Τα Εκθαμβωτικά Υπόγεια Παλάτια της Μόσχας

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

ΔΕΝ ήταν δύσκολο να μαντέψω πού βρισκόταν ο υπόγειος σιδηρόδρομος, το Μετρό. Ένα ατέλειωτο ρεύμα ανθρώπων έμπαινε σε μια είσοδο που οδηγούσε κάτω από το έδαφος. Πάνω από την είσοδο βρισκόταν το γράμμα Μ, λαμπερό σε έντονο κόκκινο νέον. Οι πόρτες της εισόδου άνοιξαν διάπλατα εμπρός μου. Μέσα αντίκρισα ένα περίεργο θέαμα, ανθρώπους που κατέβαιναν και εξαφανίζονταν γρήγορα σαν σε άβυσσο. Στην αρχή δίστασα. Κατόπιν, αποφασισμένος ακολούθησα.

Για πρώτη φορά στη ζωή μου, βρισκόμουν σε υπόγειο σιδηρόδρομο. Όχι οποιονδήποτε υπόγειο σιδηρόδρομο—το Μετρό της Μόσχας! Αλλά σε έναν κόσμο όπου ο άνθρωπος μπορεί να ταξιδέψει στο διάστημα, να διασπάσει το άτομο, ακόμη και να εκτελέσει περίπλοκες εγχειρήσεις στον εγκέφαλο, τι το ξεχωριστό έχει ένας υπόγειος σιδηρόδρομος;

Κατ’ αρχάς, μου είχαν πει ότι το Μετρό της Μόσχας είναι πιθανότατα ο ομορφότερος υπόγειος σιδηρόδρομος στον κόσμο. Όπως λέει η ρωσική παροιμία: «Καλύτερα να δεις κάτι μια φορά με τα ίδια σου τα μάτια παρά να ακούσεις για αυτό εκατό φορές». Όταν παρακολούθησα τη διεθνή συνέλευση των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Μόσχα τον περασμένο Ιούλιο, ανυπομονούσα να μπω στο Μετρό.

Πώς Ήρθε σε Ύπαρξη

Το 1902 ένας Ρώσος επιστήμονας και μηχανικός ονόματι Μπολίνσκι πρότεινε να κατασκευαστεί ένα μεταφορικό σύστημα στην επιφάνεια του εδάφους που θα κινούνταν κατά μήκος του τείχους του Κρεμλίνου και θα έκανε τον κύκλο του κέντρου της πόλης. Αλλά το δημοτικό συμβούλιο της Μόσχας απέρριψε τα σχέδια για την ανάπτυξη του συστήματος τότε. Έπειτα από δέκα χρόνια το συμβούλιο άρχισε να εξετάζει σοβαρά την ιδέα—επρόκειτο να είναι το πρώτο του είδους του στη Ρωσία—αλλά το ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου το 1914 ανέβαλε την περαιτέρω ανάπτυξη. Η ιδέα αναβίωσε τελικά το 1931. Τότε η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης αποφάσισε να κατασκευαστεί στη Μόσχα ο πρώτος υπόγειος σιδηρόδρομος της χώρας. Έτσι η Ρωσία έγινε η 11η χώρα, και η Μόσχα η 17η πόλη που αναλάμβανε ένα τόσο γιγάντιο πρόγραμμα οικοδόμησης.

Ο Μητροπολιτικός Υπόγειος Σιδηρόδρομος της Μόσχας έθεσε σε λειτουργία την πρώτη του γραμμή, που αποτελούνταν από ράγες μήκους περίπου 11 χιλιομέτρων, στις εφτά το πρωί στις 15 Μαΐου 1935, μόλις τρία χρόνια μετά την έναρξη της κατασκευής. Τέσσερα τρένα εξυπηρετούσαν 13 σταθμούς, και μπορούσαν να μεταφέρουν περίπου 200.000 επιβάτες τη μέρα. Οι Μοσχοβίτες και οι ξένοι επισκέπτες ήταν εντυπωσιασμένοι. Ήταν τόσο νέο, τόσο ασυνήθιστο! Τα βράδια, οι άνθρωποι περίμεναν στην ουρά για να βρίσκονται ανάμεσα στους πρώτους επιβάτες του. Ήταν κάτι που άξιζε να το δει κάποιος. Και εξακολουθεί να είναι.

Από το 1935 το σύστημα έχει επεκταθεί σε εννέα γραμμές που καλύπτουν συνολικά μήκος 200 χιλιομέτρων περίπου και έχουν 149 σταθμούς. Σχεδόν όλα τα άλλα είδη δημόσιων μεταφορικών μέσων στη Μόσχα, περιλαμβανομένων του αεροδρομίου και των ποτάμιων συγκοινωνιών, με κάποιον τρόπο συνδέονται με τις διαδρομές τού Μετρό. Στην πραγματικότητα, οι Μοσχοβίτες δεν θα μπορούσαν να φανταστούν τη ζωή χωρίς το Μετρό. Αυτό είναι κατανοητό, εφόσον κάθε μέρα αυτό μεταφέρει κατά μέσο όρο εννέα εκατομμύρια επιβάτες, σχεδόν δυο φορές τον πληθυσμό της Φινλανδίας. Συγκριτικά, οι υπόγειοι σιδηρόδρομοι του Λονδίνου και της Πόλης της Νέας Υόρκης μαζί μεταφέρουν μόνο περίπου τους μισούς.

Μια πιο Κοντινή Ματιά

Είστε περίεργοι να δείτε τι βρίσκεται 20 ορόφους κάτω από το έδαφος; Μια κυλιόμενη σκάλα μας μεταφέρει γρήγορα κάτω. Είναι μόνο μία από τις περίπου 500 που υπάρχουν σε ολόκληρο το σύστημα, οι οποίες αν μπουν η μια πίσω από την άλλη φτάνουν σε απόσταση πάνω από 50 χιλιόμετρα. Και πράγματι τι αίσθηση είναι αυτή, να κατεβαίνεις με κλίση 30 μοιρών και ταχύτητα περίπου ένα μέτρο το δευτερόλεπτο—σχεδόν διπλάσια από την ταχύτητα που έχουν οι κυλιόμενες σκάλες σε πολλές άλλες χώρες!

Έχουμε μπει στο σταθμό Μαγιακόφσκαγια. Η αρχιτεκτονική του μας κάνει να νιώθουμε περισσότερο σαν να βρισκόμαστε σε παλάτι παρά σε σταθμό υπόγειου σιδηρόδρομου. Δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι βρισκόμαστε πράγματι κάτω από το έδαφος. Σπάνια έχω δει τόσο όμορφη αρχιτεκτονική πάνω από το έδαφος, πόσο μάλλον κάτω από αυτό. Δεν είναι παράξενο το ότι μια διεθνής έκθεση αρχιτεκτονικής που διεξάχτηκε μεταξύ του 1937 και του 1939 απένειμε βραβεία σε πέντε σταθμούς του Μετρό της Μόσχας, περιλαμβανομένου και αυτού εδώ. Φυσικά, δεν είναι και οι 149 σταθμοί τόσο μεγαλοπρεπείς όσο ο σταθμός Μαγιακόφσκαγια· οι περισσότεροι νέοι σταθμοί είναι πιο λιτοί—ωστόσο παραμένουν εντυπωσιακοί—ο καθένας μοναδικός σε ρυθμό και μορφή.

Σχεδόν όλοι οι σταθμοί έχουν κάτι να πουν για τη ρωσική ιστορία. Μάρμαρο, κεραμικά και γρανίτης φέρθηκαν από 20 διαφορετικά τμήματα της Ρωσίας για να χρησιμοποιηθούν στη διακόσμηση. Έτσι, ένας εικονογραφημένος οδηγός παρατηρεί: «Ολόκληρη η χώρα συνέβαλε από κοινού στην κατασκευή του Μετρό της Μόσχας». Ο γρανίτης χρησιμοποιήθηκε εκτενώς για τις διακοσμήσεις του δαπέδου λόγω της ανθεκτικότητάς του. Αυτός είναι ένας σημαντικός παράγοντας αν ληφτούν υπόψη τα πλήθη των ανθρώπων που συνωστίζονται καθημερινά στους σταθμούς.

Ενώ απολαμβάνουμε τις ομορφιές αυτού του υπόγειου παλατιού, προσέχουμε τα τρένα που πηγαινοέρχονται με μεγάλη ταχύτητα. Περίπου 90 δευτερόλεπτα αφότου το ένα έχει απομακρυνθεί από το σταθμό, τα φώτα του επόμενου μπορούν ήδη να φανούν να πλησιάζουν. Περνάνε πάντα τόσο συχνά τα τρένα; Στην κυκλοφορία των ωρών αιχμής, ναι. Αλλιώς περνάνε περίπου κάθε τρία με πέντε λεπτά.

Δεν προλαβαίνουμε να καθήσουμε στα αναπαυτικά μας καθίσματα του τρένου και νιώθουμε πόσο γρήγορα το τρένο επιταχύνει και φτάνει στην ανώτατη ταχύτητα. Διασχίζει μια σήραγγα με διάμετρο μόνο 6 μέτρα περίπου, μερικές φορές με ταχύτητα που φτάνει τα 100 χιλιόμετρα την ώρα. Έτσι, κάποιος θα μπορούσε να διανύσει ολόκληρη τη διαδρομή του Μετρό σε περίπου έξι ώρες! Οι Μοσχοβίτες προτιμούν το Μετρό όχι μόνο επειδή είναι το ταχύτερο μέσο μεταφοράς αλλά επίσης επειδή είναι φτηνό και άνετο. Τον περασμένο Ιούλιο, στη διάρκεια της διεθνούς συνέλευσης των Μαρτύρων του Ιεχωβά, οποιαδήποτε διαδρομή στο Μετρό κόστιζε δέκα ρούβλια, που τότε αντιστοιχούσαν σε δυο δραχμές περίπου.

Η απόσταση μεταξύ των τρένων είναι τόσο μικρή που μπορεί να αναρωτιέστε πώς είναι δυνατόν να ταξιδεύουν με τόσο μεγάλη ταχύτητα. Η εξήγηση είναι απλή. Ένα σύστημα αυτόματου ελέγχου της ταχύτητας έχει σχεδιαστεί ειδικά για την πρόληψη των ατυχημάτων. Αυτό το σύστημα φροντίζει ώστε η απόσταση μεταξύ δυο τρένων να μην είναι ποτέ μικρότερη από την απόσταση που θα ήταν απαραίτητη για να σταματήσει ένα τρένο με την ταχύτητα που έχει. Με άλλα λόγια, ένα τρένο που κινείται με 90 χιλιόμετρα την ώρα και πλησιάζει το προπορευόμενο τρένο σε απόσταση μικρότερη από εκείνη που χρειάζεται για να σταματήσει αυτόματα αρχίζει να φρενάρει. Επιπλέον, ο μηχανικός στο τρένο που προηγείται προειδοποιείται με ένα σήμα συναγερμού. Αυτό το σύστημα, φυσικά, αυξάνει κατά πολύ την ασφάλεια στο ταξίδι. Μήπως αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Μοσχοβίτες που ταξιδεύουν με το Μετρό δείχνουν τόσο ήρεμοι και χαλαρωμένοι; Οι περισσότεροι από αυτούς κάθονται ήσυχα και διαβάζουν, φανερά βέβαιοι ότι θα φτάσουν με ασφάλεια στον προορισμό τους.

Φώτα και Αέρας

Νωρίς κάθε πρωί, καθώς χιλιάδες ηλεκτρικοί κινητήρες αρχίζουν να βουίζουν και εκατοντάδες χιλιάδες φώτα αρχίζουν να ανάβουν, εκατομμύρια άνθρωποι κινούνται μέσα στα συνωστισμένα υπόγεια παλάτια όπου περίπου 3.200 βαγόνια του υπόγειου σιδηρόδρομου διαδοχικά θα ανοίγουν και θα κλείνουν τις πόρτες τους στη διάρκεια της μέρας. Όλα αυτά πραγματοποιούνται με τη βοήθεια μιας τεράστιας ποσότητας ηλεκτρισμού.

Αυτή η δραστηριότητα δημιουργεί μεγάλη θερμότητα, η οποία, εν μέρει, απορροφάται από το γύρω έδαφος. Αλλά τι γίνεται με την επιπλέον θερμότητα η οποία θα μπορούσε να προκαλέσει υπερθέρμανση στις σήραγγες και στους σταθμούς; Όπως ταιριάζει σε παλάτια, ο κάθε σταθμός εξυπηρετείται από ένα σύστημα εξαερισμού το οποίο ανανεώνει εντελώς τον αέρα τέσσερις φορές την ώρα. Πάντοτε υπάρχει καθαρός αέρας, όσο συνωστισμένο και αν είναι το Μετρό. Στην πραγματικότητα, το σύστημα εξαερισμού στο Μετρό της Μόσχας θεωρείται από πολλούς το καλύτερο στον κόσμο.

Ωστόσο, στη διάρκεια του χειμώνα, αυτή η ζέστη είναι χρήσιμη. Αν εξαιρέσουμε τα κτίρια και τις εισόδους που βρίσκονται στην επιφάνεια του εδάφους, δεν χρειάζεται κανένα σύστημα θέρμανσης. Τα τρένα, τα πλήθη των ανθρώπων και το ίδιο το έδαφος, έχοντας αποθηκεύσει θερμότητα την άνοιξη και το καλοκαίρι, αναδίδουν γενναιόδωρα αρκετή θερμότητα για να διατηρούν τα υπόγεια παλάτια ευχάριστα ζεστά.

Έπαινος από Παντού

Όπως θα αναμενόταν, ο εικονογραφημένος οδηγός του Μετρό είναι πλούσιος στους επαίνους του: «Το Μετρό της Μόσχας ορθά θεωρείται ένα από τα πιο όμορφα του κόσμου, του οποίου οι μεγαλοπρεπείς σταθμοί με το περίπλοκο δίκτυό τους από ράγες, ηλεκτροφόρα σύρματα, σωληνώσεις και καλωδιώσεις αντιπροσωπεύουν ένα πραγματικά συναρπαστικό αμάλγαμα της αφρόκρεμας όσον αφορά την καλλιτεχνική προσπάθεια και τη μηχανολογική ευφυΐα. Αυτοί δεν είναι απλώς σταθμοί· είναι μάλλον αρχιτεκτονικά αριστουργήματα άφταστης κομψότητας και χάρης, καλαίσθητα στολισμένα με μάρμαρο, γρανίτη, ατσάλι και πλακάκια, τα οποία αναδεικνύονται καθώς φωτίζεται η πρωτοποριακή σχεδίαση, η γλυπτική και η εργασία που περιλαμβάνει μωσαϊκό, κορνίζες, ξυλεπενδύσεις, βιτρό και διακοσμητικά ανάγλυφα. Οι καλύτεροι αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες της χώρας», στους οποίους περιλαμβάνονται και γλύπτες, «συνέβαλαν στη σχεδίαση και στη διακόσμηση του χώρου».

Τώρα, αφού επισκέφτηκα τη Μόσχα και είδα το Μετρό με τα μάτια μου, θα συμφωνούσα. Πολλοί από τους άλλους εκπροσώπους της συνέλευσης εντυπωσιάστηκαν επίσης. Ένας Γερμανός μου είπε: «Ένιωσα σαν να είχα μπει σε μια αίθουσα μουσικής με όμορφους πολυελαίους. Καταγοητεύτηκα». Ένας επισκέπτης από τις Ηνωμένες Πολιτείες εντυπωσιάστηκε από την ακρίβεια στο χρόνο, την καθαριότητα και την αποτελεσματικότητα του Μετρό. Επίσης ένας εκπρόσωπος της συνέλευσης από τη μακρινή Σιβηρία έμεινε έκπληκτος από το τρομερό μέγεθος και την κλίμακα των υπόγειων κατασκευών.

Αν κάποτε βρεθείτε στη Μόσχα, θα σας πρότρεπα να επισκεφτείτε αυτά τα εκθαμβωτικά υπόγεια παλάτια. Να θυμάστε: «Καλύτερα να δεις κάτι μια φορά με τα ίδια σου τα μάτια παρά να ακούσεις για αυτό εκατό φορές».

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

Sovfoto/Eastfoto

[Εικόνες στη σελίδα 16,17]

Μερικοί από τους όμορφους σταθμούς του υπόγειου σιδηρόδρομου της Μόσχας

[Ευχαριστίες]

Photo credits (clockwise from top left): Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto; Sovfoto/Eastfoto; Laski/Sipa Press; Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto