Οι Καπνοβιομηχανίες Τυλίγονται στις Φλόγες

ΣΥΜΦΩΝΑ με μια είδηση που παρουσιάστηκε στην εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times) με ημερομηνία 26 Ιουλίου 1995, «το Υπουργείο Δικαιοσύνης συγκάλεσε ένα προδικαστικό συμβούλιο ενόρκων στη Νέα Υόρκη για να ερευνήσει το αν οι καπνοβιομηχανίες έδωσαν στους Ομοσπονδιακούς ελεγκτές ακριβή εικόνα για τα συστατικά και τις παρενέργειες των τσιγάρων. Το υπουργείο πιθανότατα θα συγκαλέσει μια δεύτερη εξεταστική επιτροπή εδώ για να ερευνήσει το αν διοικητικά στελέχη των εταιριών είπαν ψέματα στο Κογκρέσο σχετικά με τα προϊόντα καπνού».

Με ποια βάση έγινε αυτό; Το ρεπορτάζ το ξεκαθάριζε. Τον Απρίλιο του 1994, ανώτατα διοικητικά στελέχη των εφτά μεγαλύτερων καπνοβιομηχανιών στις Ηνωμένες Πολιτείες κατέθεσαν ενόρκως ενώπιον μιας επιτροπής του Κογκρέσου πως «δεν πίστευαν ότι η νικοτίνη ήταν εθιστική, ότι τα τσιγάρα προκαλούν ασθένειες ή ότι οι εταιρίες τους έχουν παρουσιάσει μια παραποιημένη εικόνα σε σχέση με τα επίπεδα της νικοτίνης στα προϊόντα καπνού».

Ύστερα τα πάντα γκρεμίστηκαν—οι ισχυρισμοί τους περί αθωότητας κατέρρευσαν—όταν τον Ιούνιο του 1995 ήρθαν στο φως δύο χιλιάδες ενοχοποιητικά έγγραφα. Αυτά τα έγγραφα αποκαλύπτουν ότι οι ερευνητές των καπνοβιομηχανιών είχαν δαπανήσει 15 χρόνια μελετώντας τις «φαρμακολογικές» συνέπειες της νικοτίνης στο σώμα, στον εγκέφαλο και στη συμπεριφορά των καπνιστών. Ο Δρ Βίκτορ Ντε Νομπλ, πρώην ερευνητής επιστήμονας σε μια από τις εταιρίες, περιγράφει το κύριο εύρημα της έρευνας: «Η εταιρία άρχισε να συνειδητοποιεί ότι μπορούσε να μειώσει την πίσσα, αλλά να αυξήσει τη νικοτίνη, και ωστόσο το τσιγάρο να αρέσει στον καπνιστή. Έπειτα από όλη την εργασία τους, συνειδητοποίησαν ότι η νικοτίνη δεν ήταν απλώς ηρεμιστική ή διεγερτική, αλλά ότι επιδρούσε κεντρικά, στον εγκέφαλο, και οι άνθρωποι κάπνιζαν για να έχουν αυτές τις επιδράσεις στον εγκέφαλο».

Σύμφωνα με την εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς, οι μελέτες των εταιριών έδειξαν ότι, «οποιαδήποτε μάρκα και αν κάπνιζαν οι άνθρωποι, έτειναν να παίρνουν την ποσότητα της νικοτίνης που χρειάζονταν με το να εισπνέουν πιο βαθιά, με το να κρατούν περισσότερη ώρα τον καπνό στο στόμα τους ή με το να καπνίζουν περισσότερα τσιγάρα». Οι ερευνητές των εταιριών προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα τσιγάρο με χαμηλή περιεκτικότητα πίσσας και με επαρκή νικοτίνη για να ικανοποιεί τον καπνιστή.

Τα έγγραφα αποκάλυψαν περαιτέρω ότι η καπνοβιομηχανία έδειξε έντονο ενδιαφέρον για τους πελάτες της. Φοιτητές αποτέλεσαν το αντικείμενο της εξονυχιστικής της έρευνας η οποία διήρκεσε 15 και πλέον χρόνια. Ορισμένοι άνθρωποι σε κάποια πόλη της Αϊόβα, περιλαμβανομένων και μερικών 14χρονων καπνιστών, ρωτήθηκαν για τις καπνιστικές τους συνήθειες.

Η αποκάλυψη αυτών των ερευνητικών εγγράφων ήρθε σαν δώρο σε ένα συνασπισμό δικηγόρων οι οποίοι υπέβαλαν ομαδική αγωγή εναντίον εφτά καπνοβιομηχανιών. Αυτοί κατηγορούν τις καπνοβιομηχανίες ότι απέκρυψαν πληροφορίες για τις εθιστικές ιδιότητες της νικοτίνης και ότι αλλοίωσαν τα επίπεδα της νικοτίνης για να αυξήσουν τον εθισμό. Ένας δικηγόρος είπε ότι κανένα συμβούλιο ενόρκων στον κόσμο δεν θα πιστέψει ότι αυτές οι εταιρίες έκαναν εκείνη την έρευνα από χόμπι.

Καθώς οι φλόγες γίνονται εντονότερες στον αναπτυγμένο κόσμο, ο καπνός των τσιγάρων κατευθύνεται περισσότερο προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Πριν από 40 χρόνια στο Νότο, δηλαδή στον αναπτυσσόμενο κόσμο, δεν κάπνιζε ουσιαστικά καμιά γυναίκα, ενώ από τους άντρες κάπνιζε μόνο το 20 τοις εκατό. Αλλά σήμερα, το 8 τοις εκατό όλων των γυναικών και το 50 τοις εκατό όλων των αντρών στις αναπτυσσόμενες χώρες καπνίζουν—και αυτός ο αριθμός αυξάνεται. «Ο καπνός», λένε οι ερευνητές, «κατευθύνεται προς το Νότο».

Η Έκθεση του Ανταποκριτή του Ξύπνα! για Αυτή την Τάση

Ο αρθρογράφος μας που βρίσκεται στη Βραζιλία κάνει μερικά γενικά σχόλια για την κατάσταση στο Νότο. Οι έρευνες στο βιομηχανοποιημένο κόσμο σκιαγραφούν μια πολύ πιο θανατηφόρα εικόνα σε σχέση με τους καπνιστές. Αυτές φέρνουν κάποια αποτελέσματα. «Οι χώρες που αναγνωρίζουν τη ζωτική σημασία της πληροφόρησης του κοινού βλέπουν τώρα ότι η κατανάλωση καπνού αρχίζει να μειώνεται», αναφέρει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO). «Στο Βορρά», προσθέτει το Ινστιτούτο Πάνος, ένας οργανισμός πληροφοριών με έδρα το Λονδίνο, «το κάπνισμα δεν θεωρείται πλέον κοινωνικά αποδεκτό σε πολλά σπίτια, δημόσιους και εργασιακούς χώρους», και οι περισσότεροι άνθρωποι τώρα συνειδητοποιούν ότι «το κάπνισμα μπορεί να τους σκοτώσει». «Η καπνοβιομηχανία μετακινείται προς το Νότο».

Αντίθετα, στο Νότο, το άνοιγμα μιας νέας αγοράς αποδεικνύεται τόσο εύκολο όσο το άνοιγμα ενός πακέτου τσιγάρων. Για την καπνοβιομηχανία, οι συνθήκες στον αναπτυσσόμενο κόσμο είναι προκλητικές. Στις 3 από τις 4 αναπτυσσόμενες χώρες δεν υπάρχουν απαγορεύσεις στις διαφημίσεις, και ταυτόχρονα, η ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από τους κινδύνους του καπνίσματος είναι μικρή. «Οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τους κινδύνους επειδή κανένας δεν τους έχει πει για αυτούς», παρατηρεί το Ινστιτούτο Πάνος.

Για να πείσουν τις νεαρές γυναίκες—έναν από τους κύριους στόχους της βιομηχανίας—να ανάψουν το πρώτο τους τσιγάρο, οι διαφημίσεις «παρουσιάζουν το κάπνισμα σαν μια γοητευτική, διασκεδαστική δραστηριότητα την οποία απολαμβάνουν οι ανεξάρτητες γυναίκες». Εκείνο που δημιουργεί υποψίες είναι ότι οι διαφημίσεις τσιγάρων είναι παρόμοιες με εκείνες που χρησιμοποιούνταν στο βιομηχανοποιημένο κόσμο πριν από μισό αιώνα. Τότε, οι διαφημίσεις έφεραν αποτελέσματα. Προτού περάσει πολύ καιρός, αναφέρει κάποια πηγή, η 1 στις 3 γυναίκες «άναβε τσιγάρο με τέτοιο πάθος σαν εκείνο των αντρών».

Σήμερα, το εντατικό, επιθετικό μάρκετινγκ που έχει ως στόχο του τις απληροφόρητες γυναίκες των αναπτυσσόμενων χωρών βεβαιώνει ότι αυτή η διαφημιστική «επιτυχία» των δεκαετιών του 1920 και του 1930 πρόκειται να επαναληφθεί. Οι ζοφερές προοπτικές, λοιπόν, είναι ότι εκατομμύρια νεαρές γυναίκες στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου κινδυνεύουν τώρα να γίνουν, όπως το έθεσε κάποιος παρατηρητής, «κορίτσια που γεύονται τη νιότη μαζί με τη νικοτίνη».

Ο Πρώτιστος Στόχος

Ενώ οι γυναίκες αποτελούν έναν από τους κύριους στόχους της καπνοβιομηχανίας, οι νέοι είναι ο πρώτιστος στόχος της. Οι διαφημίσεις στις οποίες χρησιμοποιούνται κινούμενα σχέδια και οι μάρκες τσιγάρων σε παιχνίδια αποδίδουν, και το ίδιο συμβαίνει με τη χορηγία αθλητικών γεγονότων.

Στην Κίνα, αναφέρει το περιοδικό Πανοσκόουπ, «ένας μεγάλος αριθμός νέων καπνίζουν». Περίπου το 35 τοις εκατό των παιδιών ηλικίας 12 ως 15 ετών και το 10 τοις εκατό των παιδιών ηλικίας 9 ως 12 ετών είναι καπνιστές. Στη Βραζιλία, αναφέρει η εφημερίδα Φόλχα ντε Σ.Πάουλο (Folha de S.Paulo), υπολογίζεται ότι δέκα εκατομμύρια νέοι είναι καπνιστές. Μήπως δεν γνωρίζουν τους κινδύνους; «Ξέρω ότι το κάπνισμα είναι βλαβερό», λέει ο Ραφαέλ, ένας 15χρονος Βραζιλιάνος που καπνίζει ενάμισι πακέτο τσιγάρα την ημέρα, «αλλά είναι πολύ ωραίο». Ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτής της ανέμελης λογικής; «Κάθε ημέρα», αναφέρει το Ινστιτούτο Πάνος, «τουλάχιστον 4.000 νεαροί αρχίζουν να καπνίζουν».

Η καπνοβιομηχανία εξάγει μερικά προϊόντα στο Νότο τα οποία έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε πίσσα και νικοτίνη από ό,τι οι μάρκες που πουλιούνται στο Βορρά. Ο λόγος είναι προφανής. «Δεν ζητώ συγνώμη για τη νικοτίνη», είπε ο υπεύθυνος κάποιας καπνοβιομηχανίας πριν από μερικά χρόνια. «Αυτή μας δίνει συνέχεια δουλειά. Αυτή κάνει τους ανθρώπους να αγοράζουν ξανά». Είναι αποτελεσματική. «Εξαιτίας των υψηλών επιπέδων νικοτίνης», επιβεβαιώνει το ολλανδικό βιβλίο Κάπνισμα—Εξέταση Όλων των Ζητημάτων (Roken Welbeschouwd), «η εξάρτηση επιτυγχάνεται γρηγορότερα, και αυτό προσφέρει ευκαιρίες για αύξηση της κατανάλωσης και των πωλήσεων με τη σταδιακή μείωση αυτών των επιπέδων».

«Η καπνοβιομηχανία», καταλήγει το Ινστιτούτο Πάνος, «θεωρεί το Νότο ως την αγορά που θα κρατήσει τη βιομηχανία ανθηρή».

Θα Ανάψετε Τσιγάρο ή θα Ζήσετε Περισσότερο;

Αν ζείτε σε μια αναπτυσσόμενη χώρα, τι θα κάνετε; Τα γεγονότα είναι σαφή. Μέχρι το 1950, οι θάνατοι από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα ήταν αμελητέοι, αλλά σήμερα ένα εκατομμύριο άνθρωποι στο Νότο πεθαίνουν ετησίως από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα. Ωστόσο, η WHO προειδοποιεί ότι μέσα σε τρεις δεκαετίες ο ετήσιος αριθμός των θανάτων που σχετίζονται με το κάπνισμα στις αναπτυσσόμενες χώρες θα αυξηθεί σε εφτά εκατομμύρια. Σε αντίθεση με τα όσα σας λένε οι διαφημίσεις τσιγάρων, τα τσιγάρα τελικά είναι καρφιά στο φέρετρό σας.

Λέτε ότι γνωρίζετε τους κινδύνους; Ωραία, αλλά τι θα κάνετε με αυτή τη γνώση; Μήπως θα μοιάσετε στον καπνιστή που είχε διαβάσει τόσο άσχημα πράγματα για το κάπνισμα ώστε αποφάσισε να κόψει το διάβασμα; Ή θα είστε αρκετά έξυπνοι ώστε να δείτε μέσα από το προπέτασμα καπνού που δημιουργούν οι διαφημίσεις τσιγάρων και να πείτε όχι στο κάπνισμα; Είναι αλήθεια ότι ο καπνός των τσιγάρων κατευθύνεται προς το Νότο—αλλά δεν χρειάζεται να έρθει πάνω σε εσάς!

[Πλαίσιο στη σελίδα 19]

Κίνα—Υπ’ Αριθμόν Ένα

Ο Ζανγκ Χάνμιν, ένας 35χρονος εργάτης στην Κίνα, λυγίζει την παλάμη του και ανάβει ένα τσιγάρο. «Για να πω την αλήθεια», λέει, «μπορώ να ζήσω χωρίς πολλά πράγματα, αλλά τα τσιγάρα δεν είναι ένα από αυτά». Πιθανώς το ίδιο μπορεί να λεχθεί για 300 εκατομμύρια συμπατριώτες τού Ζανγκ. Από τη δεκαετία του 1980 και έπειτα, η Κίνα «παρήγαγε, πούλησε και κάπνισε περισσότερα τσιγάρα από οποιαδήποτε άλλη χώρα». Πέρυσι «δισεκατομμύρια τσιγάρα πουλήθηκαν σε έναν πληθυσμό μανιωδών καπνιστών», κάνοντας την Κίνα «το υπ’ αριθμόν ένα έθνος στην κατανάλωση τσιγάρων στον κόσμο».—Περιοδικό Πανοσκόουπ (Panoscope).

[Πλαίσιο στη σελίδα 20]

Τσιγάρα με «Εγγύηση»;

Μολονότι τρία εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που σχετίζονται με το κάπνισμα, οι διαφημίσεις εξακολουθούν να λένε στους καπνιστές ότι η συνήθειά τους είναι ακίνδυνη. Μια πρόσφατη διαφήμιση σε κάποιο βραζιλιάνικο περιοδικό, για παράδειγμα, ανήγγειλε την ύπαρξη μιας μάρκας τσιγάρων που «έχει εγγύηση του εργοστασίου». Η διαφήμιση διαβεβαιώνει: «Το αυτοκίνητό σας έχει εγγύηση, η τηλεόρασή σας έχει εγγύηση· το ρολόι σας έχει εγγύηση. Τώρα έχουν και τα τσιγάρα σας». Ωστόσο, όπως τονίζουν οι διαφημίσεις και μπορούν να το επιβεβαιώσουν και οι καπνιστές που υποφέρουν από χρόνιες ασθένειες, η μόνη εγγύηση είναι ότι «το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία».

[Εικόνα στη σελίδα 19]

Ένας κύριος στόχος—οι γυναίκες στις αναπτυσσόμενες χώρες

[Ευχαριστίες]

WHO photo by L. Taylor

[Εικόνα στη σελίδα 20]

Δεν γνωρίζουν τους κινδύνους;

[Ευχαριστίες]

WHO