Η Πολύπλευρη Χρησιμότητα του Ελαιοφοίνικα

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Νιγηρία

Ο ΡΥΘΜΙΚΟΣ ήχος του ταμ-ταμ έκουε δυνάμωνε όλο και πιο πολύ. Αυτό ήταν το έναυσμα για να μετατραπεί ο ανέμελος, νωχελικός ρυθμός ζωής του χωριού σ’ ένα πανδαιμόνιο κίνησης ανθρώπων που πηγαινοέρχονταν με εξαιρετική βιασύνη. Ήταν το 1937, και στην Ιγκμπολάνδη της ανατολικής Νιγηρίας άρχιζε η συγκομιδή των καρπών του ελαιοφοίνικα.

Δυο μέρες νωρίτερα, ο αρχηγός του χωριού, ο οποίος είχε ήδη πληροφορηθεί ότι οι ώριμοι καρποί είχαν αρχίσει να πέφτουν στους άγριους φοινικώνες, είπε στους κατοίκους να αρχίσουν να ετοιμάζονται για τη συγκομιδή. Οι εργάτες οργανώθηκαν, τα μαχαίρια τροχίστηκαν και ο εξοπλισμός για την αναρρίχηση στα δέντρα επιδιορθώθηκε. Αυτός ο εξοπλισμός—απλά ξύλινα στεφάνια περιτυλιγμένα με σκοινιά—θα βάσταζε το βάρος εκείνων που θα σκαρφάλωναν με πηδηχτές κινήσεις πάνω στους κορμούς των δέντρων.

Η Συγκομιδή των Καρπών του Ελαιοφοίνικα

Ο Μάθιου, που είναι 12 χρονών, ανυπομονούσε να αρχίσει. Από καιρό έκανε εξάσκηση στο στεφάνι αναρρίχησης. Τα προηγούμενα χρόνια βοηθούσε τις γυναίκες να μαζεύουν τα κομμένα κλαδιά, αλλά τώρα ο πατέρας του τού είχε επιτρέψει να σκαρφαλώνει στα χαμηλότερα δέντρα. Θα πληρωνόταν για κάθε τσαμπί καρπών που θα έκοβε. Ωστόσο, αυτό που πραγματικά τον ενδιέφερε ήταν η συγκίνηση του ότι θα ήταν ανάμεσα σ’ αυτούς που θα σκαρφάλωναν στα δέντρα, κάτι που όλοι οι νεαροί του χωριού περίμεναν με χαρά.

Στο άκουσμα του ταμ-ταμ, ο Μάθιου έτρεξε έξω από το χωριό μαζί με τον πατέρα του και τους άλλους που επρόκειτο να αναρριχηθούν. Αυτό δεν γινόταν μόνο για να περισυλλεγεί ο καρπός, αλλά αποτελούσε επίσης διαγωνισμό για τους έμπειρους αναρριχώμενους. Ανεβαίνοντας σε κορμούς ύψους 9 και πλέον μέτρων και κατόπιν στην κορφή του «στέμματος» που σχηματίζουν τα μεγάλα πτεροειδή φύλλα του φοίνικα, το οποίο προσθέτει άλλα 5 μέτρα στο ύψος του δέντρου, αυτοί θα επιδείκνυαν την επιδεξιότητά τους στο σκαρφάλωμα των δέντρων.

Τα Πάντα από Σαπούνι Μέχρι Κρασί

‘Γιατί’, ίσως αναρωτηθείτε, ‘όλος αυτός ο ενθουσιασμός για τα φοινικόδεντρα;’ Λόγω της μεγάλης αξίας και της πολύπλευρης χρησιμότητας που έχει αυτό το φυτό για τους ανθρώπους. Το επόμενο πρωινό, θα έκοβαν από τα κοτσάνια τον καρπό, ο οποίος έχει μέγεθος ελιάς. Κατόπιν, αυτοί οι πλούσιοι σε κάλιο μίσχοι θα υποβάλλονταν σε επεξεργασία για την κατασκευή σαπουνιών. Μολονότι ο κύριος όγκος της συγκομιδής θα πουλιόταν για εξαγωγές, το υπόλοιπο θα υποβαλλόταν σε επεξεργασία εκεί, στο χωριό.

Ο Μάθιου είχε δει αρκετές φορές τη μητέρα του να βράζει τον καρπό ώστε να μαλακώσει το γεμάτο ίνες σαρκώδες εξωτερικό τμήμα του καρπού που καλύπτει τα σκληρά κουκούτσια. Αυτό της έδινε τη δυνατότητα να πιέζει με τα χέρια της τις μαλακές ίνες και να βγάζει το λάδι. Έπειτα, έσπαζε το κουκούτσι με μια πέτρα για να πάρει τον πυρήνα του. Από τον πυρήνα έβγαζε το φοινικοπυρηνέλαιο. Χρησιμοποιούσε το λάδι στο μαγείρεμα, ως αλοιφή και ως καύσιμη ύλη για τις λάμπες της. Και το σκληρό κέλυφος γινόταν προσάναμα για τη φωτιά.

Ο Μάθιου θα μπορούσε να υποδείξει μια χρήσιμη εφαρμογή των φύλλων του φοινικόδεντρου—την κατασκευή της σκεπής. Αγγίζοντας με τα δάχτυλά του το χαλάκι στο οποίο ήταν ξαπλωμένος μπορούσε να δείξει ότι κι αυτό ήταν φτιαγμένο από φύλλα φοινικόδεντρου. Έστριβαν τις ίνες από τα κοτσάνια των φύλλων, τις έκαναν σκοινιά και έπλεκαν καλάθια ή παγίδες για τα ψάρια. Επιπλέον, οι φράχτες που είχαν κατασκευαστεί με φύλλα φοινικόδεντρου προστάτευαν τους λαχανόκηπους από τα ζώα. Τα φυλλώματα της διοσκορέας αναρριχιούνταν πάνω σε απλά πλαίσια που ήταν φτιαγμένα με τους μίσχους των φύλλων του φοινικόδεντρου. Και οι σκούπες για το σκούπισμα του σπιτιού φτιάχνονταν από τις νευρώσεις των φύλλων του φοινικόδεντρου.

Δεν είναι παράδοξο που οι μεγαλύτεροι σε ηλικία κάτοικοι του χωριού ασκούσαν αυστηρό έλεγχο στο κόψιμο των φυλλωμάτων του φοίνικα! Το αλόγιστο κόψιμό τους κατέστρεφε την παραγωγικότητα των δέντρων και απειλούσε ακόμα και την ίδια τη ζωή των δέντρων. Να γιατί τα πουλιά υφαντές ήταν τόσο ανεπιθύμητα. Απογύμνωναν το δέντρο από τα φύλλα του για να έχουν υλικό να χτίζουν τις φωλιές τους, καταδικάζοντας έτσι σε θάνατο πολλά δέντρα.

Ωστόσο, ακόμα και τα πεσμένα φοινικόδεντρα εξυπηρετούσαν το σκοπό τους. Στους σάπιους κορμούς τους φύτρωναν μανιτάρια. Επίσης οι κορμοί φιλοξενούσαν τις μεγάλες προνύμφες των σκαθαριών—οι οποίες τηγανισμένες σε φοινικέλαιο αποτελούν ένα γευστικό και θρεπτικό γεύμα. Ο χυμός από τα αρσενικά άνθη του φοίνικα μπορούσε να δώσει γαλόνια ολόκληρα κρασί. Ο φρέσκος χυμός που ρητίνευαν από τον κορμό των πεσμένων ή των ζωντανών δέντρων αποτελούσε ένα δροσιστικό ποτό. Πολύ συχνά το χρησιμοποιούσαν για την παραγωγή ξιδιού καθώς επίσης για την παραγωγή του κάι-κάι (ογκογκόρο), ενός δυνατού οινοπνευματώδους ποτού που η γεύση του θυμίζει τζιν.

Σύγχρονες Βελτιώσεις

Από το 1937 μέχρι τώρα έχουν λάβει χώρα πολλές αλλαγές. Οι άνθρωποι που πλήρωναν τα έξοδα για να πάνε στο σχολείο με όσα κέρδιζαν από το εμπόριο προϊόντων του ελαιοφοίνικα έχουν μετοικήσει σε μεγαλύτερες πόλεις. Και η συγκομιδή των καρπών που κάποτε γινόταν με τόση ευθυμία ανήκει πλέον στο παρελθόν.

Οι μεγάλες φάρμες τώρα χρησιμοποιούν επιστημονικές μεθόδους για να καλλιεργήσουν βελτιωμένες ποικιλίες φοινικόδεντρων. Αυτές οι καινούριες ποικιλίες είναι πιο ανθεκτικές στις αρρώστιες, ωριμάζουν γρηγορότερα, παράγουν περισσότερους καρπούς, και μάλιστα πολύ κοντά στο έδαφος. Αυτό καθιστά τη συγκομιδή πολύ πιο εύκολη. Ειδικά μακριά μαχαίρια και γάντζοι χρησιμοποιούνται για τη συγκομιδή των καρπών από τα ψηλότερα δέντρα ώστε σπάνια, ή και ποτέ, να χρειάζεται να σκαρφαλώσει κάποιος στο δέντρο. Ωστόσο, οι νεότερες μέθοδοι, παρότι αποτελεσματικές, δεν έχουν τη γοητεία ή τη συγκίνηση που συνόδευαν τον παλιό τρόπο με τον οποίο γινόταν η συγκομιδή!

Οι μέθοδοι επεξεργασίας έχουν επίσης βελτιωθεί. Στα μεγάλα εργοστάσια όπου γίνεται η επεξεργασία, βαριά μηχανήματα σπάζουν εύκολα τα κουκούτσια. Το υπόλειμμα από την εκχύλιση του φοινικοπυρηνέλαιου είναι η ελαιόπιτα—ένα σπουδαίο συστατικό των ζωοτροφών. Ανάλογα με το βαθμό οξύτητας των ελαίων παρασκευάζονται εδώδιμα προϊόντα (όπως μαργαρίνη, υλικά ζαχαροπλαστικής και παγωτά) και μη εδώδιμα (όπως απορρυπαντικά, κεριά, αρώματα, καλλυντικά, ακόμα και λιπαντικά για βιομηχανικές εφαρμογές). Επιπρόσθετα, το οξικό οξύ που εξάγεται από το παλαιωμένο κρασί του φοίνικα χρησιμοποιείται στη βιομηχανία ελαστικών ως πηκτικό.

Ο Μάθιου καλοδέχτηκε όλη αυτή την ανάπτυξη που έλαβε χώρα από τότε που ήταν μικρό παιδί, πριν από δεκαετίες στην Ιγκμπολάνδη. Στο μεταξύ, έχει φτάσει στο σημείο να γνωρίσει κάτι ακόμα για το φοινικόδεντρο. Μελετώντας την Αγία Γραφή με τους Μάρτυρες του Ιεχωβά, έμαθε ότι πριν από πολύ καιρό ο Θεός είχε πει: «Ας βλαστήση η γη χλωρόν χόρτον, χόρτον κάμνοντα σπόρον, και δένδρον κάρπιμον κάμνον καρπόν κατά το είδος αυτού». (Γένεσις 1:11) Γνωρίζοντας πώς δημιουργήθηκε το φοινικόδεντρο, ο Μάθιου μπορεί τώρα να κάνει περισσότερα από το να θαυμάζει και να εκτιμά αυτό το όμορφο δέντρο. Μπορεί να αινεί τον Ιεχωβά Θεό, τον Δημιουργό αυτού του τόσο χρήσιμου δέντρου.

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Συγκομιδή των καρπών ενός δέντρου

[Ευχαριστίες]

Peter Buckley/Photo Researchers