Το Παρελθόν της Θρησκείας Δείχνει το Μέλλον Της

Μέρος 14ο: 622 Κ.Χ. κι Έπειτα—Υποταγή στο Θέλημα του Θεού

«Απ’ αυτούς τους απεσταλμένους, μερικούς τους έχουμε εξυψώσει πάνω από τους άλλους».—Αλ-Μπακαράχ (σούρα 2), εδάφιο 253, από το Κοράνιο

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ που πιστεύουν σ’ έναν παντοδύναμο, στοργικό Θεό αναγνωρίζουν ότι είναι σοφό να υποτάσσονται στο θέλημά του. Εκτιμούν την καθοδήγηση που τους έχει παράσχει μέσω απεσταλμένων, οι οποίοι έχουν λάβει τη θεϊκή γνώση. Μερικούς απ’ αυτούς τους απεσταλμένους τους αναγνωρίζουν περισσότερες από μια από τις μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες. Για παράδειγμα, περισσότεροι από 800 εκατομμύρια οπαδοί του Ισλαμισμού πιστεύουν ότι ο Αδάμ, ο Νώε, ο Αβραάμ, ο Μωυσής, ο Δαβίδ και ο Ιησούς—που αποτελούν Ιουδαιοχριστιανικές προσωπικότητες—είναι μεγάλοι προφήτες του Θεού. Αλλά πιστεύουν ότι ένας έβδομος—ο προφήτης Μωάμεθ—έχει εξυψωθεί πιο πάνω απ’ όλους τους άλλους απεσταλμένους.

Η λέξη Ισλάμ, απ’ όπου προέρχεται το όνομα Ισλαμισμός, έχει σημασία, αφού υποδηλώνει υποταγή ή παράδοση—σ’ αυτή την περίπτωση, στο νόμο και στο θέλημα του Αλλάχ. Το άτομο που ακολουθεί αυτόν το δρόμο της υποταγής ή της παράδοσης ονομάζεται «Μουσουλμάνος», από τη λέξη «μουσλίμ» που είναι η ενεργητική μετοχή της λέξης ισλάμ. Εκείνος στον οποίο πρέπει να υποτάσσονται οι Μουσουλμάνοι είναι ο Αλλάχ. Το όνομα Αλλάχ, που θεωρείται προσωπικό όνομα, αποτελεί συνηρημένη μορφή των αραβικών λέξεων Αλ-Ιλάχ που σημαίνουν «Ο Θεός». Αυτό το όνομα εμφανίζεται στο Κοράνιο περίπου 2.700 φορές.

Ο Πρώτιστος Προφήτης του Ισλαμισμού

Ο Μωάμεθ μπιν Αμπντουλάχ (ο γιος του Αμπντουλάχ), ο ιδρυτής του Ισλαμισμού, γεννήθηκε στη Μέκκα της Σαουδικής Αραβίας, γύρω στο έτος 570 της Κοινής μας Χρονολογίας (Κ.Χ.). Δεν ήταν ικανοποιημένος από τις τοπικές πολυθεϊστικές δοξασίες και τελετουργίες. Είναι προφανές ότι δεν ένιωθε συμπάθεια ούτε για τον Ιουδαϊσμό ούτε για τη Χριστιανοσύνη. Ο Χ. Μ. Μπααγκίλ, Μουσουλμάνος συγγραφέας, λέει σχετικά μ’ αυτό: «Επειδή η Χριστιανοσύνη είχε παρεκκλίνει πολύ από τις αρχικές διδασκαλίες του Ιησού, ο Αλλάχ, ως μέρος του αρχικού Του σχεδίου, έστειλε τότε τον τελευταίο Του Προφήτη, τον Μωάμεθ, ως έναν αφυπνιστή που θα αποκαθιστούσε όλες αυτές τις αλλαγές».

Ο Μωάμεθ προσέδωσε αραβική χροιά στις τελετουργίες και στις ιεροτελεστίες. Η Ιερουσαλήμ και ο ναός της αντικαταστάθηκαν από τη Μέκκα και το ιερό της οικοδόμημα, την Κάαβα. Το Σάββατο των Εβραίων και η Κυριακή των Χριστιανών αντικαταστάθηκαν από την Παρασκευή, ως μέρα συλλογικής προσευχής. Κι αντί για τον Μωυσή ή τον Ιησού, ο Μωάμεθ έφτασε τώρα στο σημείο να θεωρείται από τους Μουσουλμάνους ο πρώτιστος προφήτης του Θεού.

Όταν ήταν γύρω στα 40, ο Μωάμεθ διακήρυξε ότι είχε κληθεί για να είναι απεσταλμένος του Θεού. Αρχικά, μίλησε για τις δοξασίες του σε συγγενείς και σε φίλους, φτιάχνοντας βαθμιαία μια ομάδα ακολούθων. Η ουσιαστική αρχή της Ισλαμικής εποχής έγινε το 622 της Κοινής μας Χρονολογίας (Κ.Χ.), όταν αυτός μετανάστευσε από τη Μέκκα στη Μεδίνα, γεγονός που ονομάστηκε εγίρα, από την αραβική λέξη χίτζραχ που σημαίνει «μετανάστευση». Έτσι, οι Μουσουλμανικές ημερομηνίες ορίζονται ως Α.Η. (Anno Hegirae, έτος της φυγής).

Ο Μωάμεθ προσπάθησε να κάνει τους Εβραίους της Μεδίνας να δεχτούν τη νέα του θρησκεία και το ρόλο του ως προφήτη. Αλλά απέτυχε να τους πείσει. Αυτοί του εναντιώθηκαν και συνωμότησαν με τους εχθρούς του, και στη Μέκκα και στη Μεδίνα. Με το πέρασμα όμως του χρόνου, τις κύριες ομάδες Εβραίων τις εκδίωξε, και μια ομάδα, την Κουραϊζάχ, την εξολόθρευσε θανατώνοντας τους άντρες της και υποδουλώνοντας τις γυναίκες και τα παιδιά.

Τελικά, η Μέκκα πάρθηκε ειρηνικά το 8 Α.Η. (630 Κ.Χ.), όπως συνέβη και με το μεγαλύτερο μέρος της Αραβικής Χερσονήσου. Μερικές δεκαετίες μετά το θάνατο του Μωάμεθ, μια διένεξη σχετικά με τη διαδοχή οδήγησε σε τέτοια πολιτική διαμάχη ώστε, για αντίδραση, η κοινότητα υιοθέτησε μια θέση σχεδόν συμβιβαστική απέναντι στις μη Ισλαμικές ομάδες και ιδέες.

Κάτι Παραπάνω Από Θρησκεία

Ο Ισλαμισμός αποτελεί ολόκληρο τρόπο ζωής, που περιλαμβάνει το Κράτος, τους νόμους του, τους κοινωνικούς του θεσμούς και τον πολιτισμό του· άρα λοιπόν δεν είναι απλώς θρησκεία. Αυτό εξηγεί το γιατί το βιβλίο Early Islam (Αρχικός Ισλαμισμός) λέει ότι επί 600 και πλέον χρόνια, «ο Ισλαμισμός αποτελούσε την απαιτητικότερη θρησκεία, την ισχυρότερη πολιτική δύναμη και τον ζωτικότερο πολιτισμό του κόσμου».

Πράγματι, μέσα σ’ έναν αιώνα από το θάνατο του Μωάμεθ, εξαπλώθηκε από την Ινδία ως τη Βόρεια Αφρική και την Ισπανία μια αραβική αυτοκρατορία, μεγαλύτερη από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στην ακμή της, πράγμα που βοήθησε στη μεταφορά ανακαλύψεων που εμπλούτισαν το δυτικό πολιτισμό. Αυτή η αυτοκρατορία συνέβαλε αξιοσημείωτα στον τομέα της νομικής, των μαθηματικών, της αστρονομίας, της ιστορίας, της φιλολογίας, της γεωγραφίας, της φιλοσοφίας, της αρχιτεκτονικής, της ιατρικής, της μουσικής και των κοινωνικών επιστημών.

Σαν Μετεωρίτης που Χάθηκε Γρήγορα

«Οι αραβικές κατακτήσεις αποτελούσαν το άμεσο προϊόν του κηρύγματος του Μωάμεθ», λέει το σύγγραμμα The Collins Atlas of World History (Ο Άτλας Κόλινς της Παγκόσμιας Ιστορίας). Φυσικά, υπήρξαν κι άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν στην Ισλαμική επέκταση. Για παράδειγμα, και οι Χριστιανοί του Βυζαντίου και οι Ζωροάστρες της Περσίας είχαν τυφλωθεί από τις μεταξύ τους θρησκευτικές διαμάχες και δεν διέκριναν την αραβική επέλαση.

Ο αγώνας για τη διατήρηση της ενότητας μιας εκτεταμένης αυτοκρατορίας μέσω της θρησκείας δεν ήταν κάτι καινούριο. Αλλά «οι Μουσουλμάνοι ήταν πεπεισμένοι ότι με το Κοράνι κατείχαν την τελική και αδιαφιλονίκητη έκφραση της αλήθειας», εξηγεί ο συγγραφέας Ντέζμοντ Στιούαρτ. Επαναπαύτηκαν, «πιστεύοντας ότι είχαν ήδη μάθει όλα όσα άξιζε να μάθουν και ότι οι ιδέες των μη Μουσουλμάνων δεν είχαν αξία». «Πρόβαλλαν πείσμονα αντίδραση» στις αλλαγές.

Κατά συνέπεια, τον 11ο αιώνα, η αυτοκρατορία είχε ήδη αρχίσει να παρακμάζει. Ο Στιούαρτ την παρομοιάζει μ’ «ένα μετεωρίτη που πέφτει με ορμή μέσα στο νυχτερινό ουρανό, [του οποίου] . . . η δύναμη χάνεται σύντομα». Έτσι, αυτή η θρησκεία—που δημιούργησε ένα είδος αδελφότητας και πρόσφερε ένα σχετικά εύκολο τρόπο για να προσεγγίσει κανείς προσωπικά τον Θεό—στην πραγματικότητα συντέλεσε στην καταστροφή της ίδιας εκείνης αυτοκρατορίας, στης οποίας τη δημιουργία είχε παλιότερα συμβάλει. Όσο γρήγορη ήταν η άνοδός της το ίδιο ξαφνική ήταν και η πτώση της. Η αυτοκρατορία πέθανε, αλλά η θρησκεία της εξακολούθησε να ζει.a

Η αληθινή υποταγή περιλαμβάνει υπακοή στον Θεό, στους νόμους του και στους εκπροσώπους του. Ο Μωάμεθ πέτυχε να ενώσει τις αραβικές φυλές της Αραβίας, ιδρύοντας μια Ισλαμική κοινότητα (Ουμά), που είχε για κέντρο της τον ίδιο και το Κοράνιο. Επρόκειτο για ένα θρησκευτικό κράτος, όπου η υποταγή βοηθούσε να γίνουν τα μέλη του αδέλφια υπό έναν ηγέτη. Ο Ισλαμισμός επέτρεπε στα μέλη του να χρησιμοποιούν το σπαθί για να πολεμούν ενάντια στους εχθρούς των αραβικών φυλών. Αυτό το σπαθί συνέβαλε στην εξάπλωση της αυτοκρατορίας τους και της θρησκείας τους. Όταν πέθανε ο Μωάμεθ, ξέσπασαν βίαιες διαφορές. Αρχικά, αυτές ήταν πολιτικές, και ξέσπασαν εξαιτίας της προσπάθειας να εκλεγεί ένας χαλίφης, δηλαδή ηγέτης. Αυτό έκανε πολλούς να σύρουν το σπαθί τους και να πολεμήσουν κατά των αδελφών τους. Η ανάμειξη της θρησκείας με την κυβέρνηση συντέλεσε στη διαίρεση της κοινότητας. Η «υποταγή» δεν μπορούσε να ενώσει τους ανθρώπους υπό έναν ηγέτη.

Η παράδοση λέει ότι ο ίδιος ο Μωάμεθ προείδε την ανάπτυξη 72 διαφορετικών αιρέσεων του Ισλαμισμού. Αλλά σήμερα, μερικές αυθεντίες λένε ότι υπάρχουν αρκετές εκατοντάδες.

Οι δυο κύριες διαιρέσεις είναι ο Σιισμός και ο Σουνισμός. Ωστόσο, καθεμιά απ’ αυτές έχει πολυάριθμες υποδιαιρέσεις. Σε κάθε 100 Μουσουλμάνους, οι 83 περίπου είναι Σουνίτες και οι 15 περίπου είναι Σιίτες. Οι υπόλοιποι ανήκουν σε ποικίλες διαφορετικές αιρετικές ομάδες, όπως οι Δρούζοι, οι Μαύροι Μουσουλμάνοι και οι Αμπανγκάν της Ινδονησίας, οι οποίοι αναμειγνύουν τον Ισλαμισμό με το Βουδισμό, τον Ινδουισμό και με τοπικές θρησκείες.

Ένα χαρακτηριστικό της Σιιτικής μειονότητας είναι η δοξασία της ότι η θρησκεία και το Κοράνιο έχουν εσωτερικά, δηλαδή απόκρυφα, νοήματα. Αλλά το Σιιτικό σχίσμα προέκυψε στην πραγματικότητα εξαιτίας του ζητήματος της διαδοχής. Οι Σιίτες (λέξη που σημαίνει «οπαδοί» και αναφέρεται στους «οπαδούς του Αλί») προσκολλούνται σ’ ένα δόγμα που ονομάζεται νομιμότητα, ισχυριζόμενοι ότι το δικαίωμα διακυβέρνησης περιορίζεται στον Αλί, εξάδελφο και γαμπρό του Μωάμεθ, και στους απογόνους του Αλί.

Ο Αλί και οι απόγονοί του ήταν ιμάμηδες, ηγέτες με απόλυτη πνευματική εξουσία. Επικρατεί διαφωνία σχετικά με το πόσοι ιμάμηδες έχουν υπάρξει, αλλά η μεγαλύτερη Σιιτική ομάδα, που ονομάζεται Δωδεκαπλός Σιισμός, πιστεύει ότι έχουν υπάρξει 12. Το 878 της Κοινής μας Χρονολογίας (Κ.Χ.), ο 12ος ιμάμης «αποκρύφθηκε», δηλαδή εξαφανίστηκε, αφού πρώτα υποσχέθηκε ότι θα επέστρεφε στο τέλος του κόσμου για να εγκαθιδρύσει μια δίκαιη Ισλαμική κυβέρνηση.

Οι Σιίτες Μουσουλμάνοι γιορτάζουν κάθε χρόνο το μαρτύριο του Χουσεΐν, εγγονού του Μωάμεθ. Ο συγγραφέας Ραχμάν σχολιάζει: «Διαποτισμένος καθώς είναι από την παιδική του ηλικία με τέτοιες ζωηρές αναπαραστάσεις αυτού του γεγονότος, ο Σιίτης Μουσουλμάνος είναι πιθανό να αναπτύξει βαθιά αίσθηση της τραγωδίας και της αδικίας, με αποτέλεσμα να έχει για ιδανικό του το μαρτύριο».

Αποδείξεις Διχόνοιας;

«Η εισαγωγή της ελληνικής φιλοσοφίας και λογικής, κατά τον ένατο αιώνα», σχολιάζει το σύγγραμμα The Columbia History of the World (Η Παγκόσμια Ιστορία, της Κολούμπια), «προκάλεσε την άνοδο μιας ξεχωριστής Ισλαμικής φιλοσοφίας (φαλσαφά), που άσκησε τεράστια επίδραση στην ορθολογιστική και θεολογική αντίληψη του Ισλαμισμού. . . . Με το πέρασμα του χρόνου, ο ίδιος ο Ισλαμισμός, ως θρησκεία και ως τρόπος ζωής, υπέστη βαθιές αλλαγές που επηρέασαν την ενότητά του».

Για παράδειγμα, ο Σουφισμός, που είναι ο δυτικός όρος για τον Ισλαμικό μυστικισμό, ήρθε στην επιφάνεια τον όγδοο και ένατο αιώνα και αναπτύχθηκε ταχύτατα σε μαζικό θρησκευτικό κίνημα. Τον 12ο αιώνα, τα Σουφιστικά τάγματα, ή αλλιώς οι αδελφότητες, είχαν γίνει πλατιά διαδεδομένα. Το μοναστήρι των Σουφιστών άρχισε σχεδόν να υπερτερεί του τζαμιού σε σπουδαιότητα. Οι συνήθειες του Σουφισμού περιλαμβάνουν τον αυτοϋπνωτισμό που επιτυγχάνεται με τεχνικές αυτοσυγκέντρωσης ή με έξαλλο χορό, την ψαλμωδία στερεότυπων εκφράσεων, την πίστη σε θαύματα και τη λατρεία αγίων.

Οι Σουφιστές συμβιβάστηκαν με τα τοπικά έθιμα και τις τοπικές δοξασίες. Οι Τούρκοι διατήρησαν τις σαμανιστικές τους συνήθειες, οι Αφρικανοί τους μάγους-γιατρούς τους, οι Ινδοί τους Ινδουιστικούς και προϊνδουιστικούς αγίους και θεούς τους και οι Ινδονήσιοι—όπως το θέτει η The New Encyclopædia Britannica—«την προϊσλαμική τους άποψη για τον κόσμο, καλυμμένη με ένα επίχρισμα Ισλαμικών συνηθειών».

Μια γνωστή αίρεση που εμφανίστηκε πιο πρόσφατα είναι η θρησκεία του Μπαχά, που αναπτύχθηκε από το Σιιτικό Ισλαμισμό, στο Ιράν στα μέσα του 19ου αιώνα. Μια άλλη είναι η Σουνιτική αίρεση που ονομάζεται Αχμαντίγια, και η οποία αναπτύχθηκε στην Ινδία στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο Μιρζά Γκουλάμ Άχμαντ, ένας αυτοαποκαλούμενος προφήτης, ισχυρίστηκε ότι αυτός ήταν η φανέρωση του Μωάμεθ, ο επανελθών Ιησούς και η ενσάρκωση του Κρίσνα των Ινδουιστών. Αυτός δίδαξε ότι ο Ιησούς, αφού γλίτωσε το θάνατο στο Γολγοθά, κατέφυγε στην Ινδία, όπου παρέμεινε δραστήριος μέχρι το θάνατό του, σε ηλικία 120 ετών.

Στα σχολιολόγιά του σχετικά με το Κοράνιο, ο Μουσουλμάνος συγγραφέας Σ. Αμπούλ Αλά Μαουντουντί λέει: «Τον καιρό της αποκάλυψης του Αλ-Μπακαράχ [του σούρα από το οποίο παραθέσαμε στην αρχή αυτού του άρθρου], είχαν αρχίσει να εμφανίζονται κάθε είδους υποκριτές». Σ’ αυτούς περιλαμβάνονταν «‘Μουσουλμάνοι’, μουναφικίν (υποκριτές) . . . που ήταν διανοητικά πεπεισμένοι για την αλήθεια του Ισλαμισμού, αλλά δεν είχαν αρκετό ηθικό σθένος για να εγκαταλείψουν τις προηγούμενες παραδόσεις τους».

Έτσι, ευθύς εξαρχής, είναι φανερό ότι πολλοί οπαδοί δεν υποτάχθηκαν στον Αλλάχ, με τον τρόπο που είχε ορίσει ο Μωάμεθ. Αλλά άλλοι υποτάχθηκαν. Για να αντιμετωπίσει την πρόκληση την οποία αποτελούσαν αυτοί, ο Χριστιανικός κόσμος δεν δίστασε να ‘Καταφύγει στο Σπαθί’, πράγμα που θα αναλύσουμε στο τεύχος μας 8 Αυγούστου.

[Υποσημείωση]

[Πλαίσιο στη σελίδα 22]

Για να Βοηθηθείτε να Κατανοήσετε Καλύτερα τον Ισλαμισμό

Οι Πέντε Στύλοι του Ισλαμισμού απαιτούν από τους Μουσουλμάνους, τουλάχιστο μια φορά, να κάνουν δημόσια την ομολογία της πίστης, που είναι γνωστή ως Σαχάνταχ—«Δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από τον Θεό· ο Μωάμεθ είναι ο προφήτης του Θεού»· να κάνουν προσευχή πέντε φορές την ημέρα· να πληρώνουν το ζάκατ, έναν υποχρεωτικό φόρο που τώρα συλλέγεται συνήθως εθελοντικά· να νηστεύουν από την αυγή μέχρι τη δύση, στη διάρκεια του ένατου μήνα, του μήνα του Ραμαζανιού· και, αν έχουν την οικονομική δυνατότητα, να κάνουν τουλάχιστο μια φορά το χρόνο το χατζ (προσκύνημα) στη Μέκκα.

Το «τζιχάντ» (τον «άγιο πόλεμο» ή την «άγια διαμάχη»), η αίρεση των Χαριζιτών το θεωρεί ως τον έκτο στύλο, αλλά σ’ αυτό δεν συμφωνούν οι Μουσουλμάνοι γενικά. Σκοπός του, λέει η εγκυκλοπαίδεια The New Encyclopædia Britannica, «δεν είναι η μεταστροφή ατόμων στον Ισλαμισμό, αλλά μάλλον η απόκτηση πολιτικού ελέγχου πάνω στις συλλογικές υποθέσεις κοινωνιών, προκειμένου να λειτουργούν αυτές σε αρμονία με τις αρχές του Ισλαμισμού». Το Κοράνιο επιτρέπει έναν τέτοιο «άγιο πόλεμο», λέγοντας: «Δεν θα σκοτώνετε κανέναν άνθρωπο που ο Αλλάχ σας έχει απαγορεύσει να σκοτώσετε, παρά μόνο για δίκαιη αιτία».—Σούρα 17:33.

Οι κύριες πηγές του Ισλαμικού δόγματος και νόμου είναι το Κοράνιο, που έχει γραφτεί σε περίοδο ενός τετάρτου περίπου του αιώνα, η σούνα (παραδόσεις), η ιτζμά (συναίνεση της κοινότητας) και η κιγιάς (ατομική σκέψη). Ο Ισλαμικός νομικός κώδικας, το Σαρία, που ασχολείται με ολόκληρη τη θρησκευτική, πολιτική, κοινωνική, οικογενειακή και προσωπική ζωή των Μουσουλμάνων, συστηματοποιήθηκε στη διάρκεια του όγδοου και ένατου αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας (Κ.Χ.).

Η Μέκκα, η Μεδίνα και η Ιερουσαλήμ—μ’ αυτή τη σειρά—αποτελούν τα τρία πιο ιερά μέρη του Ισλαμισμού: η Μέκκα λόγω του ιερού Κάαβα, το οποίο, απ’ ό,τι λέει η παράδοση, χτίστηκε από τον Αβραάμ· η Μεδίνα, όπου βρίσκεται το τζαμί του Μωάμεθ· και η Ιερουσαλήμ επειδή, απ’ ό,τι λέει η παράδοση, από εκεί αναλήφθηκε στον ουρανό ο Μωάμεθ.

[Χάρτης/Εικόνες στη σελίδα 23]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Η εικόνα που παρουσίαζε η Ισλαμική Αυτοκρατορία στην περίοδο της ακμής της