθηκε ανίκανος να εμποδίσει «το χώμα της γης» από το να μετατραπεί σε βλαβερές σκνίπες.

Αρχίζοντας με το τέταρτο χτύπημα, μια διαχωριστική γραμμή τραβήχτηκε ανάμεσα στη Γεσέν, την τοποθεσία της ισραηλιτικής κοινότητας στην Κάτω Αίγυπτο, και στην υπόλοιπη χώρα. Ενώ η Γεσέν έμεινε ανέπαφη από την πληγή των ‘κυνομυιών [αλογόμυγων, ΜΝΚ]’, άλλα τμήματα της Αιγύπτου ερημώθηκαν. (Έξοδος 8:20-24) Η Βουτώ, μια προστάτιδα θεά, και ο θεός Ώρος ήταν φανερά ανίκανοι να ελέγχουν πια αυτά που συνέβαιναν στο τμήμα της χώρας για το οποίο ήταν υπεύθυνοι—την Κάτω Αίγυπτο.

Η Αθώρ ήταν μια θεά με κεφάλι αγελάδας. Η Νουτ, η θεά του ουρανού, απεικονιζόταν επίσης σαν αγελάδα. Πόσο ταπεινωτικό ήταν και για τις δυο τους το ότι εξαιτίας μιας επιδημίας «απέθανον πάντα τα κτήνη» στη διάρκεια του πέμπτου χτυπήματος!—Έξοδος 9:6.

Έλεγαν ότι ο Θωθ ήξερε «όλες τις μαγικές συνταγές που είναι απαραίτητες για τη θεραπεία των αρρώστων». Και ο Άμμων-Ρα, λέει η 70ή στροφή ενός ποιήματος που έχει γραφτεί προς τιμή του, ήταν ένας γιατρός που «σταματάει τα κακά και διώχνει τις αρρώστιες». Αλλά και οι δυο αυτοί απατεώνες θεραπευτές στάθηκαν ανίκανοι να εμποδίσουν «ελκώδη εξανθήματα [από το να εμφανιστούν] επί τους ανθρώπους και επί τα κτήνη», ακόμη και «επί τους μάγους», στη διάρκεια του έκτου χτυπήματος.—Έξοδος 9:10, 11.

Οι θεοί Σου, Ρεσπού και Τεφνούτ συνεργάζονταν στον έλεγχο του καιρού. Αλλά στάθηκαν το ίδιο ανίκανοι με τους σημερινούς μετεωρολόγους στο να σταματήσουν τις βροντές και το χαλάζι που στη διάρκεια του έβδομου χτυπήματος έπληξαν ανθρώπους, ζώα και βλάστηση και ‘πάντα τα δέντρα του αγρού συνέτριψαν’. (Έξοδος 9:25) Ό,τι δεν καταστράφηκε από το χαλάζι φαγώθηκε από τις ακρίδες του όγδοου χτυπήματος. (Έξοδος 10:12-15) Τι ήττα για τον Μην, το θεό του θερισμού, που κρατούσε στο δεξί του χέρι έναν κεραυνό και υποτίθεται ότι έλεγχε τη βροντή και την αστραπή! Και τα δυο αυτά του έφυγαν από το χέρι στη διάρκεια αυτών των δυο πληγών.

«Έγεινε σκότος πυκνόν εφ’ όλην την γην της Αιγύπτου τρεις ημέρας», το ένατο χτύπημα. (Έξοδος 10:21, 22) Στην κυριολεξία κάποιος έσβησε τα φώτα του Ρα, του θεού ήλιου, της Σεχμέτ, της θεάς που φορούσε τον ηλιακό δίσκο, και του Θωθ, του θεού του φεγγαριού.

Και τι αγανάκτηση όταν τα πρωτότοκα των Αιγύπτιων χτυπήθηκαν ξαφνικά με θάνατο, μην αφήνοντας ούτε μια «οικία εις την οποίαν δεν υπήρχε νεκρός», περιλαμβανόμενου του «μεγάλου σπιτιού» του Φαραώ! (Έξοδος 12:29, 30) Αφού ο Φαραώ υποτίθεται ότι ήταν απόγονος του θεού ήλιου, του Ρα, ο απρόσμενος θάνατος του πρωτότοκού του ισοδυναμούσε με το θάνατο ενός θεού. Τι τρομακτική ήττα για τον Βησά, τον προστάτη του βασιλικού οίκου, και για τη Βουτώ, την υπερασπίστρια του βασιλιά!

Ατιμασμένοι και ταπεινωμένοι—όχι μια αλλά δέκα φορές—κι ενώ φλέγονταν για εκδίκηση, ο Φαραώ και τα στρατεύματά του έτρεξαν με λύσσα να καταδιώξουν τους Ισραηλίτες που έφευγαν. (Έξοδος 12:37, 41, 51· 14:8) Ένα αρχαίο ποίημα κόμπασε κάποτε προς τιμή του ελάχιστα γνωστού Φαραώ Νι-μαατ-Ρε: «Πολεμήστε για το όνομά του . . . Δεν υπάρχει τάφος για όποιον επαναστατεί εναντίον της μεγαλειότητάς του και το πτώμα αυτού του ανθρώπου ρίχνεται στο νερό». Αλλά όσον αφορά τον Φαραώ που δοκίμασε τη θεϊκή αντίστροφη μέτρηση προς την καταστροφή, ήταν το δικό του πτώμα που κατέληξε στο νερό. «Ο Φαραώ, η ενσάρκωση του θεού Ώρου πάνω στη γη, κληρονόμος της βασιλείας του Ατούμ, γιος του θεού του ήλιου Ρα», όπως τον αποκαλεί μια εγκυκλοπαίδεια, καταστράφηκε στην Ερυθρά Θάλασσα από το χέρι του Θεού των Ισραηλιτών, εναντίον της μεγαλειότητας του οποίου είχε επαναστατήσει.—Έξοδος 14:19-28· Ψαλμός 136:15.

Συνέβηκε Πράγματι Αυτό;

Είναι σημαντικό το ότι η The New Encyclopædia Britannica, παρ’ όλο που ισχυρίζεται ότι η αφήγηση της Εξόδου περιέχει «μυθολογικά στοιχεία», ομολογεί πως «οι σημερινοί λόγιοι τείνουν να πιστέψουν ότι πίσω από τους μύθους υπάρχει ένας συμπαγής πυρήνας αλήθειας». Μιλώντας για τη δυσκολία χρονολόγησης των αιγυπτιακών δυναστειών από τους βασιλικούς καταλόγους, η Britannica λέει επίσης: «Η αδυναμία των καταλόγων αυτών, ως ιστορικών πηγών, έγκειται στο ότι περιλαμβάνουν μόνον τα ονόματα των βασιλέων που κρίνονταν άξιοι τιμής· πολλοί μέτριοι και ορισμένοι μη δημοφιλείς ηγεμόνες παραλείπονται εντελώς—διαγράφονται από τον κατάλογο».

Αντιμετωπίζοντας τέτοια ιστορική ανακρίβεια και διαστρέβλωση των γεγονότων, μήπως προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτή η ολοκληρωτική ήττα της Αιγύπτου και των ψεύτικων θεών της απλώς ‘διαγράφτηκε’; Αυτό γίνεται φανερό αν θυμόμαστε ότι εκείνοι που κατέγραφαν την ιστορία εργάζονταν κάτω από την καθοδήγηση των ιερέων, των οποίων το κύριο ενδιαφέρον ήταν προφανώς η διατήρηση της θέσης τους και η υποστήριξη της δόξας των θεών τους.

Έχοντας υπόψη εκείνα τα αρχαία γεγονότα, το μέλλον δεν προμηνύει τίποτα καλό για όποιον υποστηρίζει τα σύγχρονα αντίστοιχα της θρησκείας της Αιγύπτου. Μόνο εκείνοι που ασκούσαν την αληθινή θρησκεία—οι Ισραηλίτες και ορισμένοι από τους Αιγύπτιους συντρόφους τους—επέζησαν άθικτοι από τη μάχη των θεών. Σπουδαία πράγματα επιφυλάσσονταν τώρα γι’ αυτούς οι οποίοι θα ήταν «Ένα Έθνος Ξεχωριστό, Διαφορετικό απ’ Όλα τα Άλλα». Διαβάστε γι’ αυτό το έθνος στο 4ο μέρος αυτής της σειράς.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

Πώς θα Απαντούσατε;

Ήταν οι Ισραηλίτες οι μόνοι που ασκούσαν την αληθινή θρησκεία τον καιρό που βρίσκονταν στην Αίγυπτο;

Όχι, γιατί ένας «άνθρωπος άμεμπτος και ευθύς, φοβούμενος τον Θεόν και απεχόμενος από κακού», ζούσε στη γειτονική Ουζ, στη σημερινή Αραβία. Το όνομά του ήταν Ιώβ. Αυτός πέρασε σοβαρές δοκιμασίες ακεραιότητας, πιθανόν κάποια εποχή ανάμεσα στο θάνατο του Ιωσήφ το 1657 π.Χ. και την έγερση του Μωυσή ως πιστού δούλου του Ιεχωβά.—Ιώβ 1:8.

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Οι φαραώ θεωρούνταν ενσαρκώσεις των θεών

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Superintendence of Museo Egizio

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Μερικές πυραμίδες ήταν οι επιδεικτικοί τάφοι των φαραώ