Οι Καστράτι—Ακρωτηριασμός εν Ονόματι της Θρησκείας

Οι καστράτι—ήταν άρρενες τραγουδιστές με τη δύναμη ενός αντρικού σώματος αλλά με φωνή αγοριού. Η εποχή των καστράτι ήταν στ’ αλήθεια λυπηρή. Ποιοι ήταν αυτοί; Η απάντηση έχει σχέση με μια συγκλονιστική συνήθεια—τον ακρωτηριασμό εν ονόματι της θρησκείας.

ΟΙ ΕΥΝΟΥΧΟΙ μπορεί να γεννηθούν έτσι, αλλά πολλοί ευνουχίζονται από άλλους. Στη διάπλαση και στο ανάστημα είναι άρρενες, εντούτοις δεν μπορούν να τεκνοποιήσουν. Σε κάποιο στάδιο της σωματικής τους ανάπτυξης, ή ακόμη και αργότερα στη ζωή, έχουν ευνουχιστεί, είτε με τη θέλησή τους είτε δια της βίας.

Γιατί κάποιοι άντρες να επιλέξουν να ακρωτηριάσουν τον εαυτό τους ή άλλους άντρες με αυτόν τον τρόπο; Συχνά, το έκαναν αυτό εν ονόματι της θρησκείας.

Ευνούχοι στην Αρχαία Ιστορία

Πριν από χιλιάδες χρόνια, ο ευνουχισμός ήταν μια μορφή τιμωρίας στους Ασσυρίους. Στην Αίγυπτο ήταν η ποινή για τη μοιχεία. Ένας κλέφτης που πιάστηκε να κλέβει από κάποιο ναό στην αρχαία Φρίσλαντ, τώρα μέρος της Ολλανδίας, ευνουχίστηκε προτού θανατωθεί.

Στη Ρώμη ο ευνουχισμός απαγορεύτηκε στη διάρκεια της βασιλείας των Αυτοκρατόρων Δομιτιανού και Νέρβα τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. αλλά επανήλθε στα χρόνια της παρακμής της αυτοκρατορίας. Νόμοι που θεσπίστηκαν τον ένατο αιώνα από τον βασιλιά της Αγγλίας Αλφρέδο τον Μέγα απαιτούσαν να τιμωρείται ένας υπηρέτης με αυτόν τον τρόπο αν βίαζε μια υπηρέτρια.

Οι ευνούχοι έπαιζαν επίσης εξέχοντα ρόλο στις θρησκευτικές τελετουργίες. Ευνούχοι καθώς και παρθένες υπηρετούσαν τη θεά Άρτεμη στην πόλη της Εφέσου. Οι άντρες αυτοευνουχίζονταν σε ξέφρενες τελετουργίες για να τιμήσουν τη Σύρια Αστάρτη της Ιεράπολης, και κατόπιν φορούσαν γυναικεία ρούχα για την υπόλοιπη ζωή τους.

«Όποιος ευνουχίζει τον εαυτό του ή κάποιον άλλον δεν ανήκει στους ακολούθους μου», διακήρυξε ο Μωάμεθ. Ωστόσο, παρά την απαγόρευση αυτή, οι ευνούχοι ήταν περιζήτητοι ως δούλοι στις Μουσουλμανικές χώρες, ως φύλακες σε χαρέμια και τεμένη. Ως αποτέλεσμα, αυτού του είδους το δουλεμπόριο διαιωνίστηκε. Νέοι άντρες που είχαν παρθεί από το Σουδάν και τις γειτονικές χώρες της Βόρειας Αφρικής απέφεραν τεράστια κέρδη στους δουλεμπόρους.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Γιόχαν Λ. Μπούρκχαρτ επισκέφτηκε τη Νότια Αίγυπτο, όπου είδε ευνουχισμένα αγόρια να προετοιμάζονται ώστε να πουληθούν ως δούλοι. Οι επεμβάσεις γίνονταν σε αγόρια 8 ως 12 ετών. Αυτοί που τις έκαναν ήταν δυο μοναχοί της Κοπτικής Εκκλησίας. «Το επάγγελμά τους», σχολίασε ο Μπούρκχαρτ, «θεωρούνταν αξιοκαταφρόνητο».

Αυτό εγείρει το ερώτημα: Σε ποιο βαθμό έχει αναμειχτεί ο Χριστιανικός κόσμος σε αυτή τη συνήθεια, και για ποιους λόγους;

Ευνούχοι στο Χριστιανικό Κόσμο

Ο Ωριγένης—πολύ γνωστός για το έργο του Εξαπλά, αποδόσεις των Εβραϊκών Γραφών σε έξι στήλες—γεννήθηκε περίπου το 185 Κ.Χ. Σε ηλικία 18 ετών ήταν ήδη πασίγνωστος για τις διαλέξεις του περί Χριστιανοσύνης. Εντούτοις, ανησυχούσε μήπως παρερμηνευτεί η δημοτικότητά του μεταξύ των γυναικών. Έτσι, παίρνοντας κατά γράμμα τα λόγια του Ιησού: «Υπάρχουν ευνούχοι που έχουν ευνουχίσει τον εαυτό τους για χάρη της βασιλείας των ουρανών», αυτοευνουχίστηκε. (Ματθαίος 19:12)a Αυτή ήταν μια ανώριμη, παρορμητική πράξη—για την οποία μετάνιωσε πικρά στα μετέπειτα χρόνια.

Είναι ενδιαφέρον ότι ο πρώτος κιόλας κανόνας της Συνόδου της Νίκαιας το 325 Κ.Χ. απέκλειε σαφώς από το ιερατείο τούς άντρες που είχαν ευνουχιστεί. Ο Δρ Τζ. Γ. Κ. Γουάντ λέει για αυτή την απόφαση: «Είναι πιθανό ότι μερικοί είχαν δείξει την επιθυμία να ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ωριγένη σε αυτόν τον τομέα και να ευνουχιστούν . . . , και ήταν ζωτικό να μην ενθαρρυνθούν οι Χριστιανοί να ακολουθήσουν ένα έθιμο που χαρακτήριζε πολύ περισσότερο τους πιστούς μερικών ειδωλολατρικών θρησκειών».

Παίρνοντας μια τόσο σημαντική απόφαση, οι θρησκευτικοί ηγέτες του Χριστιανικού κόσμου επιδίωξαν να εξαλείψουν μια για πάντα το αποκρουστικό ζήτημα του ευνουχισμού. Όπως θα δούμε, τα πράγματα πήραν άλλη τροπή. Εξετάστε πρώτα την ακόλουθη γνωστή αφήγηση.

Το έτος 1118, ο Πέτρος Αβελάρδος, φιλόσοφος και φοιτητής της θεολογίας, ερωτεύτηκε την Ελοΐζα, μια νεαρή κοπέλα στην οποία έκανε ιδιαίτερα μαθήματα. Ο Αβελάρδος δεν είχε χειροτονηθεί ακόμη και, συνεπώς, δεν βρισκόταν υπό όρκο αγαμίας· έτσι παντρεύτηκαν κρυφά και έκαναν ένα γιο. Αλλά επειδή ο θείος της, ο Φιλμπέρ, εφημέριος της Ρωμαιοκαθολικής μητρόπολης του Παρισιού, νόμισε ότι η Ελοΐζα είχε αποπλανηθεί, έβαλε να ευνουχίσουν δια της βίας τον Αβελάρδο. Αυτή η βάρβαρη πράξη, την οποία συνέλαβε ένας τόσο υψηλά ιστάμενος κληρικός, οδήγησε στο να τιμωρηθούν παρόμοια δύο από αυτούς που τη διέπραξαν, για ανταπόδοση.

Έτσι, ο ευνουχισμός ήταν ακόμη αποδεκτός ως τιμωρία σε ορισμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, αυτή η ασεβής συνήθεια σύντομα επρόκειτο να προωθηθεί στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία εξαιτίας της εκκλησιαστικής υμνολογίας.

Εκκλησιαστικές Χορωδίες

Η υμνολογία έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην Ανατολική Ορθόδοξη και στη Ρωμαιοκαθολική ιερουργία, επειδή η εκκλησιαστική χορωδία αποτελείται κατά κύριο λόγο από αγόρια σοπράνο. Η φωνή του αγοριού, όμως, αλλάζει στην αρχή της εφηβείας. Πώς θα μπορούσε η εκκλησία να υπερπηδήσει τη διαρκή αλλαγή στο προσωπικό και την εκπαίδευση που συνεπαγόταν αυτό; Είναι αλήθεια ότι συχνά χρησιμοποιούσαν μια κάπως άχρωμη υψηλότερη φωνή, γνωστή ως φαλτσέτο, αλλά αυτή δεν αντικαθιστούσε ικανοποιητικά το αγόρι σοπράνο.b

Οι γυναίκες σοπράνο ήταν η προφανής εναλλακτική λύση, αλλά από τα πρώτα χρόνια ο πάπας είχε απαγορεύσει στις γυναίκες να ψάλλουν στην εκκλησία. Ένα επιπλέον πρόβλημα ήταν ότι υπήρχε η δυνατότητα να ζητηθεί από τους ψάλτες της εκκλησίας να βοηθήσουν τον ιερέα τους, ένα καθήκον αποκλειστικά για άντρες. Συνεπώς, δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν γυναίκες για να ενισχύσουν τις εκκλησιαστικές χορωδίες.

Το 1588, ο Πάπας Σίξτος Ε΄ απαγόρευσε στις γυναίκες να τραγουδούν στη σκηνή οποιουδήποτε δημόσιου θεάτρου ή όπερας. Αυτή η απαγόρευση επαναλήφθηκε από τον Πάπα Ιννοκέντιο ΙΑ΄ περίπου 100 χρόνια αργότερα. «Η απόρριψη των γυναικών ηθοποιών, και η ταύτισή τους με την πορνεία και την ακολασία ήταν αρχαία παράδοση, που αναγόταν στις ημέρες του Αγίου Αυγουστίνου και ακόμη νωρίτερα», παρατηρεί ο ερευνητής Άνγκους Χέριοτ. Λαβαίνοντας, όμως, αυτή την άκαμπτη στάση, η εκκλησία άνοιξε το δρόμο σε ένα άλλο, σοβαρότερο πρόβλημα—τους καστράτι!

Ποιοι ήταν οι καστράτι, και ποια ήταν η σχέση τους με το Χριστιανικό κόσμο;

Ακρωτηριασμός για Χάρη της Μουσικής

Η όπερα και τα δημόσια θέατρα χρειάζονταν σοπράνο, αλλά το ίδιο συνέβαινε και με την παπική χορωδία. Τι μπορούσε να γίνει; Ήταν προ πολλού γνωστό ότι αν ευνουχιζόταν ένα αγόρι η φωνή του δεν θα άλλαζε. Οι φωνητικές χορδές μεγαλώνουν μόνο λίγο, ενώ το στήθος και το διάφραγμα μεγαλώνουν φυσιολογικά. Ως αποτέλεσμα, οι καστράτι έχουν τη δύναμη ενός αντρικού σώματος αλλά τη φωνή ενός αγοριού—«το είδος της φωνής που κατείχαν οι άγγελοι, όπως φαντάζονταν μερικοί», σχολιάζει η Μαρία Λουίζα Αμπροσίνι στο βιβλίο Τα Μυστικά Αρχεία του Βατικανού (The Secret Archives of the Vatican). Είναι επίσης πιθανό να ρυθμιστεί σε κάποιο βαθμό το είδος της φωνής ανάλογα με την ηλικία στην οποία ευνουχίζεται το παιδί.

Η Ελληνική Εκκλησία χρησιμοποιούσε καστράτι ως χορωδούς από το 12ο αιώνα και έπειτα, αλλά τι θα έκανε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; Θα έδινε τώρα και αυτή τη συγκατάθεση να χρησιμοποιηθούν καστράτι;

Ο Πάντρε Σότο, ψάλτης στην παπική χορωδία το 1562, είναι καταχωρημένος στα αρχεία του Βατικανού ως φαλτσέτο. Αλλά ο Σότο ήταν καστράτο. Έτσι, τουλάχιστον 27 χρόνια πριν από το 1589, όταν η βούλα του Πάπα Σίξτου Ε΄ αναδιοργάνωσε τους ψάλτες της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου για να περιλάβει τέσσερις καστράτι, το Βατικανό είχε παραμερίσει αθόρυβα την εντολή της Συνόδου της Νίκαιας.

Από το 1599 αναγνωρίστηκε η ύπαρξη καστράτι στο Βατικανό. Εφόσον η ύψιστη εξουσία της εκκλησίας είχε συγκατατεθεί ανοιχτά σε αυτή τη συνήθεια, οι καστράτι έγιναν αποδεκτοί. Ο Γκλουκ, ο Χέντελ, ο Μάγερμπερ και ο Ροσίνι είναι μερικοί από αυτούς που συνέθεσαν ιερή και κοσμική μουσική ειδικά για καστράτι.

Η Δημοτικότητα, οι Γονείς και η Κοινή Γνώμη

Οι καστράτι κέρδισαν γοργά δημοτικότητα. Ο Πάπας Κλήμης Η΄ (1592-1605), για παράδειγμα, είχε εντυπωσιαστεί πολύ από την ευελιξία και τη γλυκύτητα της φωνής τους. Μολονότι υποτίθεται πως αφοριζόταν όποιος ήταν γνωστό ότι είχε σχέση με την πράξη του ευνουχισμού, ένα σταθερό απόθεμα νεαρών αγοριών έγινε διαθέσιμο καθώς υπερίσχυσαν οι μουσικές ανάγκες της εκκλησίας.

Λέγεται ότι τα καταστήματα διαφήμιζαν: «Κι σι κάστρονο ραγκάτσι (Εδώ ευνουχίζονται αγόρια)». Ένα κουρείο στη Ρώμη διακήρυττε περήφανα: «Εδώ ευνουχίζονται ψάλτες για τις παπικές χορωδίες». Σύμφωνα με ορισμένους ισχυρισμούς, στη διάρκεια του 18ου αιώνα περίπου 4.000 αγόρια από την Ιταλία μπορεί να ευνουχίστηκαν για αυτόν το σκοπό. Πόσα πέθαναν στη διάρκεια της διαδικασίας δεν είναι γνωστό.

Γιατί επέτρεπαν οι γονείς να ακρωτηριαστούν με αυτόν τον τρόπο οι γιοι τους; Γενικά, οι καστράτι γεννιούνταν από φτωχούς γονείς. Αν ένας γιος είχε κλίση στη μουσική, τότε μπορούσε να πουληθεί, μερικές φορές αμέσως, σε κάποιο μουσικό ίδρυμα. Άλλους τους έπαιρναν οι χορωδίες της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη και άλλες παρόμοιες εκκλησιαστικές ακαδημίες. Οι γονείς φυσικά ήλπιζαν ότι ο καστράτο τους θα γινόταν διάσημος και θα τους φρόντιζε στα γηρατειά τους.

Πολύ συχνά, όμως, επακολουθούσε κάποια τραγωδία όταν γινόταν φανερό ότι το αγόρι δεν είχε κατάλληλη φωνή. Ο Γιόχαν Βίλχελμ φον Άρχενχολτς, γράφοντας το βιβλίο Μια Εικόνα της Ιταλίας (A Picture of Italy) στα τέλη του 18ου αιώνα, εξήγησε ότι σε τέτοιους απόβλητους, μαζί με όσους καστράτι περίσσευαν, «επιτρεπόταν να γίνουν ιερείς» και να ψάλλουν τη Θεία Λειτουργία. Αυτό συνέβη μετά το πρωτοφανές προηγούμενο που τέθηκε στην ίδια τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου όταν, κατά παράβαση του εκκλησιαστικού κανόνα, δύο καστράτι χειροτονήθηκαν Ρωμαιοκαθολικοί ιερείς το 1599 και ακολούθησαν και άλλοι.

Ο ίδιος ο Πάπας Βενέδικτος ΙΔ΄ αναφέρθηκε στην απόφαση της Συνόδου της Νίκαιας και παραδέχτηκε ότι ο ευνουχισμός ήταν παράνομος. Αλλά το 1748 απέρριψε σθεναρά μια εισήγηση από τους ίδιους τους επισκόπους του να απαγορευτούν οι καστράτι, επειδή φοβόταν ότι θα άδειαζαν οι ναοί αν το έκανε αυτό. Τέτοια ήταν η απήχηση και η σπουδαιότητα της εκκλησιαστικής μουσικής. Έτσι, οι χορωδοί καστράτι συνέχισαν να ψάλλουν στις ιταλικές εκκλησιαστικές χορωδίες, στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και στο παρεκκλήσι Καπέλα Σιξτίνα του πάπα.

Το 1898, καθώς η κοινή γνώμη άρχισε να καταδικάζει τον ευνουχισμό, ο Πάπας Λέων ΙΓ΄ διακριτικά συνταξιοδότησε τους καστράτι του Βατικανού, και ο διάδοχός του, ο Πάπας Πίος Ι΄, απέκλεισε επίσημα τους καστράτι από το παπικό παρεκκλήσι το 1903. Αλλά η βούλα του Πάπα Σίξτου Ε΄ που τους εισήγαγε ποτέ δεν ανακλήθηκε επίσημα.

Ο τελευταίος επαγγελματίας καστράτο, ο Αλεσάντρο Μορέσκι, πέθανε το 1922. Ηχογραφήσεις του τραγουδιού του έγιναν το 1902 και το 1903 και μπορεί κανείς να τις ακούσει ακόμη. Στις ετικέτες αυτών των ηχογραφήσεων, περιγράφεται ως «Σοπράνο του Καπέλα Σιξτίνα» (“Soprano della Cappella Sistina”). «Η φωνή», γράφει ο μουσικοκριτικός Ντέσμοντ Σο-Τέιλορ, «αναμφισβήτητα σοπράνο, δεν θυμίζει τη φωνή ούτε αγοριού ούτε γυναίκας».

Με αυτόν τον τρόπο τελείωσε ο άσκοπος ακρωτηριασμός αγοριών για χάρη της τέχνης. Μια «πρακτική . . . απάνθρωπη», λέει η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, την οποία εντούτοις υιοθετούσε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία επί αιώνες.

Ευνουχισμός—Στη Δεκαετία του 1990;

Έτσι δεν υπάρχουν πλέον καστράτι. Αλλά μήπως αυτό σημαίνει ότι έχει τελειώσει ο ευνουχισμός εν ονόματι της θρησκείας; Δυστυχώς, όχι! Το περιοδικό Δι Ιντιπέντεντ Μάγκαζιν (The Independent Magazine) αναφέρει ότι η Ινδία έχει ένα εκατομμύριο ευνούχους, οι οποίοι ζουν σε θρησκευτικές κοινότητες. Ποιοι είναι αυτοί; Οι χίτζρα.

Οι περισσότεροι χίτζρα γεννιούνται Μουσουλμάνοι—μολονότι υπάρχουν πολλοί Ινδουιστές ανάμεσά τους—και όλοι λατρεύουν την Μπαρούχρα Μάτα, μια Ινδουιστική θεά από την Γκουτζαράτ. Μολονότι οι περισσότεροι επιλέγουν να ευνουχιστούν, μερικοί ισχυρίζονται ότι κάθε χρόνο περίπου χίλιοι άρρενες Ινδοί ευνουχίζονται δια της βίας για να αναγκαστούν να γίνουν χίτζρα, οπότε τους παίρνει μέσω πλειστηριασμού ο γκουρού που πλειοδοτεί.

Οι χίτζρα ελέγχονται από μια ιεραρχία γκουρού· διάφορες φατρίες χίτζρα χωρίζουν τις πόλεις σε τομείς. Οι χίτζρα ζουν από την επαιτεία στο ναό και από την πορνεία. Οι άνθρωποι γενικά τους καταφρονούν, αλλά και τους φοβούνται επειδή νομίζουν ότι κατέχουν κακές μαγικές δυνάμεις. Γι’ αυτόν το λόγο τους πληρώνουν για να ευλογούν μωρά και νεόνυμφους.

Λέγεται ότι μερικοί χίτζρα ξεφεύγουν από αυτόν τον κλοιό. Αλλά «η μαφία των χίτζρα η οποία φημολογείται ότι ελέγχει τους ευνουχισμούς», αναφέρει η εφημερίδα Η Ινδία Σήμερα (India Today), «λειτουργεί κάτω από ένα πέπλο μυστικότητας και τρόμου».

Το Τέλος!

Θα απαλλαγεί ποτέ ο κόσμος από αυτά τα δεινά; Ναι, διότι οι αμαρτίες της παγκόσμιας αυτοκρατορίας της ψεύτικης θρησκείας—η οποία προσδιορίζεται στην Αγία Γραφή ως πόρνη, «η Βαβυλώνα η Μεγάλη»—«συσσωρεύτηκαν μέχρι τον ουρανό». Πόσο ενισχυτικό για την πίστη είναι να γνωρίζουμε ότι όλες αυτές οι συνήθειες που ατιμάζουν τον Θεό σύντομα θα τερματιστούν με συγκλονιστικό τρόπο! Γιατί να μην το διαβάσετε μόνοι σας αυτό στο τελευταίο βιβλίο της Αγίας Γραφής, την Αποκάλυψη, κεφάλαιο 18; Προσέξτε ιδιαίτερα τα εδάφια 2 και 5.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 13]

Ο Ανώτατος Κανόνας

Κανένας ευνούχος δεν επιτρεπόταν να γίνει μέλος της εκκλησίας του Ισραήλ, όπως δήλωνε σαφώς ο Νόμος του Ιεχωβά. (Δευτερονόμιον 23:1) Υπό αυτόν το Νόμο δεν επιτρεπόταν ο ευνουχισμός. «Ο Ιουδαϊκός νόμος», σημειώνει η Ενσαϊκλοπίντια Τζουντάικα (Encyclopaedia Judaica), «θεωρούσε βδελυρές αυτές τις επεμβάσεις». Ως αποτέλεσμα, κανένας Ισραηλίτης ή πάροικος δεν γινόταν ευνούχος για να υπηρετεί στο παλάτι των Ισραηλιτών βασιλιάδων, όπως συνέβαινε σε άλλες βασιλικές αυλές, σαν εκείνη του Πέρση βασιλιά Ασσουήρη.—Εσθήρ 2:14, 15· 4:4, 5.

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Μια απόφαση του Πάπα Σίξτου Ε΄ άνοιξε το δρόμο για τους καστράτι

[Ευχαριστίες]

The Bettmann Archive