Ο Νταϊκού σαν Κατασκευάζει ένα Ονειρεμένο Σπίτι

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιαπωνία

ΠΟΛΛΑ άτομα που επισκέπτονται την Ιαπωνία γοητεύονται από τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια που βλέπουν. Η επικλινής στέγη, οι μαρκίζες με τα άκρα τους γυρισμένα προς τα πάνω, ο περιφραγμένος κήπος και οι βεράντες—όλα αυτά προσθέτουν στη γοητεία των σπιτιών. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον ότι στα σπίτια αυτού του τύπου η σχεδίαση, η κατασκευή και η διακόσμηση γίνονται συνήθως υπό την κατεύθυνση ενός μόνο ατόμου. Αυτό το άτομο ονομάζεται Νταϊκού σαν, δηλαδή αρχιξυλουργός.

Ο κ. Κάτο είναι Νταϊκού σαν και διαθέτει πείρα 40 χρόνων. Αυτός και οι τεχνίτες που αποτελούν το συνεργείο του κατασκευάζουν σπίτια τα οποία οι περισσότεροι Ιάπωνες θα θεωρούσαν ονειρεμένα. Ας τον ακούσουμε καθώς μας λέει μερικά πράγματα για το απαράμιλλο στιλ ενός τέτοιου σπιτιού και για τον τρόπο με τον οποίο το κατασκευάζει.

Κλασικό Σχέδιο

«Η ουσία ενός κλασικού ιαπωνικού σπιτιού», μας λέει ο Νταϊκού σαν, «μπορεί να αποδοθεί με δυο μόνο λέξεις: γουαμπί και σαμπί». Μεταξύ άλλων, και οι δυο αυτές λέξεις σημαίνουν «εκλεπτυσμένη και καλαίσθητη απλότητα». Άλλες λέξεις που μας βοηθούν να κατανοήσουμε την ιαπωνική αρχιτεκτονική και τη γοητεία της είναι «διακριτικό», «απαλό» και «λεπτεπίλεπτο».

Λόγω των τυφώνων και των σεισμών που πλήττουν συχνά την Ιαπωνία, και λόγω της μεγάλης υγρασίας που επικρατεί το καλοκαίρι, εξηγεί ο Νταϊκού σαν, προτιμούμε το ξύλο για την κατασκευή σπιτιών που προορίζονται για οικογένειες, επειδή το ξύλο έχει ελαστικότητα. Ο πηλός, το μπαμπού και το χαρτί συγκαταλέγονται επίσης στα βασικά υλικά που χρησιμοποιούνται. Για να επιτευχθεί οπτική αρμονία, το σπίτι και ο κήπος σχεδιάζονται ταυτόχρονα.

Πώς θα είναι το ονειρεμένο σπίτι και ο κήπος του; Πώς θα κατασκευαστούν; Ο Νταϊκού σαν προτείνει να πάμε στο χώρο ανέγερσης ενός σπιτιού, για να μας δείξει από κοντά πώς ο Νταϊκού σαν κατασκευάζει ένα ονειρεμένο σπίτι.

Αρχίζοντας από το Έδαφος

«Τα σπίτια που κατασκευάζονταν πριν από εκατό χρόνια δεν ακουμπούσαν στο έδαφος», μας λέει ο Νταϊκού σαν καθώς περπατάμε στο χώρο ανέγερσης. «Ήταν τοποθετημένα πάνω σ’ ένα επίπεδο φτιαγμένο από οριζόντια δοκάρια, το οποίο στηριζόταν πάνω σε κοντούς στύλους που ακουμπούσαν πάνω σε βράχια». Το γεγονός ότι πολλά απ’ αυτά τα κτίρια στέκονται ακόμη αποτελεί επιβεβαίωση της επιδεξιότητας του Νταϊκού σαν. «Στις μέρες μας», μας λέει ο Νταϊκού σαν, «οι βάσεις και τα θεμέλια φτιάχνονται από τσιμέντο. Αλλά οι βασικοί κανόνες κατασκευής παραμένουν οι ίδιοι». Αυτό ισχύει και για τους τοίχους, οι οποίοι διαφέρουν αισθητά στη σχεδίαση και στην κατασκευή από τους τοίχους των σπιτιών δυτικού τύπου.

Οι εσωτερικοί τοίχοι του ιαπωνικού σπιτιού εξυπηρετούν περισσότερο ως χωρίσματα παρά ως συμπαγείς μεσότοιχοι. «Πάνω σ’ ένα τέτοιο πλέγμα που σχηματίζουν βέργες από σκισμένο μπαμπού», εξηγεί ο Νταϊκού σαν δείχνοντας έναν τοίχο που δεν είναι τελειωμένος, «απλώνονται δυο μέχρι και πέντε στρώματα πηλού. Κάθε στρώμα έχει διαφορετική πυκνότητα και πρέπει να στεγνώσει καλά προτού προστεθεί το επόμενο. Γι’ αυτό, απαιτούνται κατά μέσο όρο τρεις μήνες για να τελειώσει ένα σπίτι». (Φυσικά, για να κατασκευαστεί ένα ονειρεμένο σπίτι απαιτείται πολύ περισσότερος χρόνος.) Οι τοίχοι, που είναι καλυμμένοι με επίστρωμα λεπτού πηλού ή άμμου και έχουν τα χρώματα της γης τα οποία προτιμούν οι Ιάπωνες, αναπνέουν και δεν εμφανίζουν υγρασία, πράγμα που συμβαίνει συχνά με τους τσιμεντένιους τοίχους σε υγρά κλίματα.

Κατόπιν, ο Νταϊκού σαν στρέφει την προσοχή μας στο πάτωμα. Το πάτωμα της βεράντας, του χολ και της κουζίνας θα γίνει από σκληρό ξύλο. Τα περισσότερα από τα υπόλοιπα δωμάτια θα καλυφτούν με σφιχτοϋφασμένα χορταρένια χαλιά που ονομάζονται τατάμι. Αυτό το παράξενο κάλυμμα για το πάτωμα είναι ζεστό το χειμώνα, δροσερό το καλοκαίρι, καθώς και γερό αλλά ταυτόχρονα αρκετά μαλακό για να κάθεται κανείς ή να ξαπλώνει πάνω του. Το κάθε χαλί έχει διαστάσεις περίπου ένα μέτρο επί δυο μέτρα και πάχος πέντε εκατοστά. Τα δωμάτια τα ξεχωρίζουν ανάλογα με το πόσα χαλιά χωράνε, κι έτσι έχουμε δωμάτια των οχτώ, των έξι ή των τεσσεράμισι χαλιών, ανάλογα με το μέγεθός τους.

«Εφτασφράγιστο» Οικογενειακό Μυστικό

Εκεί που η επιδεξιότητα του Νταϊκού σαν φαίνεται σε όλο της το μεγαλείο είναι στην αριστοτεχνική χρήση των ενώσεων. Ο ξεναγός μας μάς δείχνει εγχειρίδια ηλικίας 70 και πλέον χρονών, τα οποία του έχει δώσει ο πατέρας του. Αυτά περιέχουν σε κάθε τους σελίδα περίπλοκες, εντυπωσιακές ενώσεις. Από τα παλιά χρόνια, ο αρχιξυλουργός κρατούσε την τέχνη των ενώσεων σαν «εφτασφράγιστο» μυστικό, και τη μετέδιδε μόνο στο γιο του ή στο διάδοχό του. Μολονότι δεν είναι πια αναγκαίο, ένα ολόκληρο σπίτι θα μπορούσε να κατασκευαστεί χωρίς να χρησιμοποιηθεί ούτε ένα καρφί.

«Μερικές απ’ αυτές τις ενώσεις είναι παρόμοιες με τις ενώσεις που χρησιμοποιούν οι ξυλουργοί παντού», εξηγεί ο Νταϊκού σαν. Το είδος της ένωσης που θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από την τάση που υπάρχει στο συγκεκριμένο σημείο του κτιρίου. Επίσης, οι κατάλληλες ενώσεις θα απορροφούν τις σεισμικές δονήσεις, προσδίδοντας στο σπίτι ελαστικότητα στη διάρκεια του σεισμού.

Το Επιστέγασμα της Ομορφιάς

Ίσως το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του παραδοσιακού ιαπωνικού σπιτιού είναι η στέγη. Φαίνεται μεγάλη και μάλλον βαριά σε σύγκριση με το υπόλοιπο σπίτι. Αλλά ο Νταϊκού σαν μάς λέει ότι στην πραγματικότητα η στέγη σταθεροποιεί το σπίτι προστατεύοντάς το από τα στοιχεία της φύσης, και ότι την αντοχή της την οφείλει στα γερά δοκάρια της, που είναι ατόφιοι κορμοί. Μολονότι οι στέγες έχουν πολλές μορφές, συνήθως είναι δικλινείς ή τετρακλινείς ή αποτελούν συνδυασμό αυτών των δυο τύπων. Ο Νταϊκού σαν μάς δείχνει μερικά κεραμίδια φτιαγμένα από ψημένο πηλό. Και πάλι, κυριαρχούν τα χρώματα της γης, με εξαίρεση το λαμπερό γαλάζιο που είναι αρκετά συνηθισμένο.

«Οι γωνίες που είναι ελαφρά γυρισμένες προς τα πάνω και οι μεγάλες μαρκίζες που προεξέχουν αποτελούν σπουδαίες λεπτομέρειες οι οποίες θα συμβάλλουν στην άνεση των μελλοντικών κατοίκων», τονίζει ο Νταϊκού σαν. «Αυτές σου επιτρέπουν, κατά την υγρή εποχή των βροχών, να αφήνεις ανοιχτές τις γυάλινες συρόμενες πόρτες που βλέπουν προς τη βεράντα, και οι οποίες εκτείνονται από το πάτωμα ως το ταβάνι. Εντούτοις, είναι τοποθετημένες έτσι ώστε να σχηματίζουν ακριβώς τη γωνία που χρειάζεται για να μην μπαίνει ο ζεστός καλοκαιρινός ήλιος».

Η επίσκεψή μας στο χώρο ανέγερσης του σπιτιού κοντεύει να τελειώσει. Τώρα ο ξεναγός μας μάς προσκαλεί να δούμε ένα σπίτι η κατασκευή του οποίου του πήρε ενάμιση χρόνο.

Ένα Πραγματικά Ονειρεμένο Σπίτι

Μόλις πλησιάζουμε με το αυτοκίνητο και παρατηρούμε τις όμορφες γραμμές του, καταλαβαίνουμε ότι ο καθένας θα ένιωθε σαν στο σπίτι του αν έμενε σ’ αυτό. Η μπροστινή πόρτα αποτελείται από ξύλα σε σχήμα πλέγματος, συναρμολογημένα με ειδικές ενώσεις, και από τζάμι. Ανοίγει εύκολα καθώς τη σύρουμε και μετά προχωρούμε στην όμορφη είσοδο. Βγάζουμε πρώτα τα παπούτσια μας και μπαίνουμε στο σπίτι. Καθώς πατάμε στο πάτωμα του χολ, αισθανόμαστε ότι είναι πολύ γερό.

Σταματάμε για να ρίξουμε μια ματιά στα ακάλυπτα δοκάρια του σκελετού. Είναι τόσο λεία ώστε, όταν τα αγγίζεις, νομίζεις πως είναι μεταξένια και γυαλίζουν σαν να είναι λουστραρισμένα. «Καμιά ξυλοκατασκευή του σπιτιού δεν έχει λουστραριστεί», μας λέει ο Νταϊκού σαν, λες και διαβάζει τη σκέψη μας. «Τα ξύλα έχουν πλανιστεί κι έχουν γίνει όσο πιο λεία γίνεται».

Μέσα στο σαλόνι, που είναι κι αυτό φτιαγμένο κατά τα ιαπωνικά πρότυπα, παρατηρούμε τις λεπτομέρειες του δωματίου. Το υπέρθυρο, δηλαδή το ανώφλι, πάνω από τις συρόμενες πόρτες και τα συρόμενα πλαίσια είναι ένα περίτεχνο σκάλισμα που παριστάνει άνθη κερασιάς. Γύρω-γύρω στο δωμάτιο υπάρχουν συρόμενα πλαίσια φτιαγμένα από χαρτί τεντωμένο μέσα σε ξύλινα τελάρα. Οι συρόμενες πόρτες που βλέπουν προς τη βεράντα έχουν σχήμα πλέγματος και είναι καλυμμένες με λεπτό, άσπρο χαρτί σότζι. Οι πόρτες (ονομάζονται φουσούμα) που ανοίγουν προς το χολ και προς τα άλλα δωμάτια είναι καλυμμένες με βαρύτερο χαρτί. Το καθένα απ’ αυτά τα πλαίσια που χρησιμεύουν ως χωρίσματα για τα δωμάτια είναι διακοσμημένο με διαφορετικό σχέδιο. «Αυτά τα μικρά δωμάτια μπορούν να γίνουν ένα μεγάλο δωμάτιο, απλώς με το να βγάλει κανείς αυτά τα συρόμενα πλαίσια», εξηγεί ο Νταϊκού σαν. Πόσο πρακτικό είναι αυτό!

Στο μοναδικό συμπαγή τοίχο βρίσκεται το τοκονόμα, δηλαδή μια εσοχή στον τοίχο όπου τοποθετούνται ζωγραφικές παραστάσεις, καθώς και η γωνιά με τις ντουλάπες που βρίσκεται ακριβώς δίπλα. «Αυτή είναι η πιο όμορφη γωνιά του σπιτιού», λέει ο Νταϊκού σαν, «και σ’ αυτή χρησιμοποιούνται τα καλύτερα ξύλα και γίνεται η πιο προσεγμένη δουλειά». Σήμερα, κρέμεται εκεί ένας ρόλος με μια εντυπωσιακή καλλιγραφία.

Συνεχίζουμε την επίσκεψή μας και στο υπόλοιπο σπίτι. Η ευχάριστη οσμή του κέδρου, του κυπαρισσιού, του πεύκου και του τατάμι διαπερνά απαλά την ατμόσφαιρα σε κάθε δωμάτιο. Μια διακριτική απλότητα και κομψότητα χαρακτηρίζει το καθετί μέσα στο σπίτι.

Καθώς βγαίνουμε, απομένει να επισκεφθούμε τον κήπο. Αν και δεν είναι πολύ μεγάλος, είναι γεμάτος γαλήνη και ηρεμία. Έχει μια λιμνούλα γεμάτη λαμπρόχρωμους κυπρίνους, κι έναν ωραίο καταρράκτη. Φεύγουμε μ’ ένα αίσθημα ικανοποίησης, θαυμάζοντας την επιδεξιότητα και την εφευρετικότητα που εκδηλώνει ο Νταϊκού σαν όταν κατασκευάζει ένα σπίτι.