Οι Νεαροί Ρωτούν . . .

Τι το Κακό Υπάρχει στο να Μιλάω Σαρκαστικά;

‘Για χαζός . . . δεν τα καταφέρνεις κι άσχημα!’

‘Ωραίο φόρεμα. Τι κρίμα που δεν το βρήκες στο νούμερό σου!’

‘Η τελευταία φορά που είδα τέτοιο μακιγιάζ ήταν στο τσίρκο’.

ΤΑ ΤΣΟΥΧΤΕΡΑ λόγια, ανεξάρτητα από το πού αποσκοπούν, μπορούν να καταφέρουν ισχυρά πλήγματα στην αυτοεκτίμηση κάποιου. Ακόμη και όταν λέγονται στα αστεία, τα σαρκαστικά λόγια μπορεί να οδηγήσουν σε έχθρες, πληγωμένα αισθήματα, καταστραμμένες φιλίες.

Μπορεί, μάλιστα, να έχεις «ταλέντο» στο σαρκασμό. Οι φίλοι σου σκάνε στα γέλια με τα λακωνικά αστεία και τις ταπεινωτικές παρατηρήσεις που κάνεις με δηκτικότητα. Με επιμονή σου ζητάνε και σε παρακινούν να πεις κι άλλες έξυπνες κουβέντες. Μπορεί ακόμη ο σαρκασμός να έχει γίνει το κύριο όπλο αυτοάμυνας που διαθέτεις. Έχοντας οπλιστεί με λόγια σαν όπλα, πληγώνεις και σακατεύεις όποιον απειλεί την ευημερία σου—ή το εγώ σου—με κάποιον τρόπο. Μερικές φορές μάλιστα μπορεί να πιάνεις τον εαυτό σου να μιλάει με σκληρά λόγια στους γονείς σου ή στα αδέλφια σου.

Ο σαρκασμός έχει τη θέση του. Στις ηπιότερες μορφές του, μπορεί να είναι διασκεδαστικός. Και μερικές φορές ο σαρκασμός μπορεί να εκφράσει βαθιά αισθήματα. Η Αγία Γραφή δείχνει ότι ο απόστολος Παύλος, ο Ιώβ ακόμη και ο ίδιος ο Θεός μίλησαν σαρκαστικά για να εκφράσουν δίκαιη αγανάκτηση. (Ιώβ 12:2· Ζαχαρίας 11:13, ΜΝΚ· 2 Κορινθίους 12:13) Ωστόσο, ο αγενής και σκληρός σαρκασμός δεν είναι τίποτα λιγότερο από βίαιη, επιθετική συμπεριφορά. Όπως καταδεικνύει η συγγραφέας Μαίρη Σούζαν Μίλερ, στο βιβλίο της Παιδικό Άγχος! (Childstress!), είναι μια μορφή «μαχαιρώματος και ύπουλης επίθεσης», με τη διαφορά ότι χρησιμοποιεί «όπλα που είναι κοινωνικώς πιο αποδεκτά» από τα πιστόλια ή τα μαχαίρια.

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί θεωρούν τις φαρμακερές, σαρκαστικές παρατηρήσεις απλώς ως έναν ακόμη τρόπο έκφρασης του χιούμορ. Τι το κακό, λοιπόν, βρίσκεται σ’ αυτές;

Απλώς Αβλαβής Διασκέδαση;

«Στη δουλειά μου», λέει ο Έρικ, «όλοι μιλούν σαρκαστικά. Τις περισσότερες φορές, αυτά που λέγονται οι άλλοι τα παίρνουν γι’ αστεία». Είναι ενδιαφέροντα τα όσα λέει η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times): «Οι ψυχολόγοι λένε συνεχώς . . . ότι οι άντρες δέχονται με μεγαλύτερο ενθουσιασμό το ‘επιθετικό’ χιούμορ απ’ ό,τι οι γυναίκες». Έτσι λοιπόν, στα έφηβα αγόρια μπορεί να αρέσει ιδιαίτερα να κοροϊδεύουν, να πειράζουν και να παρενοχλούν τους άλλους με λόγια.

Ομολογουμένως, ο ήπιος σαρκασμός μπορεί να προκαλεί γέλιο. Αλλά όταν ο σαρκασμός είναι μοχθηρός, ο πόνος που προκαλεί η φαρμακερή παρατήρηση μπορεί να παραμείνει πολύ περισσότερο αφότου θα έχει σβήσει το γέλιο. (Παράβαλε Παροιμίαι 14:13.) Συχνά, η ανταλλαγή πυρών υπό μορφή ετοιμόλογων απαντήσεων εξελίσσεται σε εκρηκτικό διάλογο. Όπως το έθεσε κάποιος νεαρός άντρας: «Όταν βαθιά μέσα σου πληγώνεσαι από τα λόγια κάποιου, μπορεί να αντιδράς απαντώντας του με ό,τι σκέφτεσαι πως μπορεί να τον πληγώσει περισσότερο. Τότε δεν πρόκειται απλώς για αστείο· στην κυριολεξία προσπαθείς να πληγώσεις το άλλο άτομο. Και ο σαρκασμός μπορεί να είναι ένα πολύ αποτελεσματικό όπλο».

Πράγματι, η λέξη «σαρκασμός» πηγάζει από το ρήμα «σαρκάζω» το οποίο κατά κυριολεξία σημαίνει «σκίζω σάρκες όπως τα σκυλιά». (Παράβαλε Γαλάτας 5:15.) Ακριβώς όπως ένα σκυλί χρησιμοποιεί τα κοφτερά μπροστινά του δόντια για να ξεσκίσει τη σάρκα από το κόκαλο, το σαρκαστικό άτομο μπορεί να απογυμνώσει κάποιον από την αξιοπρέπειά του. Όπως λέει το Περιοδικό της Σύγχρονης Εθνογραφίας (Journal of Contemporary Ethnography): «Η ουσία του σαρκασμού . . . είναι απροκάλυπτη εχθρότητα ή περιφρόνηση». Δεν έχει και πολλή σημασία αν πρόκειται για κατά μέτωπο επίθεση, για ύπουλη και ταπεινωτική παρατήρηση ή για ολίσθημα της γλώσσας. Μια αγενής, σαρκαστική παρατήρηση κάνει κάποιον αντικείμενο γελοιοποίησης—θύμα.

Με ποιες συνέπειες; Όπως το θέτει ο 19χρονος Τζος: «Ο σαρκασμός μπορεί να σε κάνει να αισθάνεσαι αληθινά ανόητος». Ωστόσο, η βλάβη ίσως είναι πολύ πιο διαρκής. Στο βιβλίο της Δηλητηριώδεις Γονείς (Toxic Parents), η Δρ Σούζαν Φόργουορντ επισημαίνει τις συνέπειες της κακομεταχείρισης με λόγια από μέρους των γονέων: «Έχω δει χιλιάδες ασθενείς [οι οποίοι] υπέφεραν από καταστραμμένη αίσθηση αυτοαξίας επειδή ο γονέας τους είχε . . . ‘αστειευτεί’ σχετικά με το πόσο ανόητοι ή άσχημοι ή ανεπιθύμητοι ήταν». Φανταστείτε λοιπόν τι μπορεί να προκύψει όταν κάποιος μιλάει με σκληρό σαρκασμό σ’ ένα φίλο του, ένα γνωστό του ή κάποιο από τα αδέλφια του. Η Δρ Φόργουορντ συμπεραίνει: «Το υποτιμητικό χιούμορ μπορεί να είναι εξαιρετικά βλαβερό».—Παράβαλε Παροιμίαι 26:18, 19.

Δεν είναι να απορεί κανείς, λοιπόν, που ένα βιβλίο το οποίο αναφέρεται στην ανάπτυξη του παιδιού κατέληξε στο συμπέρασμα: «Ο σαρκασμός . . . πρέπει να εξαλειφθεί για πάντα από την ανθρώπινη ομιλία. Συνήθως προσβάλλει, συχνά προξενεί βαθιά πλήγματα και σχεδόν ποτέ δεν οδηγεί σε παραγωγικό διάλογο».

Να Αποφεύγεις την Απερίσκεπτη Ομιλία

Τι γίνεται, όμως, αν ο σαρκαστικός τρόπος ομιλίας σού έχει γίνει βαθιά ριζωμένη συνήθεια; Τότε, είναι καιρός να μάθεις να σκέφτεσαι προτού μιλήσεις. Ο σοφός Βασιλιάς Σολομών είπε: ‘Είδες άνθρωπο που μιλάει απερίσκεπτα; Περισσότερες ελπίδες υπάρχουν για κάποιον ανόητο παρά γι’ αυτόν’.—Παροιμίαι 29:20, ΜΝΚ.

Η απερίσκεπτη ομιλία μπορεί να είναι ιδιαίτερα καταστρεπτική όταν χρησιμοποιείται από τα μέλη της οικογένειας. Γιατί; «Επειδή οι απόψεις τους έχουν για σένα τη μεγαλύτερη βαρύτητα», εξηγεί η 16χρονη Πένι. Ωστόσο, το βιβλίο Πώς να Αναθρέψετε Καλά Παιδιά (Raising Good Children) παραθέτει τα ακόλουθα λόγια του εκπαιδευτικού Τζον Χολτ: «Συχνότατα τα μέλη των οικογενειών ξεσπάνε ο ένας στον άλλον για όλο τον πόνο και την απογοήτευση που νιώθουν για τη ζωή τους, κάτι που δεν θα τολμούσαν να κάνουν σε κανέναν άλλον». Τα μέλη της οικογένειας γνωρίζουν τόσο καλά ο ένας τον άλλον, ώστε έχουν την τάση να μην ανέχονται ο ένας τις ατέλειες του άλλου· γρήγορα χάνει κανείς την ψυχραιμία του και αρχίζει η ανταλλαγή σαρκαστικών λόγων.

Δικαιολογημένα, η Αγία Γραφή συμβουλεύει: ‘Στην πολυλογία δεν λείπει η παράβαση, αλλά εκείνος που κρατάει τα χείλη του υπό έλεγχο ενεργεί με διάκριση’. (Παροιμίαι 10:19, ΜΝΚ) Η 18χρονη Τζόαν έμαθε ότι «Πρέπει να σκέφτεσαι σε ποιον μιλάς και τι θα πεις, προτού μιλήσεις». Αν βρίσκεσαι σε συναισθηματική αναστάτωση, μη βιαστείς να εκφράσεις τα αισθήματά σου. Αντίθετα, στάσου ένα λεπτό και ρώτησε τον εαυτό σου: ‘Είναι ευγενικά αυτά που μου έρχεται να πω; Είναι απαραίτητα; Μήπως αργότερα μετανιώσω για ό,τι είπα;’

Αν ζυγίζεις προσεκτικά τα λόγια σου, μπορείς να αποφύγεις να πληγώσεις τα αισθήματα των άλλων, και γλιτώνεις τον εαυτό σου από περιττή ντροπή και αμηχανία.

Όταν Είσαι Εσύ το Θύμα

Τι γίνεται, λοιπόν, αν είσαι εσύ το αντικείμενο σαρκασμού, πιθανόν εκ μέρους φίλων ή συμμαθητών; Προτού ενδώσεις στην παρόρμηση για ανταπόδοση, κατάλαβε ότι ζούμε σε ‘κρίσιμους καιρούς, δύσκολους στην αντιμετώπισή τους’. (2 Τιμόθεον 3:1-5, ΜΝΚ) Οι νέοι αντιμετωπίζουν τεράστιες πιέσεις. Το βιβλίο Η Μοναξιά των Παιδιών (The Loneliness of Children) παρατηρεί: «Τα παιδιά . . . κουβαλάνε μαζί τους στο σχολείο όλες τις προκαταλήψεις, και όλη τη μνησικακία, την επιθετικότητα και την απωθημένη εχθρότητα που έχουν διδαχτεί στο σπίτι». Τέτοιας μορφής εχθρότητα αποδεσμεύεται συχνά υπό μορφή σκληρής ομιλίας.

Η γνώση αυτού του πράγματος μπορεί να σε βοηθήσει να ξεφύγεις από την τάση να ανταποδίδεις όταν πέφτεις θύμα σαρκαστικής ομιλίας. (Παράβαλε Παροιμίαι 19:11.) Είναι επίσης υποβοηθητικό να θυμάσαι τα λόγια του αποστόλου Παύλου: ‘Σε κανέναν μην ανταποδίδετε κακό αντί κακού’. (Ρωμαίους 12:17) Το να ‘γυρίσεις και το άλλο μάγουλο’ σε κάποιον που σε χαστούκισε με τα λόγια απαιτεί μεγάλη εγκράτεια. (Ματθαίος 5:39, ΜΝΚ) Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να αντιδράς καθόλου όταν η σαρκαστική ομιλία ισοδυναμεί με προσβολή—ή με απειλή. Στο βιβλίο Βία (Violence), ο Ίργουιν Κούτας, ένας από τους συγγραφείς του βιβλίου, παρατηρεί: «Οι επιθέσεις που δεν αντιμετωπίζονται επιτυχώς μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για τα θύματα . . . Αυτά τα θύματα γίνονται εύκολοι στόχοι για περαιτέρω επιθέσεις στο μέλλον».

Σε μερικές περιπτώσεις, λοιπόν, οι περιστάσεις μπορεί να απαιτήσουν να αντιμετωπίσεις μια προφορική επίθεση, όχι εξαπολύοντας σε απάντηση ένα χείμαρρο μοχθηρών λόγων, αλλά μιλώντας ήρεμα και ειρηνικά στο άτομο που σε πρόσβαλε—και κατ’ ιδίαν.a (Παροιμίαι 15:1) Η Τζόαν το έθεσε αυτό σε εφαρμογή και είπε σ’ ένα συμμαθητή της: «Δεν μου άρεσε καθόλου αυτό που είπες μπροστά σε όλη την τάξη. Με πλήγωσε πολύ». Το αποτέλεσμα; Η Τζόαν λέει: «Από τότε με σέβεται και δεν έχει ξαναπεί τίποτα τέτοιο».

Ο εικοσάχρονος Ντέιβιντ, ωστόσο, επισημαίνει μια άλλη πηγή ομιλίας που πληγώνει, λέγοντας: «Οι γονείς σου υποτίθεται ότι σε αγαπούν περισσότερο από τον καθένα· αλλά μερικές φορές αυτοί κάνουν τα πιο δηκτικά σχόλια». Φυσικά, αυτό συχνά γίνεται με αθώες προθέσεις· προσπαθώντας να σε διορθώσουν και χωρίς να το θέλουν σε κάνουν κομμάτια. Γιατί να μην προσπαθήσεις να μιλήσεις στους γονείς σου γι’ αυτό, λέγοντάς τους πώς αισθάνεσαι; Ίσως την επόμενη φορά να είναι πιο ευαίσθητοι ως προς τα συναισθήματά σου.

Τελικά, βοηθάει το να μην παίρνεις τον εαυτό σου πολύ στα σοβαρά. Ο συγγραφέας Ντόναλντ Γ. Μπολ παρατηρεί: «Η αποτελεσματικότητα του σαρκασμού . . . οφείλεται στις επιπτώσεις που νομίζει κανείς ότι έχει ο σαρκασμός». Ναι, μη μεγαλοποιείς τα πράγματα με το να φαντάζεσαι ότι μια αγενής παρατήρηση σου προξένησε ανεπανόρθωτη βλάβη. Να έχεις κάποια αίσθηση του χιούμορ!

Ο καλύτερος τρόπος, όμως, για να μη γίνεις θύμα σαρκασμού είναι να μη μιλάς εσύ σαρκαστικά. Ο Χρυσός Κανόνας λέει: «Όλα όσα θέλετε να σας κάνουν οι άλλοι άνθρωποι, αυτά να τους κάνετε κι εσείς». (Ματθαίος 7:12, ΝΔΜ) Όταν εφαρμόζεις αυτόν τον κανόνα, θα μπορείς να μη χρησιμοποιείς σαρκαστική ομιλία που πληγώνει—και ίσως έτσι αποφύγεις να πέσεις θύμα της.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Ο σαρκασμός μπορεί να πληγώσει