Το Σχολείο της Αφρικής—Τι Δίδαξε;

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΓΚΑΝΑ

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ της Αφρικής; Μερικοί κάτοικοι της Δύσης ίσως εκπλαγούν αν μάθουν ότι υπήρχε κάτι τέτοιο στο παρελθόν. Δυστυχώς, ο τρόπος που το Χόλιγουντ παρουσίασε τους Αφρικανούς σαν άγριους και επικίνδυνους ιθαγενείς οι οποίοι κρατούν ακόντια παραμένει βαθιά χαραγμένος στις διάνοιες των ανθρώπων. Πολλοί απλώς δεν μπορούν να φανταστούν πώς οι Αφρικανοί του παρελθόντος θα μπορούσαν με κάποιον τρόπο να θεωρούνται μορφωμένοι.

Είναι αλήθεια ότι οι Αφρικανοί που ανατράφηκαν σε παραδοσιακές κοινωνίες δεν έλαβαν μάθηση από βιβλία και επίσημη εκπαίδευση σε αίθουσες διδασκαλίας. Ωστόσο, πολύ προτού φέρουν οι Ευρωπαίοι την επίσημη εκπαίδευση σε αυτή την ήπειρο, πολλές αφρικανικές κοινωνίες είχαν αποτελεσματικά εκπαιδευτικά συστήματα που βοηθούσαν τα παιδιά να εξοπλιστούν καλά ώστε να λειτουργούν και να ευημερούν στον τοπικό πολιτισμό τους. Εξετάστε, για παράδειγμα, τη σχολική εκπαίδευση του λαού Άκαν της Γκάνας, που μιλάει τη γλώσσα Τούι.

Σχολική Εκπαίδευση στο Σπίτι

Στους Άκαν, το σπίτι ήταν η κύρια αίθουσα διδασκαλίας. Η εκπαίδευση του παιδιού άρχιζε καθώς οι γονείς του το μάθαιναν να μιλάει. Ταυτόχρονα, έπαιρνε και τα πρώτα του μαθήματα στους καλούς τρόπους. Παραδείγματος χάρη, όταν κάποιος επισκέπτης στο σπίτι χαιρετούσε το παιδί, αυτό διδασκόταν τη σωστή, ευγενική απάντηση. Αργότερα, όταν έστελναν το παιδί για μικροδουλειές, του έλεγαν ποιος είναι ο ευγενικός τρόπος για να μεταφέρει τυχόν μηνύματα.

Η εκπαιδευτική φιλοσοφία των Άκαν, λοιπόν, ήταν παρόμοια με εκείνη που εκφράζεται στην Αγία Γραφή στο εδάφιο Παροιμίαι 22:6: «Δίδαξον το παιδίον εν αρχή της οδού αυτού· και δεν θέλει απομακρυνθή απ’ αυτής ουδέ όταν γηράση». Οι γονείς, ιδιαίτερα ο πατέρας, ενδιαφέρονταν για την ανατροφή των παιδιών. Μια παροιμία των Άκαν λέει: «Αν ένα παιδί δεν πάρει από τη μητέρα του, θα πάρει από τον πατέρα του».

Καθώς μεγάλωνε το παιδί, μεγάλωνε και το εύρος της εκπαίδευσής του. Του μετέδιδαν μαθήματα για τη ζωή, όχι με βιβλία, αλλά με φανταστικές ιστορίες, όπως εκείνες για τη μυθική αράχνη Κουάκου Ανάνσε. Πόσο άρεσαν στα παιδιά αυτά τα παραμύθια! Με το πρώτο απογευματινό αεράκι, ή τις κρύες φεγγαρόφωτες νύχτες, κάθονταν γύρω από τη φωτιά και απολάμβαναν πολύ αυτές τις ιστορίες θριάμβου και αποτυχίας.

Μια ξακουστή ιστορία λέει ότι ο Ανάνσε ταξίδεψε σε όλη τη γη για να συγκεντρώσει όλη τη σοφία του κόσμου σε ένα δοχείο. Όταν φάνηκε ότι είχε εκπληρώσει την αποστολή του, αποφάσισε να κρεμάσει το δοχείο ψηλά σε ένα δέντρο, ώστε κανένας άλλος να μην μπορεί να αποκτήσει αυτή τη σοφία. Άρχισε να σκαρφαλώνει με κόπο στο δέντρο, έχοντας το γεμάτο σοφία δοχείο δεμένο σε ένα σκοινί και κρεμασμένο από την κοιλιά του. Καθώς αγωνιζόταν, εμφανίστηκε ο πρωτότοκος γιος του, ο Ντικούμα, και φώναξε στον Ανάνσε: «Α, όχι, πατέρα! Ποιος σκαρφαλώνει σε κάποιο δέντρο με ένα δοχείο στην κοιλιά του; Γιατί να μην το βάλεις στην πλάτη σου ώστε να μπορείς να κινείσαι ελεύθερα;» Ο Ανάνσε κοίταξε το γιο του και φώναξε: «Πώς τολμάς να με διδάσκεις;»

Αλλά τώρα φάνηκε ότι κάποια σοφία είχε μείνει έξω από το δοχείο του! Θυμωμένος από αυτή τη διαπίστωση, ο Ανάνσε έριξε κάτω το δοχείο, σπάζοντάς το και διασκορπίζοντας όλη τη σοφία. Εκείνοι που έφτασαν πρώτοι εκεί έγιναν οι σοφότεροι. Το μάθημα: Κανένας δεν έχει το μονοπώλιο της σοφίας. Έτσι οι Άκαν έλεγαν: «Με ένα κεφάλι δεν γίνεται συμβούλιο».—Παράβαλε Παροιμίαι 15:22· 24:6.

Τέχνες Χρήσιμες για τη Ζωή

Η εκπαίδευση των Άκαν επίσης περιλάμβανε την εκπαίδευση σε τέχνες χρήσιμες για τη ζωή. Τα περισσότερα αγόρια ακολουθούσαν το επάγγελμα του πατέρα τους—συνήθως τη γεωργία. Αλλά υπήρχαν και άλλες τέχνες τις οποίες έπρεπε να μάθουν, όπως το κυνήγι, η παραγωγή κρασιού από φοίνικες, και χειροτεχνίες όπως το πλέξιμο καλαθιών. Για πιο περίτεχνες εργασίες, όπως η ξυλογλυπτική και η υφαντουργία, τα αγόρια γίνονταν μαθητευόμενοι σε έμπειρους τεχνίτες. Και τα κορίτσια; Η εκπαίδευσή τους επικεντρωνόταν κυρίως σε δουλειές που σχετίζονταν με το σπίτι, όπως η εξαγωγή φυτικού λαδιού, η κατασκευή σαπουνιού, η αγγειοπλαστική, το γνέσιμο βαμβακιού και τα παρόμοια.

Η επιστήμη δεν έμενε έξω από το «πρόγραμμα μαθημάτων» του παραδοσιακού σχολείου. Η γνώση των φαρμακευτικών βοτάνων, η παρασκευή και η χορήγησή τους, μεταδιδόταν από πατέρα σε γιο ή από παππού σε εγγονό. Ένα παιδί μάθαινε επίσης να κάνει λογαριασμούς, χρησιμοποιώντας τα δάχτυλά του καθώς και βόλους, πέτρες και σημάδια σε ξυλάκια. Παιχνίδια όπως το οουάρε και η ντάμα όξυναν την ικανότητα στο μέτρημα.

Παρακολουθώντας δημόσιες δίκες, οι νεαροί Άκαν κατανοούσαν επίσης καλύτερα πώς λειτουργεί το πολιτικό και δικαστικό σύστημα. Οι κηδείες και οι εορταστικές εκδηλώσεις ήταν ευκαιρίες για να αφομοιώσουν τα μοιρολόγια, την ποίηση, την ιστορία, τη μουσική, το παίξιμο του τυμπάνου και το χορό του τόπου τους.

Κοινοτική Ευθύνη

Στους Άκαν, το παιδί δεν ήταν απομονωμένο από την κοινωνία. Νωρίς στη ζωή αναγκαζόταν να αντιληφθεί την ευθύνη του απέναντι στην κοινότητα. Έπαιρνε τα πρώτα του μαθήματα σε αυτόν τον τομέα καθώς έπαιζε με τους συνομηλίκους του. Στα μετέπειτα χρόνια συμμετείχε σε συνεταιριστικές δραστηριότητες όπως η κοινοτική εργασία. Όταν παρεκτρεπόταν, το τιμωρούσαν όχι μόνο οι γονείς του αλλά οποιοσδήποτε ενήλικος από την κοινότητα. Πράγματι, θεωρούνταν ηθική ευθύνη ενός ενηλίκου να διαπαιδαγωγεί όποιο παιδί παρεκτρεπόταν.

Αυτή η διαπαιδαγώγηση γινόταν δεκτή επειδή τα παιδιά διδάσκονταν να σέβονται πολύ τους ενηλίκους. Μάλιστα, οι Άκαν έλεγαν: «Μια ηλικιωμένη δεν είναι γιαγιά μόνο για ένα άτομο». Έτσι, ο σεβασμός προς τους ηλικιωμένους και η εξυπηρέτησή τους ήταν υποχρέωση. Τέλος, κάθε παιδί που αδικαιολόγητα αρνούνταν να εξυπηρετήσει έναν ενήλικο θα αναφερόταν στους γονείς του.

Θρησκευτική Εκπαίδευση

Οι Άκαν ήταν πολύ θρησκευόμενοι, και είχαν ευλαβική στάση απέναντι στη φύση και στο άγνωστο σύμπαν. Είναι αλήθεια πως ήταν πολυθεϊστές. Εντούτοις, οι Άκαν πίστευαν στην ύπαρξη ενός Υπέρτατου Όντος. (Ρωμαίους 1:20) Η λέξη «Θεός», οποιοσδήποτε θεός, για τους Άκαν είναι ονιάμε. Ωστόσο, για τους Άκαν αυτή η λέξη δεν φαινόταν αρκετή για να περιγράψει τον Δημιουργό. Έτσι τον αποκάλεσαν Ονιάνκοπον, που σημαίνει «ο Θεός που Αυτός Μόνο Είναι Μέγας».

Τους μικρότερους θεούς τούς λάτρευαν με την πεποίθηση ότι αυτό ήταν διευθέτηση του Ενός Μεγάλου Θεού. Στο νου τους αυτό ήταν παρόμοιο με τον τρόπο με τον οποίο υπηρετούσαν τον ανώτατο αρχηγό μέσω κατώτερων τοπικών αρχηγών. Εν πάση περιπτώσει, κάθε παιδί των Άκαν διδασκόταν αυτή τη θρησκεία.

Η Παραδοσιακή Εκπαίδευση Σήμερα

Τα πρόσφατα χρόνια εκατομμύρια Αφρικανοί έχουν μετοικήσει σε μεγάλες πόλεις όπου η επίσημη διδασκαλία στις τάξεις έχει σχεδόν αντικαταστήσει τους παραδοσιακούς τρόπους σχολικής εκπαίδευσης. Εντούτοις, το παραδοσιακό σχολείο της Αφρικής εξακολουθεί να ακμάζει σε μερικές κοινότητες, ιδιαίτερα στην επαρχία. Μάλιστα, μερικοί Αφρικανοί είχαν το πλεονέκτημα να λάβουν τόσο παραδοσιακή όσο και επίσημη εκπαίδευση!

Πάρτε, για παράδειγμα, ένα Χριστιανό διάκονο στην Γκάνα, τον Άλφρεντ. Αν και έλαβε επίσημη εκπαίδευση, τρέφει μεγάλη εκτίμηση για πολλές πλευρές του παραδοσιακού τρόπου ζωής. Ο Άλφρεντ λέει: «Οι περισσότεροι αγράμματοι συμπατριώτες μου, αν και έχουν λάβει μόνο την παραδοσιακή μόρφωση, είναι πολύ καλοί δάσκαλοι σε πρακτικούς τομείς της ζωής. Καθώς συνεργάζομαι με τέτοιους συγχριστιανούς μου, έχω διδαχτεί πολλές αποτελεσματικές μεθόδους για να παρουσιάζω το άγγελμά μου με απλό, προσγειωμένο τρόπο. Έτσι μπορώ να μιλήσω σε ανθρώπους με παραδοσιακή μόρφωση αλλά και σε εκείνους που έχουν λάβει επίσημη εκπαίδευση. Πολύ συχνά, παίρνω μια παροιμία ή ένα παράδειγμα που χρησιμοποιούν αυτοί, το επεξεργάζομαι και το ενσωματώνω στις Γραφικές μου διαλέξεις. Αυτό συχνά φέρνει ενθουσιώδη χειροκροτήματα από το ακροατήριο! Στην πραγματικότητα, όμως, ο έπαινος ανήκει σε εκείνους τους άντρες και τις γυναίκες που έχουν λάβει παραδοσιακή μόρφωση».

Σαφώς, λοιπόν, το σχολείο της Αφρικής έχει πολλές αξιοθαύμαστες πλευρές και αξίζει σεβασμό, όχι περιφρόνηση. Ίσως να μην έχει παραγάγει τεχνολογικά θαύματα, αλλά παρήγαγε μια ισχυρή οικογενειακή δομή, την αίσθηση ότι το άτομο ανήκει κάπου, και εύστροφους ανθρώπους με ευχάριστη αίσθηση του χιούμορ και με γενναιόδωρο, φιλόξενο πνεύμα. Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, που πολλοί Αφρικανοί οι οποίοι ζουν στις πόλεις προσπαθούν να διατηρήσουν την επαφή με συγγενείς που ζουν στην επαρχία κάνοντας τακτικές επισκέψεις. Από αυτές τις περιστάσεις δεν λείπουν οι στιγμές αμηχανίας. Οι αστοί συχνά κάνουν λάθη όσον αφορά τους παραδοσιακούς κανόνες. Συχνά δεν ξέρουν, για παράδειγμα, πως, όταν χαιρετάς μια ομάδα με χειραψία, το «σωστό» είναι να πας από τα δεξιά προς τα αριστερά. Εντούτοις, τέτοιες επισκέψεις μπορούν να αποδειχτούν αμοιβαία αναζωογονητικές.

Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να παραδεχτούμε ότι, ενώ το παραδοσιακό σχολείο της Αφρικής δίδαξε σεβασμό και αφοσίωση, δεν μετέδωσε τη ζωοπάροχη γνώση για τον Ιεχωβά και τον Γιο του, τον Ιησού Χριστό. (Ιωάννης 17:3) Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν το προνόμιο να εργάζονται ανάμεσα στους Άκαν και σε άλλες αφρικανικές φυλές για να παρέχουν αυτή τη ζωτική γνώση. Έχουν διδάξει χιλιάδες Αφρικανούς που δεν είχαν επίσημη σχολική εκπαίδευση να διαβάζουν και να γράφουν ώστε να μπορούν να μελετούν απ’ ευθείας το Λόγο του Θεού. Για εκείνους που έχουν «συναίσθηση της πνευματικής τους ανάγκης», αυτή είναι η σημαντικότερη εκπαίδευση που θα μπορούσε να λάβει κάποιος.—Ματθαίος 5:3.

[Εικόνες στη σελίδα 25]

Στους Άκαν, το παιδί διδασκόταν να αντιλαμβάνεται την ευθύνη του προς την κοινότητα

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Στις Αίθουσες Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά διδάσκεται ανάγνωση και γραφή