Το Ευέλικτο Αιλουροειδές της Ζούγκλας

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στο Σουρινάμ

Η ΓΥΝΑΙΚΑ μου κι εγώ είδαμε για πρώτη φορά αυτό το ευέλικτο αιλουροειδές ενώ βρισκόμασταν σε κάποιο δρόμο της ζούγκλας. «Κοίτα!», φώναξα καθώς το τζιπ μας έπαιρνε μια στροφή. Ήρθαμε πρόσωπο με πρόσωπο μ’ ένα πενιτίγκρι, ή αλλιώς κηλιδωτή τίγρη, όπως λέμε το τζάγκουαρ στο Σουρινάμ. Το καστανόξανθο τρίχωμά του έλαμπε σαν να ήταν φρεσκοβαμμένο. Ο ήλιος που έδυε σκούραινε τα χρώματά του: χρυσοκίτρινο προς το καστανοκόκκινο, ξάνοιγε σ’ ένα απαλό κίτρινο στις παρειές, στο στήθος και στην κοιλιά του. Αλλά αυτό που έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν τα ακανόνιστα μαύρα στίγματα σε σχήμα ροζέτας, που κάλυπταν σχεδόν όλο του το σώμα.

Οι Ινδιάνοι της προκολομβιανής εποχής τα είχαν χάσει τόσο πολύ με την εντυπωσιακή εμφάνιση αυτού του αιλουροειδούς που το αποκάλεσαν θεό! Έλεγαν πως το κηλιδωτό τρίχωμά του αντιπροσώπευε το διάστικτο από αστέρια νυχτερινό ουρανό. Ακόμα και σήμερα, μερικοί θεωρούν το τζάγκουαρ αδιαμφισβήτητο βασιλιά των ζώων της Νότιας Αμερικής. Το αρσενικό—που συνήθως έχει μήκος 1,8 μέτρα, χωρίς να υπολογίζεται η ουρά—μπορεί να ζυγίζει περίπου 110 κιλά!a Το στρογγυλό κεφάλι και ο μυώδης λαιμός του, το κυλινδρικό του σώμα, τα κοντά, δυνατά του πόδια και τα μεγάλα πέλματά του, όλα προδίδουν μεγαλειώδη δύναμη.

Όμως, το τζάγκουάρ μας απλώς απομακρύνθηκε αργά-αργά—με τη μαύρη στην άκρη ουρά του λυγισμένη προς τα πάνω—και σταμάτησε στους θάμνους. «Τι καμουφλάζ!» ψιθυρίσαμε, καθώς, με τις κηλίδες του που ήταν σαν κομμάτια σκιάς, γινόταν ένα με το ηλιόλουστο περιβάλλον γύρω του.

Σπάνια βλέπουν οι άνθρωποι τζάγκουαρ, γιατί αυτό προτιμάει να ζει σε μέρη που του προσφέρουν προστασία. Επειδή το 80 τοις εκατό του Σουρινάμ αποτελείται από βροχερά δάση, η χώρα αυτή είναι ιδανική για το τζάγκουαρ.

Αφήνει το ‘Επισκεπτήριό’ του

Όμως, το τζάγκουαρ αφήνει το ‘επισκεπτήριό’ του από άκρη σ’ άκρη στην περιοχή. «Έχω δει ίχνη τους στις λασπώδεις ακτές του Ατλαντικού», μου είπε αργότερα ένας δασοφύλακας. «Επίσης έχω δει γρατσουνισμένους κορμούς δέντρων στα σύνορα της Βραζιλίας». Υπάρχει η άποψη ότι αυτός είναι ένας τρόπος με τον οποίο τα τζάγκουαρ σημειώνουν τα όρια της εδαφικής τους περιοχής.

«Αυτό είναι αλήθεια», επιβεβαιώνει ο 83χρονος Τζέιμς Μπράουν, πρώην ξεναγός σε εξερευνητικές αποστολές στη ζούγκλα. «Συχνά συναντούσαμε γρατσουνισμένα δέντρα, πράγμα που έδειχνε ότι ένα πενιτίγκρι ήταν εκεί πριν από εμάς». Τα τζάγκουαρ επίσης ξύνουν τα νύχια τους στα δέντρα για να τα ακονίσουν.

Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο τα τζάγκουαρ λένε ‘ήμουν εδώ’ είναι το να αφήνουν στο πέρασμά τους οσμές και κοπριές. Ο Δρ Άλαν Ραμπίνοβιτς τελείωσε πρόσφατα μια μελέτη για τα τζάγκουαρ που διήρκεσε δυο χρόνια. Μου είπε ότι ένα τζάγκουαρ σημειώνει συχνά μια περιοχή που καλύπτει από 40 μέχρι 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα πυκνής ζούγκλας. Χωρίς αμφιβολία, αυτοί οι εξερευνητές δεν έχουν συλλάβει παρά μόνο φευγαλέες εικόνες της ζωής του τζάγκουαρ! Αλλά όταν βάλουμε όλες αυτές τις εικόνες μαζί, τότε εμφανίζεται μια συναρπαστική εικόνα. Παρακολουθήστε πώς αποκαλύπτεται.

Μια Ματιά στον Κόσμο των Τζάγκουαρ

Το βράδυ πλησιάζει. Γύρω μας ηχούν βουητά εντόμων, κελαηδήματα πουλιών και φωνές πιθήκων. Αλλά, ακούστε! Απειλητικοί, βραχνοί βρυχηθμοί έρχονται μέσα από τα δέντρα. Μετά ανησυχητική σιωπή. Τα ζώα και τα διάφορα πουλιά του εδάφους τρέχουν γρήγορα να κρυφτούν. Και πάλι βαθείς βρυχηθμοί, τόσο τρομαχτικοί όσο κι ο βρυχηθμός του λιονταριού! Και εμφανίζεται ένα εύρωστο αρσενικό τζάγκουαρ.

Αυτό είναι το βασίλειό του—ζούγκλα κοντά σε ποταμούς, και έλη. Απ’ όλα τα μεγάλα αιλουροειδή, το τζάγκουαρ είναι αυτό που αισθάνεται πιο άνετα στο νερό. Στην πραγματικότητα, χρειάζεται το νερό τόσο για διασκέδαση όσο και για σοβαρή απασχόληση—δηλαδή για το ψάρεμα. Σηκώνεται και πηγαίνει στην περιοχή όπου ψαρεύει, στην άλλη μεριά του ποταμού. Τσαλαβουτάει επιδέξια προχωρώντας σχεδόν σε ευθεία γραμμή, ενώ παράλληλα κρατάει το κεφάλι του, τη ραχοκοκαλιά του και την άκρη της ουράς του πάνω από την επιφάνεια του νερού. «Τα τζάγκουαρ είναι περίφημοι κολυμβητές», μου είπε ο εξερευνητής της ζούγκλας Χάινς Χάιντε. «Κολυμπάνε τόσο γρήγορα που σηκώνουν κύματα. Τα έχω δει να διασχίζουν καταρράκτες!»

Μόλις το τζάγκουαρ φτάσει στην απέναντι όχθη, βγαίνει έξω και τινάζει το νερό από το σώμα του. Κάθεται συσπειρωμένο σ’ ένα κλωνάρι δέντρου που κρέμεται πάνω από τον ποταμό και στηλώνει τα μάτια του στην επιφάνεια του νερού, σαν να θέλει να υπολογίσει το βάθος που έχει. Μετά, με αστραπιαία ταχύτητα, το πέλμα του με τα κοφτερά νύχια αγκιστρώνει το ψάρι που αποτελεί τη λεία του.

«Μια φεγγαρόλουστη νύχτα», θυμάται ο κ. Χάιντε, «είδα ένα τζάγκουαρ που χτυπούσε κάτι ψάρια μήκους ενός μέτρου με τόση δύναμη ώστε αυτά πετάγονταν στον αέρα και συντρίβονταν 5 μέτρα πίσω από το αιλουροειδές. Τα τζάγκουαρ είναι εξαιρετικά δυνατά!» Ο βιολόγος Πίτερ Τοϊνίσεν, που επίσης έχει παρατηρήσει τα τζάγκουαρ στην άγρια φύση, λέει: «Μια φορά ανακάλυψα από ίχνη χαραγμένα σε κάποια παραλία ότι ένα τζάγκουαρ είχε εκσφενδονίσει μια ογκώδη χελώνα του Λουθ 4 μέτρα στον αέρα».

Το τζάγκουαρ δεν είναι μόνο δυνατό είναι και ευπροσάρμοστο. Είναι κυνηγός σε τρία είδη περιβάλλοντος, επιδέξιος στο νερό, στην ξηρά και στα δέντρα. Όταν διασχίζει περπατώντας το νερό ή όταν σκαρφαλώνει στα δέντρα, τα νύχια του τού παρέχουν σίγουρο πάτημα, όπως γίνεται με τα αιχμηρά παπούτσια ενός ορειβάτη. Στην ξηρά, μαζεύει μέσα τα νύχια του και περπατάει χωρίς να κάνει θόρυβο, σαν να φοράει κάλτσες—θαυμάσια πόδια για αθόρυβη παρακολούθηση.

Αλλά ένας κυνηγός χρειάζεται επίσης υπομονή, ταχύτητα και συγχρονισμό. Δεν είναι να απορεί κανείς που χρειάζονται δυο χρόνια μητρικής εκπαίδευσης για να μπορούν τα νεαρά τζάγκουαρ να φροντίζουν τα ίδια για τις ανάγκες τους! Ύστερα από έξι εβδομάδες, τα μικρά τζάγκουαρ ακολουθούν τη μητέρα τους εδώ κι εκεί. Όμως, μένουν κρυμμένα στην πυκνή βλάστηση όταν αυτή πάει για κυνήγι.

Η μητέρα κινείται προσεκτικά κατά μήκος της άκρης του ποταμού, ώσπου εντοπίζει μια ομάδα από υδρόχοιρους, τα μεγαλύτερα τρωκτικά στον κόσμο. Με συγχρονισμένες κινήσεις, προχωρεί εμπρός κάνοντας μικρά βήματα, και μετά σταματάει και στηλώνει τα μάτια της στο θήραμα. Όλο της το σώμα μένει ακίνητο και μόνο η άκρη της ουράς της συσπάται. Οι υδρόχοιροι, όμως, αντιλαμβάνονται την παρουσία της και βουτάνε κάτω από το νερό. Αλλά, η ήττα είναι σπάνια για το τζάγκουαρ. Στην πραγματικότητα, το αιλουροειδές πετυχαίνει το στόχο του τόσο συχνά που ο υδρόχοιρος έχει ονομαστεί «το καθημερινό ψωμί του τζάγκουαρ».

Συμπληρωματικό φαγητό; Υπάρχει άφθονο. Από μικρά αγκούτι μέχρι ογκώδεις τάπιρους. Ούτε οι σκαντζόχοιροι, οι χελώνες και τα καϊμάν δεν είναι ασφαλή. Κάπου-κάπου, το αιλουροειδές βγαίνει για κυνήγι και πέρα από το δάσος, στους βοσκότοπους. «Τις προάλλες, ένα τζάγκουαρ επιτέθηκε σε μια αγελάδα και σ’ ένα μοσχάρι», λέει ο κτηνίατρος Ρόνι Κράνενμπουργκ. «Αυτό συνέβη μόλις μερικά χιλιόμετρα έξω από την πόλη». Αλλά αυτές οι επιθέσεις περιλαμβάνουν κυρίως γέρικα τζάγκουαρ, διωγμένα από νεότερους αντιπάλους, ή ζώα που έχουν παλιά τραύματα από πυροβολισμούς.

Τι θα πούμε για το αν τα τζάγκουαρ επιτίθενται σε ανθρώπους; «Όχι, αυτό είναι μάλλον σπάνιο», λέει ο κτηνίατρος. Ο βιολόγος Τοϊνίσεν συμφωνεί. Θυμάται μια νύχτα, που περπατούσε σε κάποια παραλία ενώ συμμετείχε σ’ ένα πρόγραμμα έρευνας για τη θαλάσσια χελώνα. Όταν γύρισε, ο φακός του αποκάλυψε ίχνη τζάγκουαρ ακριβώς πάνω από τις δικές του πατημασιές. Ένα αιλουροειδές τον είχε ακολουθήσει! Αντί να του κάνει κακό, το αιλουροειδές εξαφανίστηκε μόλις ο βιολόγος πήρε το δρόμο του γυρισμού.

«Επιτίθενται όμως σε χελώνες», λέει ο κ. Τοϊνίσεν, «έτσι όταν έπρεπε να ξεθάψω αβγά χελώνας τη νύχτα, ανησυχούσα κάπως. Ο ήχος της άμμου που πέφτει μοιάζει με τον ήχο που δημιουργείται όταν σκάβει μια χελώνα. Το μόνο που μπορούσα να κάνω», συνεχίζει, «ήταν να στριφογυρίζω το φακό μου κάθε τόσο, ελπίζοντας ότι τα τζάγκουαρ ξέρουν πως οι χελώνες δεν χρησιμοποιούν φακούς».

Λαθρεμπόριο

Αλλά τι θα πούμε για το αν ο άνθρωπος απειλεί τα τζάγκουαρ; Ο Ζακ Μπερνέι είναι βοηθός γενικού γραμματέα στο Συνέδριο για το Διεθνές Εμπόριο των υπό Εξαφάνιση Ειδών της Άγριας Πανίδας και Χλωρίδας, του οργανισμού που προσπαθεί να θέσει υπό έλεγχο το εμπόριο των ειδών της άγριας φύσης. Αυτός μου είπε ότι τα τζάγκουαρ απειλούνται επικίνδυνα με εξαφάνιση. Γι’ αυτό, είναι απαγορευμένο το διεθνές εμπόριο που έχει σχέση με τα τζάγκουαρ.

Εντούτοις, σύμφωνα με το Φόκους (Focus), το ειδησεογραφικό δελτίο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Προστασίας των Άγριων Ζώων (Η.Π.Α.), η λαθροθηρία εξακολουθεί να αποτελεί ευδοκιμούσα επιχείρηση. Ποιος είναι ο λόγος; Η αυξανόμενη ζήτηση για γούνινα παλτά από κηλιδωτά αιλουροειδή! Οι λαθροθήρες διασχίζουν τη ζούγκλα του Αμαζονίου τη νύχτα, τυφλώνουν τα τζάγκουαρ με το φως δυνατών φακών και μετά πυροβολούν τα ξαφνιασμένα ζώα στο κεφάλι.

Έπειτα από λίγες ώρες, αναφέρει το Φόκους, το δέρμα του τζάγκουαρ βρίσκεται απλωμένο πάνω σε μια καλαμωτή για να στεγνώσει. Σύντομα, περνάει λαθραία τα σύνορα, κλεισμένο μέσα σ’ ένα κιβώτιο που έχει την ετικέτα «Καφές», και στέλνεται στην Ευρώπη. Ορισμένοι ιθύνοντες υπολογίζουν ότι κάθε χρόνο 6.000 περίπου τζάγκουαρ θανατώνονται και μετά τους γίνεται τέτοια χρήση.

Προς το παρόν, όμως, στο Σουρινάμ παρατηρείται σχετική αφθονία απ’ αυτά τα υπέροχα ζώα. Και ας ελπίσουμε ότι θα παραμείνει έτσι. Διαφορετικά, μπορεί να έρθει η μέρα που το ευέλικτο κηλιδωτό αιλουροειδές δεν θα υπάρχει πια.

[Υποσημειώσεις]

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 25]

H. Armstrong Roberts