Γουάσι—Το Αρχαίο Χειροποίητο Χαρτί της Ιαπωνίας

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ιαπωνία

ΚΑΘΩΣ μπαίνεις σ’ ένα παραδοσιακό ιαπωνικό σπίτι, περνάς από μια καλοφτιαγμένη συρόμενη πόρτα με πλέγμα. Μόλις μπεις μέσα είναι πιθανό να δεις ένα διακοσμημένο αναδιπλούμενο παραβάν. Μέσα στο δωμάτιο μπορεί να δεις άλλα διακοσμητικά αντικείμενα όπως κούκλες, κρεμαστούς κυλίνδρους με ζωγραφιές ή καλλιγραφίες, αμπαζούρ, εντυπωσιακά σεντούκια ή κουτιά. Όλα αυτά τα διαφορετικά πράγματα έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό—είναι φτιαγμένα από γουάσι—το πολλαπλών χρήσεων χειροποίητο ιαπωνικό χαρτί.

Μια Μακραίωνη Ιστορία

Οι Ιάπωνες έφεραν την τέχνη της κατασκευής χαρτιού από την Κίνα τον έβδομο αιώνα Κ.Χ. Πάνω από χίλια χρόνια το χειροποίητο γουάσι επικράτησε ως το μοναδικό χαρτί στην Ιαπωνία. Σε μερικές περιοχές ολόκληρα χωριά εξασφάλιζαν τα προς το ζην με την κατασκευή χαρτιού· μερικά απ’ αυτά έγιναν δικαίως ονομαστά λόγω του λεπτού χαρτιού που παρήγαν.

Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ήταν η χρυσή εποχή της χαρτοποιίας στην Ιαπωνία. Περίπου χίλια εργοστάσια χαρτιού άκμαζαν σε ολόκληρη τη χώρα. Με την έλευση της βιομηχανικής επανάστασης, όμως, η κατασκευή του γουάσι μαζί με άλλες βιομηχανίες που βασίζονταν στη μυϊκή δύναμη άρχισαν να παρακμάζουν. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα η παράδοση του χειροποίητου γουάσι εξακολουθεί να κρατιέται ζωντανή σε μερικές περιοχές λόγω της καλλιτεχνικής του αξίας.

Πώς Φτιάχνεται το Γουάσι

Οι Κινέζοι έφτιαχναν το χαρτί τους από μετάξι, λινό, παλιά βαμβακερά ράκη, αλιευτικά δίχτυα και φλούδες από μουριά. Στην αρχή, οι Ιάπωνες κατασκευαστές χαρτιού χρησιμοποιούσαν τα ίδια υλικά. Αργότερα πειραματίστηκαν με υλικά που μπορούσαν να βρουν εύκολα, όπως ο εσωτερικός φλοιός του δέντρου μιτσουμάτα (βρουσσονετία η παπυροφόρος), το γκάμπι (ένα ιαπωνικό φυτό του βουνού) και ακόμη το μπαμπού.

Η πρώτη ύλη πρέπει πρώτα να μετατραπεί σ’ έναν ινώδη πολτό. Αυτή είναι μια επίπονη και απαιτητική διαδικασία που περιλαμβάνει κοπάνισμα, άτμιση, κατατεμαχισμό, μούλιασμα, ξεφλούδισμα και άλλες κατεργασίες. Ο πολτός που προκύπτει αναμειγνύεται με νερό ώστε να επιτρέπει στις ίνες να επιπλέουν ελεύθερα.

Σ’ ένα τυπικό εργαστήριο όπου χρησιμοποιείται γκάμπι, γυναίκες κάθονται οκλαδόν γύρω από μεγάλους ξύλινους κάδους με νερό. Χρησιμοποιώντας τα χέρια τους, καθαρίζουν και ξεχωρίζουν τις ίνες του γκάμπι μέσα στο νερό, μέχρι να σχηματιστεί ένα ομοιογενές αιώρημα.

Μέσα σ’ αυτό το υδάτινο μείγμα, ένας άλλος εργάτης βυθίζει ένα μεγάλο και ψιλό δικτυωτό στερεωμένο σ’ ένα γερό ξύλινο πλαίσιο. Καθώς σηκώνεται το πλαίσιο, το νερό φεύγει και επιτρέπει στις μικρές ίνες που βρίσκονται πάνω στο δικτυωτό να συνδεθούν μεταξύ τους σχηματίζοντας ένα φύλλο γουάσι. Ένα πραγματικά έμπειρο άτομο θα τονίσει πως ένα καλό φύλλο γίνεται αν βυθίσεις το δικτυωτό αρκετές φορές μέσα σ’ ένα αραιό μείγμα αντί να το βυθίσεις μια φορά μέσα σε μια παχύρρευστη σούπα.

Κατόπιν, ο εργάτης αναποδογυρίζει το δικτυωτό πάνω σ’ ένα μεγάλο τραπέζι. Πιάνοντας την πλησιέστερη άκρη του δικτυωτού, ο εργάτης το σηκώνει προσεκτικά, αφήνοντας το υγρό φύλλο γουάσι πάνω στο τραπέζι. Η διαδικασία της εμβύθισης επαναλαμβάνεται, και ένα νέο φύλλο τοποθετείται πάνω στο πρώτο. Τα φύλλα φτιάχνονται ένα-ένα, και σύντομα δημιουργείται μια στοίβα από υγρό χαρτί που στάζει.

Για να μην κολλήσει το ένα φύλλο με το άλλο, προστίθεται στο νερό μια γλοιώδης ουσία που ονομάζεται τορόρο και φτιάχνεται από τις ρίζες ενός συγκεκριμένου είδους ιβίσκου. Το πρόσθετο αυτό υλικό αυξάνει επίσης την εσωτερική τριβή του νερού κι έτσι επιβραδύνει το στράγγισμα στο δικτυωτό. Αυτό επιτρέπει την καλύτερη σύνδεση των ινών. Ένας πεπειραμένος κατασκευαστής γουάσι μπορεί με την αφή να καταλάβει πότε είναι κατάλληλη η πυκνότητα.

Στο παρελθόν, τα φύλλα τακτοποιούνταν ένα-ένα πάνω σε σανίδες και στέγνωναν στον ήλιο. Παρότι αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται ακόμη, τα περισσότερα εργοστάσια παραγωγής γουάσι στεγνώνουν το χαρτί τους πάνω σε θερμαινόμενα φύλλα από ανοξείδωτο χάλυβα.

Μια Συνεχιζόμενη Παράδοση

Μολονότι το γουάσι δεν είναι πλέον η κύρια γραφική ύλη στην Ιαπωνία, έχει ακόμη τη θέση του στον καλλιτεχνικό χώρο. Μάλιστα, συχνά αναφέρεται ως καλλιτεχνικό χαρτί λόγω των πολλών παραδοσιακών και καλλιτεχνικών προϊόντων που φτιάχνονται απ’ αυτό.

Όμορφοι πίνακες με λουλούδια, δέντρα, πουλιά, τοπία και άλλα σχέδια φτιάχνονται ενώνοντας λωρίδες γουάσι διαφόρων χρωμάτων. Οι ξυλογραφίες πάνω σε γουάσι από διάσημους Ιάπωνες καλλιτέχνες, όπως ο Χιροσίγκε και ο Χοκουσάι, είναι παγκοσμίως γνωστές. Το γουάσι χρησιμοποιείται επίσης σ’ ένα άλλο είδος ζωγραφικής που ονομάζεται νιχόνγκα. Παρασκευάζουν ένα παχύρρευστο μείγμα από νερό, κονιοποιημένη πέτρα και χρωματιστό γυαλί και το απλώνουν με πινέλο πάνω στα φύλλα του γουάσι, που είναι τετράγωνα με πλευρά 1,8 μέτρα ή μεγαλύτερα και είναι φτιαγμένα ειδικά γι’ αυτό το είδος ζωγραφικής. Αυτό το μοναδικό χαρτί χρησιμοποιείται επίσης για να κατασκευάζονται γυναικείες τσάντες, πορτοφόλια, βεντάλιες, ομπρέλες, χαρταετοί, χάρτινα φανάρια και χάρτινες κούκλες, καθώς και μεγαλύτερα είδη όπως χωρίσματα και παραβάν. Για να υποκινηθεί το ενδιαφέρον γι’ αυτή τη μορφή τέχνης γίνονται δημοφιλείς εκθέσεις, και σύγχρονοι κατασκευαστές γουάσι διδάσκουν την τέχνη τους.

Η χρυσή εποχή του ιαπωνικού γουάσι ανήκει πλέον στην ιστορία. Εντούτοις, η παράδοση συνεχίζεται πλουτίζοντας τη ζωή των ανθρώπων σε μια πολυάσχολη, εκσυγχρονισμένη κοινωνία.

[Εικόνες στις σελίδες 23-25]

Χαρακτηριστικά προϊόντα από «γουάσι»:

σελίδα 23, σχέδιο βουνών σε χαρτί για φάκελα·

σελίδα 24, χάρτινες κούκλες, ξυλάκια φαγητού διακοσμημένα με «γουάσι» και σελιδοδείκτες·

σελίδα 25, πουλί από χαρτί, βεντάλια και διακοσμήσεις σε κιμονό