Αυτά τα Πανάκριβα Αρώματα

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Γαλλία

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ σιωπηλές μαρμαρυγές της αυγής υπόσχονται μια υπέροχη καλοκαιριάτικη μέρα. Οι συλλέκτες ανθέων πηγαίνουν βιαστικά στους αγρούς που είναι γεμάτοι γιασεμιά. Τα ευαίσθητα άσπρα άνθη είναι έτοιμα να κοπούν και ο αέρας ευωδιάζει από το άρωμά τους.

Οι εργάτες αρχίζουν με επιδεξιότητα τη σκληρή εργασία τους χρησιμοποιώντας και τα δυο τους χέρια. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα οι μεγάλες τσέπες που έχουν στις ποδιές τους ξεχειλίζουν από άνθη. Εργάζονται ακούραστα, σκυφτοί κάτω από τον καυτό καλοκαιριάτικο ήλιο. Ένας πεπειραμένος εργάτης μπορεί να συλλέξει ως και τέσσερα κιλά (40.000 άνθη) μέσα σ’ ένα πρωινό. Κατόπιν τοποθετούν τη σοδειά τους σε δοχεία και τα στέλνουν γρήγορα στο εργοστάσιο προτού χαθεί το άρωμά τους.

Η πόλη Γκρας, κοντά στη Νίκαια της νοτιοανατολικής Γαλλίας, είναι φημισμένη για τα αρώματά της. Επί μεγάλο χρονικό διάστημα το γιασεμί ήταν ο βασιλιάς των λουλουδιών σ’ εκείνο το μέρος. Ωστόσο, τα πρόσφατα χρόνια ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες γιασεμιού καλλιεργούνται στην Αίγυπτο.

Απαιτούνται περίπου 650 ως 750 κιλά (κάπου εφτά εκατομμύρια άνθη γιασεμιού) για να παραχθεί ένα κιλό από αυτό που ονομάζεται απόλυτο, ένα πολύ συμπυκνωμένο άρωμα, το οποίο στη Γαλλία κοστίζει περίπου 20.000 δολάρια το κιλό (περ. 3.600.000 δρχ.). Αλλά πώς παράγεται το απόλυτο;

Επεξεργασία Ανθέων και Φυτών

Πτητικοί διαλύτες, όπως το βενζόλιο, χρησιμοποιούνται συχνά για να εξαχθούν τα αιθέρια έλαια και λειτουργούν ως φορείς στη διαδικασία της εξαγωγής. Διάτρητα μεταλλικά καλάθια που περιέχουν τα άνθη βυθίζονται μέσα στο διαλύτη. Ο διαλύτης διαποτίζει τα άνθη και κατόπιν αφαιρείται με απόσταξη. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται έως ότου τα άνθη δώσουν όλα τα αρωματικά τους έλαια μαζί με τους αδιάλυτους κηρούς.

Μ’ αυτόν τον τρόπο παράγεται ένα παχύ, συμπυκνωμένο προϊόν το οποίο ονομάζεται κονκρέτ. Το απόλυτο αποκτάται όταν διαχωρίζονται τα αρωματικά έλαια από τους κηρούς. Η μέθοδος της διάλυσης χρησιμοποιείται κυρίως για ποικιλίες ανθέων που είναι πιο ευαίσθητα, όπως το γιασεμί, το τριαντάφυλλο, η μιμόζα, η βιολέτα και το πολιανθές.

Οι πτητικοί διαλύτες χρησιμοποιούνται επίσης για την εξαγωγή αιθέριων ελαίων από φυτά που έχουν αποξηρανθεί, όπως η βανίλια και η κανέλα, για τη διάλυση ρητίνων, όπως η σμύρνα και το γάλβανο, και για την επεξεργασία ζωικών ουσιών οι οποίες χρησιμεύουν ως στερεωτικά. Τα στερεωτικά επιβραδύνουν την εξάτμιση των αιθέριων ελαίων και αυτό, ως αποτέλεσμα, δίνει διάρκεια στο άρωμα.

Μεταξύ των ζωικών ουσιών που χρησιμοποιούνται ως στερεωτικά είναι η άμπρα από τον φυσητήρα, το καστόριο από τον κάστορα, ο μόσχος, ο οποίος εκκρίνεται από τον μόσχο τον μοσχοφόρο, καθώς και το σιβέτιο από τη μοσχογαλή τη σιβέττη της Αιθιοπίας. Εντούτοις, αυτά τα σπάνια και πανάκριβα στερεωτικά τείνουν να εξαφανιστούν από την αγορά.

Μια άλλη διαδικασία που γνωρίζει ευρεία χρήση είναι η απόσταξη με ατμό. Γι’ αυτή τη μέθοδο απαιτείται η χρήση ενός αποστακτήρα ο οποίος περιλαμβάνει κι έναν οφιοειδή συμπυκνωτικό σωλήνα για την εξαγωγή των αιθέριων ελαίων που είναι απαραίτητα στον αρωματοποιό. Η μέθοδος της απόσταξης είναι κατάλληλη για φυτά όπως η λεβάντα και η κιτρονέλλα τα οποία δεν χαλάνε από τον ατμό.

Τα άνθη τοποθετούνται στον αποστακτήρα, βυθίζονται στο νερό και σιγά-σιγά αρχίζουν να βράζουν. Ο υδρατμός που μεταφέρει τα αιθέρια έλαια υγροποιείται ξανά μόλις περάσει μέσα από ένα συμπυκνωτή. Μ’ αυτή τη μέθοδο λαβαίνονται τόσο τα αιθέρια έλαια όσο και το υδρόλυμα, όπως το νερό από τριαντάφυλλα ή από άνθη πορτοκαλιάς. Το είδος που ονομάζεται κολόνιαa περιέχει έλαια από λεμόνι, πορτοκάλι και περγαμόντο. Αυτά τα έλαια εξάγονται με την έκθλιψη του φλοιού των φρούτων.

Η βιομηχανία αρωμάτων εξακολουθεί να χρησιμοποιεί εκατοντάδες φυσικά προϊόντα αυτού του είδους. Ωστόσο, σήμερα χρησιμοποιούνται ευρέως και χιλιάδες συνθετικά υποκατάστατα.

Συνθετικές Ουσίες

Στη διάρκεια των δυο τελευταίων αιώνων, οι ανακαλύψεις που έγιναν όσον αφορά τη χημική σύσταση των αρωματικών ουσιών πρόσθεσαν μεγάλη γνώση στην τέχνη της αρωματοποιίας. Περίπου 10.000 αρωματικές χημικές ουσίες έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα.

Το άρωμα ενός άνθους αποτελεί εκπληκτικό συνδυασμό πολλών χημικών συστατικών. Για παράδειγμα, οι επιστήμονες έχουν απομονώσει 200 συστατικά που συνθέτουν το φυσικό άρωμα του γιασεμιού. Εντούτοις, από τα 200 συστατικά, στις αρχές του 20ού αιώνα, αυτά που ήταν γνωστά μετριούνταν στα δάχτυλα.

Οι επιστήμονες τότε προσπάθησαν να αναπαραγάγουν τα συστατικά που μόλις είχαν απομονώσει. Σε μερικές περιπτώσεις εφεύραν εντελώς καινούριες αρωματικές χημικές ουσίες οι οποίες δεν είχαν το αντίστοιχό τους στη φύση. Κάποιες συγκεκριμένες καινούριες ουσίες χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή μερικών από τα ωραιότερα αρώματα στον κόσμο.

Συχνά απαιτούνται χρόνια έρευνας για τη δημιουργία μιας συνθετικής χημικής ουσίας, και το κόστος της διαδικασίας δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο. Σε μερικές περιπτώσεις, μ’ αυτές τις μεθόδους έχει γίνει δυνατό να αναπαραχθεί το πραγματικό άρωμα που αναδίνει το άνθος όταν ακόμα δεν έχει κοπεί από το φυτό, ενώ τα φυσικά έλαια λαβαίνονται από άνθη που έχουν κοπεί από το φυτό και τα οποία έχουν χάσει σ’ ένα βαθμό το άρωμά τους.

Ο κ. Ζαν ντε Λαστράνζ, διευθυντής της Αρωματοποιίας Φραγκονάρ στη Γαλλία, εξήγησε: «Η βιομηχανία των αρωμάτων σήμερα χρειάζεται οπωσδήποτε τις συνθετικές χημικές ουσίες. Όλα τα φυσικά αιθέρια έλαια του κόσμου δεν είναι αρκετά για να ικανοποιήσουν τη ζήτηση της διεθνούς αγοράς». Ωστόσο, δεν έχουν αποκαλύψει τα μυστικά τους όλα τα λουλούδια. Για παράδειγμα, κανείς δεν έχει ως τώρα ανακαλύψει ένα συνθετικό υποκατάστατο για το αυθεντικό άρωμα του κρίνου.

«Συνθέτες» Αρωμάτων

Ένα και μόνο άρωμα αποτελεί το συνδυασμό 30, 50 ή ακόμα και 100 διαφορετικών συστατικών, είτε αυτά είναι απόλυτα είτε αιθέρια έλαια είτε συνθετικές ουσίες. Εντούτοις, η υπόθεση δεν τελειώνει εδώ.

Ο αρχιαρωματοποιός πρέπει, όχι μόνο να μπορεί να αναγνωρίζει όλα τα συστατικά, αλλά και να γνωρίζει πώς να τα αναμειγνύει ανάλογα με τη σχέση που έχει το ένα με το άλλο. Είναι ανάγκη να δίνει μεγάλη προσοχή στις αναλογίες και να λαβαίνει υπόψη του αν κάποια συγκεκριμένα συστατικά έχουν διάρκεια ή όχι. Πρέπει να έχει ασυνήθιστη ικανότητα διάκρισης η οποία να του δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίζει περίπου 3.500 διαφορετικές μυρωδιές, οι οποίες χρησιμοποιούνται για το συνδυασμό τεράστιας ποικιλίας αρωμάτων.

Βέβαια, κάθε αρχιαρωματοποιός πρέπει να είναι εκπαιδευμένος. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα πολυσύνθετα οσφρητικά όργανα των ανθρώπων αποτελούνται από δεκάδες εκατομμύρια νευρικές ίνες, μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε το λόγο. Κάθε ίνα έχει την ικανότητα να μεταδίδει πληροφορίες ανεξάρτητα από τις άλλες. Ο Εντμόν Ρουντνιτσκά, στο βιβλίο του Το Άρωμα (Le Parfum), παρατήρησε: «Οι πολυάριθμοι συνδυασμοί που είναι δυνατόν να γίνουν στις εκατομμύρια ίνες μετάδοσης . . . μπορούν να λάβουν οσφρητικά μηνύματα αξεπέραστης λεπτότητας, δίνοντας τη δυνατότητα . . . ανίχνευσης και των πιο ανεπαίσθητων διαφορών».

Ο αρχιαρωματοποιός μπορεί να συγκριθεί μ’ ένα μουσικό ο οποίος στοχάζεται ένα μουσικό θέμα ακούγοντας νοερά τις νότες προτού τις καταγράψει στο χαρτί για να παιχτούν από κάποιο όργανο. Παρόμοια, ο αρωματοποιός, έχοντας τις «νότες» στο μυαλό του, γράφει τη συνταγή, η οποία είναι έτοιμη να υποβληθεί σε εργαστηριακά πειράματα.

Καθισμένος μπροστά στο ειδικό «όργανο» του αρωματοποιού που θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε πληκτρολόγιο, και στο οποίο φυλάσσονται εκατοντάδες φιαλίδια με αιθέρια έλαια, στάζει πάνω σε λεπτές λωρίδες στυπόχαρτου λίγα χιλιοστά του γραμμαρίου από τα προϊόντα που επέλεξε ως συστατικά. Ως «συνθέτης» αρωμάτων, επιλέγει αυτές τις «νότες» για να φτιάξει μια «συγχορδία» τοποθετώντας τον ένα φθόγγο μετά τον άλλον σαν να συνέθετε μια συμφωνία.

Τα συστατικά ποικίλλουν ως προς την πτητικότητα, και όταν ένα μπουκάλι άρωμα ανοίγεται, απελευθερώνονται πρώτα οι ελαφρότερες, πτητικότερες, μυρωδιές, οι οποίες ονομάζονται κεφαλή, οι υψηλές νότες όπως θα λέγαμε. Αυτές οι ελκυστικές αλλά φευγαλέες κυρίαρχες νότες μπορεί να είναι αρώματα εσπεριδοειδών όπως το λεμόνι ή το νεράντζι. Ο Ζαν ντε Λαστράνζ εξήγησε περαιτέρω: «Αυτό είναι το πιο σημαντικό και το πιο κρίσιμο στάδιο στη σύνθεση ενός αρώματος. Πράγματι, αν οι υψηλές νότες δεν είναι επιτυχημένες, το άρωμα θα αποτύχει. Η μυρωδιά του πρέπει να αρέσει από την πρώτη στιγμή».

Αργότερα μόνο, θα αναδυθεί ο κορμός, οι πιο επίμονες μεσαίες νότες όπως θα λέγαμε, μυρωδιές σαν του τριαντάφυλλου και του γιασεμιού. Τέλος, γίνεται αντιληπτή η ουρά, οι χαμηλές νότες, του αρώματος οι οποίες διαρκούν όλη μέρα. Αυτές στερεώνουν το άρωμα και, ενώ στο παρελθόν ήταν ζωικής προέλευσης, τώρα είναι κυρίως συνθετικές.

Από τη στιγμή που επιλέγονται τα συστατικά, πρέπει να γίνουν εκατοντάδες πειράματα για να επιτευχθεί ο καλύτερος συνδυασμός, ζυγίζοντας τα συστατικά προσεκτικά και αναμειγνύοντάς τα σύμφωνα με τις αναλογίες που έχει ορίσει ο αρχιαρωματοποιός. Το προϊόν που παρασκευάζεται μ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί επίσης να διαλυθεί σε οινόπνευμα προκειμένου να παραχθεί άρωμα και κολόνια.

Μετά το φιλτράρισμα, την επικόλληση ετικετών και την τελική συσκευασία, το εμπόρευμα είναι έτοιμο να διατεθεί στο εμπόριο. Όλη αυτή η περίπλοκη διαδικασία εξηγεί σ’ ένα βαθμό γιατί τα αρώματα είναι τόσο ακριβά. Λέμε «σ’ ένα βαθμό», επειδή σε πολλές χώρες τα αρώματα υπόκεινται σε υψηλή φορολογία, πράγμα που αυξάνει το κόστος.

Στο άμεσο μέλλον, ένα πρόγραμμα που θα χρησιμοποιεί κομπιούτερ, και το οποίο θα εφαρμοστεί στην αρωματοποιία, καθώς και η συμβολή της βιοτεχνολογίας θα καταστήσουν δυνατή την επιτάχυνση του ρυθμού με τον οποίο αναπτύσσονται τα κύτταρα των αρωματικών φυτών, χωρίς να χρειάζεται να περιμένει κάποιος να ωριμάσει το άνθος. Αυτό ασφαλώς θα επιφέρει αλλαγές στη βιομηχανία αρωμάτων.

Ωστόσο, η δημιουργία ενός ωραίου αρώματος εξακολουθεί να είναι έργο τέχνης που για να επιτευχθεί είναι απαραίτητο το ταλέντο του αρωματοποιού. Αρκεί να δει κανείς την πρόοδο που σημείωσε η βιομηχανία αρωμάτων μέσα σ’ έναν αιώνα για να πειστεί πως μόνο το ταλέντο μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι ορισμένα αρώματα που δημιουργήθηκαν πριν από 50 και πλέον χρόνια εξακολουθούν να είναι δημοφιλή στις μέρες μας!

Το Άρωμα στους Βιβλικούς Χρόνους

Το βιβλίο της Αγίας Γραφής που λέγεται Γένεσις αναφέρει πώς ο Ιωσήφ πουλήθηκε σ’ ένα καραβάνι Ισμαηλιτών που πήγαινε στην Αίγυπτο μεταφέροντας «αρώματα και βάλσαμον και μύρον», ουσίες που χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή αρωμάτων.—Γένεσις 37:25.

Ο Θεός αργότερα αποκάλυψε στον Μωυσή τα συστατικά ενός αρωματικού ελαίου με το οποίο έχριαν τους ιερείς και τα ιερά σκεύη που χρησιμοποιούνταν στη λατρεία. Ο Μωυσής έλαβε επίσης από τον Θεό τη συνταγή του ευωδιαστού θυμιάματος που έπρεπε να καίει πρωί και βράδυ στο αγιαστήριο.—Έξοδος 30:7, 8, 22-30, 34-36.

Την εποχή των βασιλιάδων του Ισραήλ, οι πλούσιοι χρησιμοποιούσαν αρώματα για να αρωματίζουν τα σπίτια τους, τα ρούχα τους και τα ανάκλιντρά τους. Μάλιστα, οι αρωματοποιοί των αρχαίων χρόνων είχαν σχηματίσει επαγγελματικούς ομίλους. (Νεεμίας 3:8· Ψαλμός 45:8· Άσμα Ασμάτων 3:6, 7) Η ‘καθαρά νάρδος’ που χρησιμοποίησε η Μαρία, η αδελφή του Λαζάρου, για να χρίσει τα πόδια του Ιησού κόστιζε σχεδόν όσο ο ετήσιος μισθός ενός αγρότη. (Ιωάννης 12:3-5) Ναι, τα πανάκριβα αρώματα χρησιμοποιούνται από τα παλιά ακόμα χρόνια!

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 17]

Πώς να Διαλέξετε το Άρωμά σας

Βάλτε λίγο άρωμα στον καρπό του χεριού σας χωρίς να το τρίψετε.

Περιμένετε μερικά δευτερόλεπτα για να εξατμιστεί το οινόπνευμα.

Μυρίστε το. Μ’ αυτόν τον τρόπο θα ξεχωρίσετε την κεφαλή.

Πρέπει να περιμένετε λίγη ώρα ωσότου αντιληφθείτε την ουρά του αρώματος.

Αν νομίζετε ότι αυτό το άρωμα δεν σας ταιριάζει, περιμένετε λίγο προτού δοκιμάσετε κάποιο άλλο. Μην ξεχνάτε ποτέ ότι το άρωμα είναι μια «συμφωνία». Ποιος θα είχε ποτέ την ιδέα να ακούσει δυο συμφωνίες ταυτόχρονα;

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Αποστακτήρας- αντίκα που στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν για απόσταξη

Το ‘πληκτρολόγιο’ με τις εσάνς του αρχιαρωματοποιού οι οποίες χρησιμοποιούνται για τη σύνθεση μιας ποικιλίας αρωμάτων

[Ευχαριστίες]

Photos: Courtesy of Musée de la Parfumerie Fragonard, Paris

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Μερικά άνθη που χρησιμοποιούνται στην αρωματοποιία

Λεβάντα

Γιασεμί

Μιμόζα