Το Χρήσιμο Ελαιόλαδο

ΘΑ ΣΑΣ προξενούσε έκπληξη αν μαθαίνατε ότι το ελαιόλαδο είναι χυμός κάποιου καρπού; Αν ζείτε σε μια μεσογειακή χώρα, ίσως όχι. Στο κάτω-κάτω, έχει υπολογιστεί ότι από τα 800 εκατομμύρια ελαιόδεντρα που καλλιεργούνται ανά τον κόσμο, περίπου το 98 τοις εκατό βρίσκονται στην περιοχή της Μεσογείου. Σε αυτή την περιοχή, το ελαιόλαδο έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων επί χιλιάδες χρόνια.

Με απλά λόγια, η ελιά είναι ο καρπός ενός αειθαλούς δέντρου, και το ελαιόλαδο είναι στην ουσία αυτό που προέρχεται από την έκθλιψη της ελιάς. Λόγω του αργού ρυθμού ανάπτυξής του, μπορεί να περάσουν δέκα ή και περισσότερα χρόνια προτού το ελαιόδεντρο δώσει ικανοποιητική παραγωγή. Κατόπιν, το δέντρο μπορεί να παράγει καρπό επί εκατοντάδες χρόνια. Λέγεται ότι υπάρχουν ελαιόδεντρα στην Παλαιστίνη που η ηλικία τους ξεπερνά τα χίλια χρόνια!

Η παραγωγή του ελαιόλαδου αρχίζει όταν οι ελιές μπαίνουν κάτω από μυλόπετρες για να αλεστούν. Το άλεσμα παράγει έναν πολτό ο οποίος εισάγεται στο υδραυλικό πιεστήριο για να διαχωριστούν οι χυμοί. Βέβαια, αυτός δεν είναι συνηθισμένος χυμός ενός καρπού. Στην πραγματικότητα, είναι ένα μείγμα νερού και λαδιού. Αφού αφαιρεθεί το νερό, το λάδι διαβαθμίζεται, αποθηκεύεται και εμφιαλώνεται για κατανάλωση.

Οι Χρήσεις του στην Αρχαία Εποχή

Η πολύπλευρη χρησιμότητα του ελαιόλαδου ήταν ιδιαίτερα φανερή στον αρχαίο κόσμο. Στην Αίγυπτο, για παράδειγμα, χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο ως λιπαντικό για να μετακινούν βαριά οικοδομικά υλικά. Στη Μέση Ανατολή, εκτός του ότι αποτελούσε βασική τροφή, χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο ως καλλυντικό και ως καύσιμο.

Σύμφωνα με πολλές αφηγήσεις της Αγίας Γραφής, χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο, αναμειγμένο με μικρή ποσότητα αρώματος, ως λοσιόν για το δέρμα. Επίσης, το έβαζαν συνήθως στο δέρμα ως προστασία από τον ήλιο και μετά το μπάνιο. (Ρουθ 3:3, ΜΝΚ) Το να αλείψουν με λάδι το κεφάλι ενός καλεσμένου θεωρούνταν πράξη φιλοξενίας. (Λουκάς 7:44-46) Το λάδι εξυπηρετούσε επίσης ιατρικούς σκοπούς καθώς το χρησιμοποιούσαν για να καταπραΰνουν μώλωπες και τραύματα. (Ησαΐας 1:6, ΜΝΚ· Λουκάς 10:33, 34) Και πιθανώς το ελαιόλαδο ήταν ένα από τα συστατικά που χρησιμοποιούσαν για να προετοιμάσουν το σώμα ενός νεκρού για ταφή.—Μάρκος 14:8, ΜΝΚ· Λουκάς 23:56, ΜΝΚ.

Όταν ο Ιεχωβά κατηύθυνε τον Μωυσή να παρασκευάσει το «άγιον χριστήριον έλαιον», τι είδους λάδι υπέδειξε ανάμεσα στα συστατικά; Ναι, το πιο αγνό ελαιόλαδο! Με αυτό ο Μωυσής έχρισε επίσης τη σκηνή του μαρτυρίου, την επίπλωσή της, τα άγια σκεύη, ακόμη και την κιβωτό της διαθήκης. Με αυτό το λάδι έχρισε τον Ααρών και τους γιους του για να τους αγιάσει ως ιερείς στον Ιεχωβά. (Έξοδος 30:22-30· Λευιτικόν 8:10-12) Παρόμοια, οι βασιλιάδες του Ισραήλ χρίονταν με ελαιόλαδο που το έχυναν πάνω στο κεφάλι τους.—1 Σαμουήλ 10:1· 1 Βασιλέων 1:39.

Τι έκαιγαν συνήθως ως καύσιμο στις αρχαίες λάμπες; Μπορείτε να βρείτε την απάντηση στο εδάφιο Έξοδος 27:20. Και πάλι, το ελαιόλαδο με τις τόσες χρήσεις του! Στο ναό του Ιεχωβά, υπήρχαν δέκα μεγάλες χρυσές λυχνίες που έκαιγαν ελαιόλαδο άριστης ποιότητας. Ακόμη, χρησιμοποιούσαν το λάδι σε σχέση με τις προσφορές σιτηρών, όπως επίσης και με το «παντοτινόν ολοκαύτωμα» που πρόσφεραν στον Ιεχωβά.—Έξοδος 29:40, 42.

Το ελαιόλαδο θεωρούνταν τόσο πολύτιμο αγαθό, μέχρι του σημείου να το χρησιμοποιήσει ο Σολομών ως μέρος της πληρωμής προς το βασιλιά της Τύρου, τον Χειράμ, για τα υλικά της κατασκευής του ναού. (1 Βασιλέων 5:10, 11) Το ελαιόλαδο, αναγνωρισμένο σήμερα ως τροφή που δίνει άφθονη ενέργεια και ως ένα από τα πιο εύπεπτα λίπη, αποτέλεσε επίσης βασική τροφή στο διαιτολόγιο των Ισραηλιτών.

Στη Σύγχρονη Εποχή

Σήμερα το ελαιόλαδο έχει τόσο πολλές χρήσεις όσο ποτέ προηγουμένως. Παράγωγα του ελαιόλαδου περιλαμβάνονται στα καλλυντικά, στα απορρυπαντικά, στα φάρμακα, ακόμη και στα υφάσματα. Ωστόσο, το λάδι χρησιμεύει πρωταρχικά ως τροφή. Μολονότι η δημοτικότητά του στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή είναι απαράμιλλη, στα πρόσφατα χρόνια υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση και σε άλλες χώρες επίσης.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με το περιοδικό Ο Καταναλωτής Αναφέρει (Consumer Reports), οι πωλήσεις ελαιόλαδου στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν «υπερδιπλασιαστεί ανάμεσα στο 1985 και στο 1990». Γιατί; Ένας λόγος είναι ότι το ελαιόλαδο θεωρείται καλή πηγή βιταμίνης Ε. Πολλές πρόσφατες μελέτες έχουν επίσης αποκαλύψει ότι η κατανάλωση των ακόρεστων λιπών που υπάρχουν στο ελαιόλαδο μπορεί να ωφελήσει την καρδιά χωρίς να δημιουργήσει παρενέργειες. Μια άλλη μελέτη πρόβαλε τον ισχυρισμό ότι το ελαιόλαδο μπορεί να κατεβάσει την πίεση του αίματος και να μειώσει τα επίπεδα του σάκχαρου στο αίμα.

Μερικοί ειδικοί έχουν συστήσει διατροφή πλούσια σε λίπη, βασισμένη στα ακόρεστα όπως αυτά που βρίσκονται στο ελαιόλαδο. Το περιοδικό Ο Καταναλωτής Αναφέρει επισήμανε ότι μια τέτοια σύσταση «προκάλεσε αίσθηση, επειδή η άποψη ότι οποιοδήποτε διαιτολόγιο πλούσιο σε λίπη θα μπορούσε να είναι καλό για την καρδιά αποτελούσε σχεδόν αίρεση στον τομέα της διατροφής. Τα ακόρεστα συγκέντρωσαν γρήγορα μεγάλη προσοχή από μέρους του τύπου, και οι πωλήσεις του ελαιόλαδου αυξήθηκαν».

Είναι αυτοί οι ισχυρισμοί γενικά παραδεκτοί; Φαίνεται να υπάρχει πολύ μικρή διαφωνία γύρω από τον ισχυρισμό ότι τα ακόρεστα λίπη που βρίσκονται στις ελιές, στα αβοκάντο και σε μερικούς ξηρούς καρπούς αποτελούν μια πιο υγιεινή επιλογή από ό,τι τα πολυακόρεστα και τα κεκορεσμένα λίπη που βρίσκονται σε άλλες τροφές. Πάντως, μερικοί ειδικοί κρίνουν ότι οι άλλοι ισχυρισμοί είναι κάπως υπερβολικοί. Για παράδειγμα, το περιοδικό Ο Καταναλωτής Αναφέρει εξηγεί: «Μερικές διαφημίσεις θριαμβολόγησαν ότι ‘η ιατρική επιστήμη [έχει] επιβεβαιώσει πως το ελαιόλαδο μπορεί να μειώσει τη χοληστερίνη, την πίεση του αίματος και το σάκχαρο του αίματος’. Αλλά σύμφωνα με μια ερευνήτρια, τη Δρ Μάργκοου Ντενκ, . . . οι διαφορές στην πίεση του αίματος και στο σάκχαρο του αίματος ήταν τόσο μηδαμινές ώστε να είναι ‘κλινικά ασήμαντες’».

Μια ομάδα ερευνητών έδωσε αυτή τη συμβουλή: «Κάθε ελαιόλαδο, ‘ελαφρύ’ ή όχι, είναι 100 τοις εκατό λίπος, και η κάθε κουταλιά της σούπας περιέχει περίπου 125 θερμίδες. Και μόνο για αυτόν το λόγο, μπορεί να παίξει περιορισμένο ρόλο σε ένα υγιεινό διαιτολόγιο. Τα πιθανά οφέλη για την υγεία από το ελαιόλαδο προέρχονται αποκλειστικά από τη χρήση του ως υποκατάστατου του βούτυρου, της μαργαρίνης και άλλων φυτικών ελαίων—αλλά ακόμη και αυτά τα οφέλη έχουν υπερτονιστεί». Εύλογα, το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου δημοσίευσε την εξής προειδοποίηση: «Πριν σας παρασύρει ο ενθουσιασμός και προσθέσετε μερικά γαλόνια ελαιόλαδου στη διατροφή σας, υπάρχει κάτι που είναι κατάλληλο να προσέξετε. Η μεγάλη κατανάλωση ελαιόλαδου μπορεί να σας διατηρήσει υγιείς, αλλά όχι απαραίτητα λεπτούς».

Σήμερα, όπως και στην αρχαία εποχή, η μετριοπάθεια είναι το κλειδί της απόλαυσης όσον αφορά την τροφή και άλλα δώρα από τον Ιεχωβά. Με αυτό υπόψη, είτε ζείτε στην περιοχή της Μεσογείου είτε κάπου αλλού, απολαύστε τις χαρές και τα οφέλη του ελαιόλαδου με την πολύπλευρη χρησιμότητα!

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 26]

Οι Διαβαθμίσεις του Ελαιόλαδου

○ Έξτρα παρθένο: Η υψηλότερη διαβάθμιση του ελαιόλαδου. Προέρχεται από έκθλιψη ελαιόκαρπων άριστης ποιότητας χωρίς τη χρήση διαλυτών. Συνήθως αναφέρεται ότι προέρχεται από «πίεση εν ψυχρώ» επειδή διαχωρίζεται σε θερμοκρασία δωματίου. Έχει πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε ελεύθερο ελαϊκό οξύ. Αυτό το λιπαρό οξύ μπορεί να βλάψει τη γεύση του ελαιόλαδου. Το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο προσφέρει την πιο ευρεία κλίμακα ως προς τη γεύση και το άρωμα.

○ Παρθένο: Λαβαίνεται κατά τον ίδιο τρόπο όπως το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο, αλλά έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ελαϊκό οξύ.

○ Ελαιόλαδο: Κάποια ποσότητα ελαιόλαδου που προέρχεται από «πίεση εν ψυχρώ» δεν κρίνεται κατάλληλη για κατανάλωση εξαιτίας της περιεκτικότητάς της σε οξέα ή κάποιας ανεπιθύμητης γεύσης, χρώματος ή οσμής. Οι ελαιουργοί εξευγενίζουν αυτόν τον τύπο λαδιού χρησιμοποιώντας διαλύτες. Έπειτα απομακρύνουν τους διαλύτες μέσω θέρμανσης. Το αποτέλεσμα είναι ένα σχεδόν άχρωμο και άγευστο λάδι. Κατόπιν, αναμειγνύουν αυτό το λάδι με υψηλής ποιότητας παρθένο ελαιόλαδο. Παλιότερα το πουλούσαν ως «αγνό ελαιόλαδο», αλλά αυτός ο όρος έχει πέσει σε αχρηστία από το 1991. Τώρα αναφέρεται απλώς ως «ελαιόλαδο».

○ Πυρηνέλαιο: Τα κατάλοιπα που μένουν, αφού οι μηχανικές και φυσικές διαδικασίες αφαιρέσουν το λάδι και το νερό από τις ελιές, αποτελούν τον ελαιοπυρήνα. Χρησιμοποιώντας διαλύτες μπορούμε να πάρουμε επιπρόσθετη ποσότητα λαδιού από τον ελαιοπυρήνα. Κατόπιν, αυτό το λάδι εξευγενίζεται και αναμειγνύεται με το υψηλότερης ποιότητας ελαιόλαδο.

○ Ελαφρύ ελαιόλαδο: Αυτό δεν αποτελεί διαβάθμιση του λαδιού. Είναι απλώς εξευγενισμένο ελαιόλαδο που έχει αναμειχτεί με μικρότερες ποσότητες παρθένου ελαιόλαδου. Ο όρος «ελαφρύ» δεν έχει καμιά σχέση με την περιεκτικότητα του λαδιού σε λίπη, αφού το ελαιόλαδο είναι 100 τοις εκατό λίπος. Απεναντίας, αναφέρεται στο ότι το χρώμα, το άρωμα και η γεύση του είναι λιγότερο έντονα.

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Γνωρίζατε ότι . . . ;

○ Οι φρέσκες ελιές περιέχουν ένα είδος γλυκοζίτη, μια πικρή ουσία που τις κάνει δυσάρεστες στη γεύση μέχρι να υποβληθούν σε κάποια επεξεργασία. Το περιοδικό Φυσική Ιστορία (Natural History) εξηγεί ότι οι ελιές, προτού φαγωθούν, «μπορούν να παστωθούν σε αλάτι· μπορούν να διατηρηθούν μέσα σε άλμη· μπορούν να μουλιάσουν επί πολλές μέρες μέσα σε νερό το οποίο αλλάζεται πολλές φορές· μπορούν ακόμη και να αφεθούν έξω στον ήλιο». Ωστόσο, καμιά από αυτές τις επεξεργασίες δεν είναι απαραίτητη αν οι ελιές προορίζονται να περάσουν από το πιεστήριο για να δώσουν λάδι.

○ Δεν έχουν την ίδια γεύση όλα τα ελαιόλαδα. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία σε φυσικές γεύσεις, χρώματα και αρώματα. Σύμφωνα με το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου, «οι ειδήμονες κατατάσσουν γενικά τις γεύσεις του ελαιόλαδου σε ήπιες (λεπτές, ελαφρές ή ‘βουτυρώδεις’)· ημιφρουτώδεις (πιο δυνατές, με εντονότερη τη γεύση της ελιάς)· και φρουτώδεις (λάδι με πλούσια γεύση ελιάς)».

○ Όταν το ελαιόλαδο μπει σε ψυγείο, γίνεται θολό και παχύρευστο. Αυτό δεν είναι σημάδι ότι χάλασε· θα καθαρίσει γρήγορα όταν βρεθεί σε κανονική θερμοκρασία δωματίου. Στην πραγματικότητα, το ελαιόλαδο μπορεί να αποθηκευτεί επί μήνες έξω από το ψυγείο.