«Ο Αιώνας των Ανακαλύψεων»—Ποιο Είναι το Τίμημα;
Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Ισπανία
«ΚΟΙΤΑΞΤΕ τι βρήκα!» φωνάζει το κοριτσάκι, κρατώντας μια όμορφη πεταλούδα. Και στους ενηλίκους επίσης αρέσει να επιδεικνύουν τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις τους.
Και πού θα ήταν πιο κατάλληλο να γίνει αυτό από μια διεθνή ή παγκόσμια εμπορική έκθεση; Από τις 20 Απριλίου μέχρι τις 12 Οκτωβρίου 1992, η Σεβίλη, στη νότια Ισπανία, φιλοξένησε την τελευταία και πιο μεγάλη εμπορική έκθεση αυτού του αιώνα, η οποία ονομάστηκε Expo ’92.
Το θέμα της Expo ’92 ήταν «Ο Αιώνας των Ανακαλύψεων», και έτσι οι συμμετέχοντες προσπάθησαν να παρουσιάσουν το ρόλο τους στις ανακαλύψεις του ανθρώπου τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Στον επισκέπτη προσφερόταν η μοναδική ευκαιρία να ανακαλύψει την κουζίνα, τη λαογραφία, την αρχιτεκτονική και την τεχνολογία 111 χωρών του κόσμου.
Ωστόσο, στα πρόσφατα χρόνια, μια σκοτεινότερη πλευρά των ανακαλύψεων έχει έρθει στο προσκήνιο. Ένα δυσάρεστο υποπροϊόν πολλών ανακαλύψεων είναι η καταστροφή του εύθραυστου περιβάλλοντος της γης. Όπως ένα κοριτσάκι μπορεί να καταστρέψει τα ντελικάτα φτερά μιας πεταλούδας, έτσι και η ανεύθυνη χρήση της τεχνολογίας μπορεί να προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στον πλανήτη μας.
Έτσι, όπως εξηγούσε και ο Επίσημος Οδηγός της Expo’92 (Expo’92 Official Guide), ο στόχος δεν ήταν απλώς να αποδοθεί «φόρος τιμής στην ικανότητα που διαθέτει το Ανθρώπινο Γένος να κάνει ανακαλύψεις», αλλά επίσης να προωθηθεί η διεθνής αλληλεγγύη που απαιτείται προκειμένου να προστατευτεί ο εύθραυστος πλανήτης μας.
«Ο Κόσμος Πάνω σε ένα Νησί»
Η Σεβίλη, η πόλη που φιλοξένησε την έκθεση, πλούτισε κατά το χρυσό αιώνα των ανακαλύψεων. Ο Χριστόφορος Κολόμβος απέπλευσε από τη Σεβίλη για το δεύτερο μεγάλο εξερευνητικό του ταξίδι. Στη διάρκεια του 16ου αιώνα, το μεγαλύτερο μέρος από το χρυσάφι και το ασήμι που προερχόταν από τις χώρες της Αμερικής μεταφερόταν στη Σεβίλη με τα ισπανικά γαλιόνια. Οι ράβδοι χρυσού—το κύριο κίνητρο για πολλούς από τους πρώτους εξερευνητές—ξεφορτώνονταν στον Τόρε ντελ Όρο (Πύργο του Χρυσού), ένα από τα πιο φημισμένα κτίρια της πόλης.
Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό, παρατηρείται εκροή χρημάτων αντί για εισροή. Τα τελευταία πέντε χρόνια, δέκα δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 1,8 τρισ. δρχ.) δαπανήθηκαν στην προετοιμασία της πρωτεύουσας της Ανδαλουσίας για την Expo ’92. Τι επιτελέστηκε με όλο αυτό το χρήμα;
Η Λα Καρτούχα, ένα προσχωσιγενές νησί που δημιουργήθηκε από τον ποταμό Γκουαδαλκιβίρ στα περίχωρα της Σεβίλης, ήταν η θέση κάποιου παλιού μοναστηριού και ενός ετοιμόρροπου εργοστασίου πορσελάνης. Αυτό το νησί μεταμορφώθηκε σε ένα τεράστιο πάρκο, όπου τα πάντα σχετίζονταν με το θέμα της έκθεσης· το πάρκο ήταν γεμάτο δεντροφυτεμένες λεωφόρους, κήπους, κανάλια, σκεπαστά μονοπάτια και ηλιόλουστα περίπτερα, και συνδεόταν με την πόλη με αρκετές όμορφες γέφυρες. Η περιγραφή που έδωσε ο βασιλιάς της Ισπανίας, Χουάν Κάρλος Α΄, για την καινούρια Λα Καρτούχα ήταν: «Ο κόσμος πάνω σε ένα νησί, και ένα νησί για τον κόσμο». Τι είδους κόσμο ανακάλυψαν οι επισκέπτες της Expo ’92;
Η Expo ’92 φαινόταν να δίνει την έμφαση στον πολιτισμό, στην κουζίνα, στην ψυχαγωγία καθώς και στην τεχνολογική επιδεξιότητα. Ο συγγραφέας Σέζαρ Αλόνσο παρατήρησε: «Στην Expo ’92, προχωρήσαμε από την αισιόδοξη προσκόλληση στην Πρόοδο προς την προσεκτική επιφυλακτικότητα απέναντι σε όσα είναι απλώς επιστημονικά ή τεχνολογικά επιτεύγματα». Επιπλέον, η συμμετοχή του μεγαλύτερου από κάθε άλλη φορά αριθμού μικρότερων χωρών έδωσε επίσης στην έκθεση μια περισσότερο ανθρώπινη παρά τεχνολογική χροιά.
Τα διάφορα περίπτερα πρόσφεραν σε εκείνους που ίσως ποτέ δεν θα έχουν την ευκαιρία να επισκεφτούν μακρινές χώρες ένα δείγμα από την ομορφιά, τους ανθρώπους και την ιστορία τέτοιων χωρών. Εντυπωσιακοί χοροί φυλών από τη Νέα Ζηλανδία και την Παπούα-Νέα Γουινέα συναγωνίζονταν τους ζωηρούς ρωσικούς λαϊκούς χορούς, τις ισπανικές σεβιγιάνας και τους γοητευτικούς ινδονησιακούς ρυθμούς, διεκδικώντας την προσοχή των επισκεπτών. Παραγωγές όπερας, επιδείξεις πυροτεχνημάτων και πλανόδιοι καλλιτέχνες πρόσθεταν μια ακόμη ζωηρή νότα.
Ανακαλύψεις στο Παρελθόν και στο Παρόν
Ο επισκέπτης μπορούσε να δει πόσο πολύ έχει αλλάξει ο κόσμος στους τελευταίους πέντε αιώνες. Ένα τμήμα της έκθεσης στο ανακατασκευασμένο μοναστήρι της Λα Καρτούχα έδειχνε πώς ήταν η ζωή το 1492—όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά επίσης στις χώρες της Αμερικής, στην Ανατολή και στον Ισλαμικό κόσμο. Εκείνον τον καιρό, αυτές οι τέσσερις περιοχές έμοιαζαν με τεράστια νησιά αποκλεισμένα το ένα από το άλλο, λόγω των ωκεανών, των ερήμων ή του κλίματος δυσπιστίας.
Όμως πάνω από όλα, η Expo ’92 είχε ως στόχο να είναι φιλική προς το περιβάλλον. Πρώτη φορά σε μια διεθνή έκθεση, δόθηκε τόσο μεγάλη σημασία στην προστασία του περιβάλλοντος. Ένα ντοκιμαντέρ, σε τρισδιάστατη προβολή, εξηγούσε πώς οι πρόσφατες ανακαλύψεις—όπως η τρύπα στο στρώμα του όζοντος—έχουν στρέψει την προσοχή στους κινδύνους που απειλούν τον πλανήτη μας εξαιτίας του ανθρώπου. Το Περίπτερο του Περιβάλλοντος ανέλυε το πρόβλημα της εξισορρόπησης της οικονομικής ανάπτυξης με την προστασία του περιβάλλοντος, και το Περίπτερο της Φύσης, στο οποίο στεγαζόταν μια μικρογραφία του βροχερού δάσους του Αμαζονίου, τόνιζε το πόσο τρωτή είναι αυτή η ανεκτίμητη κληρονομιά.
Σε ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα κηπουρικής στην Ευρώπη, 30.000 δέντρα και 300.000 θάμνοι φυτεύτηκαν στο νησί Λα Καρτούχα. Ο στόχος ήταν να ομορφύνουν το χώρο της έκθεσης και να μεταδώσουν το μήνυμα ότι οι ανακαλύψεις δεν θα πρέπει να οδηγούν στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Κόκκινα και κίτρινα νούφαρα υπήρχαν ακριβώς δίπλα σε έναν υπερσύγχρονο τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο, ενώ ανθισμένες γιακαράντες βρίσκονταν κάτω από τον «απαραίτητο» εναέριο σιδηρόδρομο που κινείται σε μονή σιδηροτροχιά, και εκτεταμένα καταπράσινα μέρη με γκαζόν κάλυπταν ένα περίπλοκο τηλεπικοινωνιακό σύστημα οπτικών ινών.
Πολλά περίπτερα αναβίωναν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και ήταν εντυπωσιακά τόσο στη μορφή όσο και στα υλικά κατασκευής. Το ιαπωνικό περίπτερο λέγεται ότι ήταν το μεγαλύτερο ξύλινο κτίριο στον κόσμο, ενώ οι Ελβετοί έφτιαξαν έναν κομψό πύργο από χαρτί. Το Μαρόκο κατασκεύασε ένα αραβικό παλάτι, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μια μικρογραφία κάστρου. Την πρόσοψη του περιπτέρου της Νέας Ζηλανδίας αποτελούσε ένας βραχώδης γκρεμός που συμπληρωνόταν από έναν καταρράκτη και μια αποικία από θαλασσοπούλια που έκραζαν η οποία έμοιαζε σαν πραγματική, ενώ το ξύλινο περίπτερο της Ινδίας στολιζόταν με μια τεράστια ουρά από παγόνι.
Το να παραμένει κανείς δροσερός αποτελούσε ανέκαθεν πρόβλημα στη διάρκεια του αποπνικτικού καλοκαιριού της Σεβίλης. Οι διοργανωτές της έκθεσης προσπάθησαν να λύσουν το πρόβλημα με φυσικά μέσα, χρησιμοποιώντας τις παλιές δοκιμασμένες μεθόδους των Μαυριτανών οι οποίοι κατοικούσαν στη Σεβίλη πριν από αιώνες. Πολυάριθμες πηγές και τεχνητά νέφη από σταγόνες νερού συνδυάζονταν με τα δέντρα, τους θάμνους και τα σκιερά μονοπάτια για να κάνουν τη ζέστη πιο υποφερτή.
‘Η Μεγαλύτερη Ανακάλυψη της Εποχής Μας’
Ο Κολόμβος, προτού ξεκινήσει για το πρώτο ταξίδι του, έμεινε στο παλιό μοναστήρι της Λα Καρτούχα. Το ταξίδι του εγκαινίασε τον αιώνα των ανακαλύψεων τον οποίο γιόρταζε αυτή η έκθεση. Όμως, παρά τους πέντε αιώνες προόδου που σημειώθηκε σε πολλούς τομείς, η ανθρωπότητα ατενίζει το μέλλον με αυξανόμενη ανησυχία. Ο Βασιλιάς Χουάν Κάρλος Α΄ επισήμανε ότι «οι συλλογικές επιδιώξεις και η αισιοδοξία στην ουσία εξαρτώνται από το διάλογο ανάμεσα στα έθνη, από την αμοιβαία κατανόηση».
Για αυτόν το λόγο, η Expo ’92 επιδίωξε να «απευθύνει ένα μήνυμα ειρήνης, καλής γειτονίας και αλληλεγγύης προς όλους τους κατοίκους του . . . πλανήτη μας, της Γης»—δύσκολος στόχος για αυτόν το μόνιμα διαιρεμένο κόσμο. Όπως αναγνώριζε ο Επίσημος Οδηγός, «μια νέα παγκόσμια τάξη βασισμένη σε αυτές τις αρχές θα αποτελούσε πραγματικά τη μεγαλύτερη ανακάλυψη της εποχής μας».
[Εικόνα στη σελίδα 17]
Ο φημισμένος Τόρε ντελ Όρο (Πύργος του Χρυσού) της Σεβίλης, ο οποίος ανάγεται στο 13ο αιώνα
[Εικόνα στη σελίδα 18]
Νούφαρα βρίσκονται ακριβώς δίπλα σε κάποιο έκθεμα που παρουσιάζει έναν τηλεπικοινωνιακό δορυφόρο
[Εικόνα στη σελίδα 18]
Το Περίπτερο του Μαρόκου αναβιώνει την τεχνοτροπία ενός παλατιού των Μαυριτανών