Τι Είναι Αυτό που Ονομάζεται Διαίσθηση;

ΚΑΠΟΙΟ βράδυ του 1893, ένας υπάλληλος ο οποίος εργαζόταν σε μια εταιρία άνθρακα στο Ντιτρόιτ του Μίσιγκαν, στις Η.Π.Α., είδε ένα αλλόκοτο κατασκεύασμα που αποτελούνταν από διάφορα ανταλλακτικά και τροχούς ποδηλάτου να περνάει από το δρόμο κάνοντας αρκετό θόρυβο. Ξαφνικά, είχε ένα προαίσθημα—μια αναλαμπή διαίσθησης. Άγνωστο πώς, αλλά απλούστατα γνώριζε ότι είχε μπροστά του μια εφεύρεση με μέλλον. Αμέσως πήρε από την τράπεζα τις οικονομίες μιας ολόκληρης ζωής, χίλια δολάρια, και τις επένδυσε στην εταιρία του εφευρέτη, αγνοώντας τους σαρκασμούς των ειδικών οι οποίοι επέμεναν ότι αυτό το παράξενο κατασκεύασμα ποτέ δεν θα γινόταν πολύ δημοφιλές. Περίπου 30 χρόνια αργότερα, πούλησε όσες μετοχές της εταιρίας αυτοκινήτων του Χένρι Φορντ τού ανήκαν αντί 35 εκατομμυρίων δολαρίων (περ. 6,3 δισ. δρχ.). Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι η διαίσθησή του ήταν προσοδοφόρα.

Ο φημισμένος επιστήμονας Άλμπερτ Αϊνστάιν είναι ένα ακόμη άτομο που ενήργησε από μια αναλαμπή διαίσθησης. Του δημιουργήθηκε μια εντύπωση—την οποία αργότερα αποκάλεσε την ευτυχέστερη σκέψη της ζωής του—η οποία οδήγησε στη γέννηση της περίφημης θεωρίας της γενικής σχετικότητας. Ο Αϊνστάιν συμπέρανε ότι η διαίσθηση ήταν ζωτικής σημασίας για την ανακάλυψη φυσικών νόμων. Ωστόσο, δεν στέφθηκαν με επιτυχία όλα όσα διαισθάνθηκε ο Αϊνστάιν. Παραδέχτηκε ότι σε μια περίπτωση πήγαν χαμένα δυο χρόνια σκληρής εργασίας επειδή ακολούθησε μια απατηλή διαίσθηση που ποτέ δεν τελεσφόρησε.

Φυσικά, η διαίσθηση δεν οδηγεί πάντοτε σε φήμη και πλούτη, ούτε είναι αποκλειστικά η αιτία που δημιουργεί ιδιοφυΐες και πολυεκατομμυριούχους. Για τους περισσότερους από εμάς, η διαίσθηση είναι ένα συνηθισμένο μέρος της καθημερινής μας ζωής. Μπορεί να παίζει κάποιο ρόλο σε πολλές αποφάσεις που παίρνουμε: στην απόφαση να μην εμπιστευτούμε κάποιον άγνωστο, στην απόφαση να κάνουμε μια επαγγελματική συμφωνία, στην αίσθηση ότι έχει κάποιο πρόβλημα ένας φίλος του οποίου η φωνή στο τηλέφωνο δεν ακουγόταν τόσο εντάξει.

Ωστόσο, πολλοί βασίζονται στη διαίσθηση για να πάρουν πολύ σπουδαιότερες αποφάσεις: τι σταδιοδρομία θα επιδιώξουν, πού θα μείνουν, ποιον θα παντρευτούν, ακόμη και ποια θρησκεία θα ακολουθήσουν. Όταν η διαίσθηση «πέφτει έξω» σ’ αυτούς τους τομείς, το τίμημα μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο από το να χάσει κανείς δυο χρόνια εργασίας, όπως συνέβη στον Αϊνστάιν. Τι είναι, λοιπόν, η «διαίσθηση»; Πώς λειτουργεί; Πόσο μπορούμε να βασιζόμαστε σ’ αυτήν;

Μια έφηβη, της οποίας τα λόγια παρατίθενται στο έντυπο Το Πλεονέκτημα της Διαίσθησης (The Intuitive Edge), του Φίλιπ Γκόλντμπεργκ, απάντησε σ’ αυτή την ερώτηση λέγοντας: «Διαίσθηση είναι όταν γνωρίζεις κάτι· αλλά πώς το έμαθες άραγε;» Η διαίσθηση έχει οριστεί πιο επίσημα ως «γνώση που έρχεται σ’ ένα άτομο χωρίς κάποια συνειδητή ενθύμηση ή σκέψη». Φαίνεται ότι στη διαίσθηση περιλαμβάνεται κάποιο είδος άλματος—κατευθείαν από τον εντοπισμό του προβλήματος στην εξεύρεση της λύσης του. Ξαφνικά, απλούστατα γνωρίζουμε μια απάντηση ή κατανοούμε μια κατάσταση. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι η διαίσθηση είναι το ίδιο πράγμα με την παρόρμηση ή την επιθυμία.

Το να πει, για παράδειγμα, κάποιος ότι «μόλις το είδα, απλούστατα γνώριζα πως έπρεπε να το αποκτήσω» δεν εκφράζει τόσο διαίσθηση όσο επιθυμία. Η διαίσθηση μπορεί να μοιάζει με την επιθυμία επειδή φαίνεται να μας έρχεται χωρίς μεθοδική, βήμα προς βήμα σκέψη. Αλλά οι ρίζες της στην πραγματικότητα έχουν πολύ λιγότερη σχέση με το συναίσθημα και το μυστηριώδες απ’ όση έχουν οι επιθυμίες οι οποίες αναβλύζουν από τη συχνά «απατηλή» μας καρδιά.—Ιερεμίας 17:9.

Προφανώς, η διαίσθηση δεν είναι ούτε μια μυστηριώδης έκτη αίσθηση. Όπως λέει Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia): «Μερικά άτομα αποκαλούν εσφαλμένα τη διαίσθηση ‘έκτη αίσθηση’. Αλλά οι έρευνες δείχνουν συνήθως ότι η διαίσθηση βασίζεται στην πείρα, ιδιαίτερα στην πείρα ατόμων που έχουν μεγάλη ευαισθησία». Η Εγκυκλοπαίδεια υποστηρίζει ότι το άτομο δημιουργεί «ένα απόθεμα αναμνήσεων και εντυπώσεων» από το οποίο μπορεί να πηγάσει «ξαφνικά μια εντύπωση [η οποία ονομάζεται] διαίσθηση ή προαίσθημα».

Άρα, αντί να πρόκειται για μια μυστηριώδη ή μαγική ιδιότητα, η διαίσθηση φαίνεται ότι είναι φυσικό αποτέλεσμα της εξειδικευμένης πείρας που αποκτά κανείς. Όπως παρατήρησε πρόσφατα το περιοδικό Η Ψυχολογία Σήμερα (Psychology Today): «Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι τα διαισθητικά άτομα έχουν ένα ουσιώδες κοινό χαρακτηριστικό: Είναι ειδικευμένα σε συγκεκριμένους . . . τομείς γνώσεων. Και χρησιμοποιούν με ευκολία την ευρυμάθειά τους για να λύνουν προβλήματα μέσα στο δικό τους χώρο δράσης. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι φαίνεται ότι έχουν διαίσθηση ακριβώς επειδή—και στο βαθμό στον οποίο—κατέχουν εξειδικευμένη πείρα». Αλλά πώς γίνεται να απορρέει η διαίσθηση από την εξειδικευμένη πείρα;

Ο Μάικλ Πρίτουλα, βοηθός καθηγητής για θέματα διοίκησης βιομηχανίας, θεωρεί ότι, καθώς τα άτομα αποκτούν περισσότερη γνώση για ένα αντικείμενο, «συμβαίνει μια σταδιακή αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται και κάνουν λογικούς συλλογισμούς». Η διάνοια οργανώνει τις πληροφορίες κατά τμήματα, συγκεκριμένα κατά ομάδες. Αυτές οι γενικές ενότητες πληροφοριών μερικές φορές δίνουν τη δυνατότητα στη διάνοια να προσπεράσει τα βραδύτερα και χρονοβόρα αναλυτικά βήματα και να κάνει ένα άλμα φτάνοντας κατευθείαν σε διαισθητικά συμπεράσματα, δηλαδή σε προαισθήματα. Σύμφωνα με τον Πρίτουλα, η διαίσθηση βελτιώνεται καθώς ο εγκέφαλος συνδέει περισσότερες απ’ αυτές τις γενικές ενότητες πληροφοριών.

Σκεφτείτε ένα καθημερινό παράδειγμα που δίνει το βιβλίο Η Λειτουργία του Εγκεφάλου (Brain Function): «Παρακολουθήστε έναν κλειδαρά την ώρα που εργάζεται ψαχουλεύοντας μια περίπλοκη κλειδαριά μ’ ένα απλό λυγισμένο σύρμα και ξαφνικά την ανοίγει, σαν να οδηγήθηκε από κάποια μυστηριώδη διαίσθηση». Η διαίσθηση του κλειδαρά μπορεί όντως να φαίνεται μυστηριώδης σε κάποιον παρατηρητή· στην πραγματικότητα, πηγάζει από χρόνια ολόκληρα πείρας. Όλοι μας χρησιμοποιούμε αυτό το είδος διαίσθησης. Για παράδειγμα, όταν οδηγείτε ποδήλατο, ποτέ δεν λέτε συνειδητά στον εαυτό σας πράγματα όπως: ‘Νομίζω ότι είναι καλύτερα να στρίψω τον μπροστινό τροχό λίγο πιο δεξιά, γιατί διαφορετικά μπορεί να χάσω την ισορροπία μου’. Όχι, ο εγκέφαλος παίρνει αυτές τις αποφάσεις διαισθητικά, με βάση τη γνώση που έχετε αποκτήσει μέσω πείρας.

Παρόμοια, η διαίσθηση του Αϊνστάιν στη φυσική δεν του ήρθε «ουρανοκατέβατη». Ο Αϊνστάιν είχε ως υποδομή ένα τεράστιο απόθεμα εξειδικευμένης πείρας. Αλλά, η εξειδικευμένη πείρα σ’ έναν τομέα δεν οδηγεί στο να έχει κανείς διαίσθηση και σ’ έναν άλλον τομέα. Η διαίσθηση του Αϊνστάιν δεν θα τον βοηθούσε ποτέ να επιδιορθώσει μια βλάβη σε υδραυλικές εγκαταστάσεις.

Στο μυαλό πολλών, οι λέξεις «γυναίκες» και «διαίσθηση» πάνε μαζί. Είναι οι γυναίκες στ’ αλήθεια πιο διαισθητικές από τους άντρες; Κι αν έτσι έχουν τα πράγματα, πώς μπορεί η απόκτηση εξειδικευμένης πείρας να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο;

Σκεφτείτε ένα απλό παράδειγμα. Ένα μωρό κλαίει. Η πεπειραμένη μητέρα, η οποία είναι απασχολημένη σ’ ένα άλλο δωμάτιο, πιάνει τις πάνες αντί να ετοιμαστεί να ταΐσει το παιδί. Γιατί; Έχει αναπτύξει μια διαισθητική ικανότητα ως προς το κλάμα του παιδιού της. Ξέρει ποια ανάγκη εκφράζει κάθε κλάμα και ποιο κλάμα είναι πιθανότερο να ακουστεί σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή. Σε κλάσματα δευτερολέπτου, και χωρίς κάποια συνειδητή σκέψη, μπορεί να διακρίνει ποια είναι η ανάγκη του παιδιού και να ενεργήσει ανάλογα. Μήπως βρίσκεται σε λειτουργία κάποια μυστηριώδης έκτη αίσθηση; Όχι, η διαίσθησή της βασίζεται στην εξειδικευμένη πείρα που έχει ως μητέρα, ένα δυσαπόκτητο πλεονέκτημα το οποίο προσφέρει η πείρα. Μια καινούρια μητέρα ή μια μπέιμπι σίτερ μπορεί προς στιγμή να βρεθεί σε αμηχανία στην ίδια περίπτωση.

Ωστόσο, η εντύπωση περί γυναικείας διαίσθησης δεν είναι περιορισμένη σε θέματα μητρότητας. Πολλοί έχουν παρατηρήσει ότι συχνά φαίνεται πως οι γυναίκες είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται πιο γρήγορα και πιο διαισθητικά απ’ ό,τι οι άντρες τα λεπτά σημεία στις καταστάσεις που περιλαμβάνουν ανθρώπους και προσωπικότητες. Οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι γιατί φαίνεται να διαφέρουν τα φύλα σ’ αυτόν τον τομέα.

Βασιζόμενος στις μελέτες που έχει κάνει γι’ αυτό το θέμα, ο ψυχολόγος Γουέστον Άγκορ του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Ελ Πάσο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ενώ οι γυναίκες είναι κατά μέσο όρο πιο διαισθητικές από τους άντρες, αυτή η διαφορά οφείλεται περισσότερο στην καλλιέργειά τους παρά στη φυσιολογία. Άλλοι ειδικοί έχουν επίσης καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι παραδοσιακοί ρόλοι των γυναικών τις εκπαιδεύουν να είναι καλοί κριτές χαρακτήρων. Όπως το έθεσε η ανθρωπολόγος Μάργκαρετ Μιντ: «Λόγω της εκπαίδευσης που έχουν λάβει από αρχαιοτάτων χρόνων όσον αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις—επειδή αυτό είναι στην πραγματικότητα η γυναικεία διαίσθηση—οι γυναίκες μπορούν να προσφέρουν πολλά σε κάθε ομαδικό εγχείρημα».

Ενώ η διαίσθηση των γυναικών είναι ομολογουμένως ένα θέμα που επιδέχεται πολλές θεωρίες, υπάρχει αυξανόμενη ομοφωνία μεταξύ των ειδικών στο ότι η διαίσθηση είναι ένα πάρα πολύ χρήσιμο εργαλείο τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες. Ο ψυχολόγος Τζέρομ Μπρούνερ λέει στο βιβλίο του Η Διαδικασία της Μόρφωσης (The Process of Education): «Το λαμπρό εγκώμιο που πλέκουν οι επιστήμονες για εκείνους τους συναδέλφους τους οι οποίοι αποκτούν τη φήμη ‘διαισθητικών’ ανθρώπων είναι μια βασική ένδειξη ότι η διαίσθηση είναι ένα πολύτιμο αγαθό στην επιστήμη και κάτι που πρέπει να προσπαθήσουμε να καλλιεργήσουμε στους φοιτητές μας».

Όμως, οι φοιτητές δεν είναι οι μόνοι που θεωρούν πολύτιμη την ικανότητα της διαίσθησης και θέλουν να την καλλιεργήσουν. Το ερώτημα είναι: Μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο; Είναι δεδομένο ότι μερικοί άνθρωποι απλούστατα είναι πιο προικισμένοι με διαίσθηση απ’ ό,τι άλλοι. Αλλά, εφόσον η διαίσθηση φαίνεται να είναι πολύ στενά συνδεμένη με την απόκτηση εξειδικευμένης πείρας, μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι μπορούμε να αυξήσουμε την ικανότητα της έμφυτης διαίσθησης με το να δίνουμε περισσότερη προσοχή στον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε.

Για παράδειγμα, όταν διαβάζετε μην προσπαθείτε απλώς να αφομοιώνετε πολλές πληροφορίες. Να κάνετε ερωτήσεις. Να διευκρινίζετε οτιδήποτε δεν καταλαβαίνετε. Να προσπαθείτε να συνοψίζετε τα κύρια σημεία και να προβλέπετε τα συμπεράσματα. Αντί να προσπαθείτε να συλλάβετε ένα σωρό λεπτομέρειες, να κοιτάτε να βρείτε τις γενικές κατηγορίες και τον τρόπο διάρθρωσης της ύλης, τις αρχές οι οποίες βρίσκονται πίσω από τα λεγόμενα. Σύμφωνα με τη γνώμη του καθηγητή ψυχολογίας Ρόμπερτ Γκλέιζερ, «η ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς μεγάλες και ουσιαστικές ενότητες πληροφοριών» βρίσκεται σ’ αυτή καθαυτή τη ρίζα της διαίσθησης.

Φυσικά, δεν είναι πάντοτε αξιόπιστη η διαίσθηση. Τι θα συμβεί, για παράδειγμα, αν η γνώση πάνω στην οποία βασίζεται η διαίσθηση είναι εσφαλμένη; Αυτή η σοβαρή σκέψη πρέπει να μας υποκινήσει να ελέγχουμε προσεκτικά την ακρίβεια των όσων μαθαίνουμε. Πριν από 2.000 χρόνια σχεδόν, η Αγία Γραφή είπε σοφά ακριβώς αυτό. Το εδάφιο Φιλιππησίους 1:10, ΜΝΚ, το θέτει ως εξής: ‘Να βεβαιώνεστε για τα πιο σπουδαία πράγματα’.—Βλέπε επίσης Πράξεις 17:11.

Άλλο ένα μειονέκτημα της διαίσθησης είναι ότι μπορεί να επηρεαστεί από τα συναισθήματά μας. Γι’ αυτό, μπορεί να είναι επικίνδυνο να βασιζόμαστε αποκλειστικά στη διαίσθηση όταν λαβαίνουμε σοβαρές αποφάσεις ή όταν αξιολογούμε άτομα. Η ψυχολόγος Έβελιν Βον προειδοποιεί πως, «όταν έχετε δεθεί συναισθηματικά με κάτι, η διαίσθησή σας μπορεί να είναι λιγότερο αξιόπιστη, εκτός αν καταφέρετε να δείτε τα συναισθήματά σας αντικειμενικά». Ο θυμός, ο φόβος, η ζήλια και το μίσος—αυτά τα δυνατά συναισθήματα, ενώ τα ίδια δεν αποτελούν διαίσθηση, μπορούν να επηρεάσουν ακόμη και να παροδηγήσουν τη διαίσθησή μας. Πάρτε για παράδειγμα δυο ανθρώπους που νιώθουν επί μακρό χρονικό διάστημα μεγάλη αντιπάθεια ο ένας για τον άλλον. Μόλις συμβεί μια καινούρια παρεξήγηση, ο καθένας απλούστατα θα γνωρίζει ότι ο άλλος έχει κακά κίνητρα. Σοφά, λοιπόν, η Αγία Γραφή μάς προειδοποιεί γι’ αυτό το είδος κρίσης που γίνεται ‘σύμφωνα με την επιφανειακή αξία’.—2 Κορινθίους 10:7, ΜΝΚ.

Η υπερηφάνεια είναι άλλο ένα συναίσθημα που μπορεί να μας κάνει να δώσουμε πολύ μεγάλη βαρύτητα στη διαίσθησή μας, λες και αυτή έχει κάποια ιδιαίτερη αξία σε σύγκριση με την κρίση και τη γνώμη των άλλων. Ίσως πάρουμε βιαστικές αποφάσεις χωρίς να συμβουλευτούμε εκείνους οι οποίοι επηρεάζονται απ’ αυτές. Ή, ακόμα, η υπερηφάνεια θα μπορούσε να μας κάνει να εμμείνουμε πεισματικά σε κάποια απόφαση την οποία πήραμε διαισθητικά, παρά τα πληγωμένα αισθήματα ή την καλομελετημένη συμβουλή των άλλων. Και σ’ αυτό το σημείο η Αγία Γραφή έχει κάποια σοφή συμβουλή: «Εάν τις νομίζη ότι είναι τι ενώ είναι μηδέν, εαυτόν εξαπατά».—Γαλάτας 6:3.

Τελικά, το να στηριζόμαστε πάρα πολύ στη διαίσθηση μπορεί να προξενήσει διανοητική οκνηρία. Δεν υπάρχουν εύκολοι δρόμοι για την απόκτηση γνώσης, κατανόησης και σοφίας· η οργανωμένη μελέτη είναι ο μόνος τρόπος. Γι’ αυτό, το σοφό άτομο, αντί να ενεργεί με το πρώτο πράγμα που θα του υποδείξει η διαίσθησή του, δημιουργεί ένα απόθεμα γνώσεων, το οποίο κατόπιν γίνεται πηγή κατανόησης, ενόρασης—συχνά και διαίσθησης επίσης.

Και σε τελική ανάλυση, η διαίσθηση έχει πραγματική αξία μόνο όταν βρίσκεται σε αρμονία με τη μεγαλύτερη διάνοια του σύμπαντος—τη διάνοια του Δημιουργού. Αυτός είναι η πηγή της ακριβούς γνώσης και της αληθινής σοφίας, και θέλει να αφομοιώνουμε αυτή τη ζωτική γνώση. Μέσω της Αγίας Γραφής, μας επιτρέπει με καλοσύνη να έχουμε πρόσβαση στις σκέψεις, στα αισθήματα και στις πράξεις του. Καθώς θέτουμε σε εφαρμογή αυτή τη γνώση στη ζωή μας, ‘γυμνάζονται οι δυνάμεις αντίληψής’ μας, περιλαμβανομένης και της διαίσθησης.—Εβραίους 5:14, ΜΝΚ.

Αποκτήστε, λοιπόν, εξειδικευμένη πείρα σ’ αυτόν τον τομέα της γνώσης, δηλαδή τη γνώση για τον Δημιουργό και τον Γιο του. (Ιωάννης 17:3) Δεν θα βρείτε ποτέ κάτι άλλο που να αξίζει περισσότερο τις προσπάθειές σας. Δεν υπάρχει καμιά καλύτερη πηγή από την οποία να μπορείτε να αντλήσετε διαίσθηση.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 16]

Ο Αϊνστάιν έδινε μεγάλη αξία στη διαίσθηση

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 17]

Η διαίσθηση δεν είναι μια μυστηριώδης έκτη αίσθηση

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 17]

Είναι οι γυναίκες στ’ αλήθεια πιο διαισθητικές από τους άντρες;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 19]

Η διαίσθηση δεν είναι αξιόπιστη όταν βασίζεται σε εσφαλμένη γνώση

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Η διαίσθηση είναι αυτό που κάνει μια μητέρα να αναγνωρίζει ποιες είναι οι ανάγκες του μωρού της όταν εκείνο κλαίει