Τουλίπα—Ένα Λουλούδι με Θυελλώδες Παρελθόν

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΟΛΛΑΝΔΙΑ

«ΟΤΑΝ έρχεται η άνοιξη στην Ολλανδία, θα έλεγε κανείς ότι χιλιάδες στρέμματα γης . . . ζωντανεύουν», αναφέρει ο Ολλανδικός Οργανισμός Τουρισμού. Ξαφνικά, σε μια έκρηξη χρωμάτων, φωτεινές κορδέλες από ανθισμένες τουλίπες γεμίζουν τους αγρούς, δημιουργώντας ένα λουλουδένιο υπερθέαμα που προσελκύει τουρίστες από όλο τον κόσμο. Για τους περισσότερους επισκέπτες, αυτά τα γεμάτα χάρη δημοφιλή καλλωπιστικά λουλούδια αποτελούν χαρακτηριστικά της Ολλανδίας, όπως και οι ανεμόμυλοι, το τυρί και τα ξυλοπάπουτσα. Γνωρίζατε, όμως, ότι στην πραγματικότητα οι τουλίπες κατάγονται από την Τουρκία;

Ολλανδικές Τουλίπες με Ανατολίτικες Ρίζες

Τουλίπες απεικονίζονται σε τουρκικά διακοσμητικά αντικείμενα του 12ου αιώνα, αλλά η ευρωπαϊκή λογοτεχνία αναφέρει τις τουλίπες για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1550, παρατηρεί η βοτανολόγος Αντελαΐντ Λ. Στορκ. Το 1553, κάποιος ταξιδιώτης από τη Γαλλία έγραψε ότι «έκπληκτοι ξένοι» αγόραζαν κάτι ασυνήθιστους «κόκκινους κρίνους με μεγάλους βολβούς» στις αγορές της Κωνσταντινούπολης. Οι ντόπιοι ονόμαζαν εκείνο το λουλούδι «τουλμπάν», που σημαίνει τουρμπάνι στην τουρκική, και εκείνη η λέξη, εξηγεί η Δρ Στορκ, έγινε «η ετυμολογική ρίζα της λέξης ‘τουλίπα’».

Ένας από τους ξένους που μαγεύτηκε από αυτά τα λουλούδια, τα οποία μοιάζουν με τουρμπάνι, ήταν ο Οζιέ Γκισλέν ντε Μπουζμπέκ, ο Αυστριακός πρέσβης στην Τουρκία (1555-1562). Αυτός μετέφερε μερικούς βολβούς από την Κωνσταντινούπολη στη Βιέννη, όπου τους φύτεψαν στους κήπους του Φερδινάνδου Α΄, του Αψβούργου αυτοκράτορα. Εκεί οι βολβοί της τουλίπας άνθισαν χάρη στην επιδέξια φροντίδα του Σαρλ ντε Λ’ Εκλίζ—Γάλλου βοτανολόγου ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός με το λατινικό του όνομα, Κάρολος Κλούζιους.

Σύντομα, η φήμη του Κλούζιους προσέλκυσε την προσοχή του Πανεπιστημίου του Λέιντεν στην Ολλανδία, το οποίο τον έπεισε να γίνει διευθυντής του βοτανικού κήπου του πανεπιστημίου. Τον Οκτώβριο του 1593, ο Κλούζιους—μαζί με «ένα κασελάκι γεμάτο βολβούς τουλίπας»—έφτασε στο Λέιντεν. Μερικούς μήνες αργότερα, την άνοιξη του 1594, ο καινούριος κήπος του Κλούζιους έγινε το μέρος όπου άνθισε η πρώτη τουλίπα στην Ολλανδία.

Τουλιπομανία—Μια Θυελλώδης Περίοδος

Τα ζωηρά χρώματα και τα εξωτικά σχήματα της τουλίπας γοήτευσαν τους Ολλανδούς. Ρομαντικές ιστορίες γύρω από την τεράστια αξία που απέδιδαν οι Τούρκοι σουλτάνοι στους βολβούς τούς έκανε περιζήτητους στα μάτια κάθε πολίτη που ενδιαφερόταν για το γόητρό του. Προτού περάσει πολύς καιρός, η καλλιέργεια βολβών τουλίπας έγινε επικερδής επιχείρηση, και όταν η ζήτηση άρχισε να ξεπερνάει την προσφορά, οι τιμές των βολβών έφτασαν στα ύψη και πυροδότησαν την έναρξη μιας θυελλώδους περιόδου, την οποία οι Ολλανδοί ιστορικοί ονομάζουν τούλπενβουντα, δηλαδή τουλιπομανία.

Η τουλιπομανία έφτασε στο αποκορύφωμά της τη δεκαετία του 1630 όταν οι βολβοί της τουλίπας έγιναν το πιο περιζήτητο προϊόν. Εκείνες τις μέρες, λέει ο ιστορικός τέχνης Όλιβερ Ίμπι, ήταν πιο εύκολο να αγοράσεις κάποιον πίνακα με τουλίπες ζωγραφισμένο από τον Γιαν Ντ. ντε Χέεμ (μεγάλος Ολλανδός ζωγράφος έργων νεκρής φύσης του 17ου αιώνα) παρά να αγοράσεις ένα σπάνιο βολβό τουλίπας. Ένας βολβός ήταν αρκετός για την προίκα μιας νύφης, με τρεις βολβούς μπορούσε να αγοράσει κανείς σπίτι κοντά σε κανάλι, και ένας μόνο βολβός της ποικιλίας Τουλίπ Μπρασρί ανταλλάχτηκε με κάποιο ζυθοποιείο που βρισκόταν στις δόξες του. Οι έμποροι βολβών μπορεί να κέρδιζαν ως και 44.000 δολάρια (περ. 10 εκατ. δρχ. σε σημερινά χρήματα) το μήνα. «Στα πανδοχεία και στις ταβέρνες όλης της Ολλανδίας», λέει κάποια πηγή, «οι συζητήσεις και οι συναλλαγές περιστρέφονταν γύρω από ένα πράγμα—τους βολβούς».

«Οι σταθερά ανερχόμενες τιμές δελέασαν πολλές απλές οικογένειες της μεσαίας τάξης, καθώς και φτωχές οικογένειες, να επενδύσουν στις τουλίπες», προσθέτει Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica). «Ορισμένοι υποθήκευσαν σπίτια, περιουσίες και επιχειρήσεις προκειμένου να αγοράσουν βολβούς τους οποίους θα μεταπουλούσαν σε υψηλότερες τιμές. Οι βολβοί άλλαζαν χέρια χωρίς να μετακινούνται καν». Περιουσίες διπλασιάζονταν εν ριπή οφθαλμού. Μερικοί φτωχοί έγιναν πλούσιοι· μερικοί πλούσιοι έγιναν ζάμπλουτοι. Το εμπόριο βολβών μετατράπηκε σε ξέφρενη κερδοσκοπική επιχείρηση μέχρι που ξαφνικά, το 1637, υπήρχαν περισσότεροι πωλητές παρά αγοραστές—και η αγορά κατέρρευσε. Σχεδόν μέσα σε μια νύχτα, χιλιάδες Ολλανδοί καταστράφηκαν οικονομικά.

Η Αγάπη Συνεχίζεται

Εντούτοις, η αγάπη για τις τουλίπες επέζησε από τα επακόλουθα της τουλιπομανίας, και η οικονομία που είχε επίκεντρο τους βολβούς της τουλίπας άρχισε να ανθίζει ξανά. Μάλιστα, το 18ο αιώνα, οι ολλανδικές τουλίπες είχαν γίνει τόσο διάσημες ώστε ένας Τούρκος σουλτάνος, ο Αχμέτ Γ΄, εισήγαγε χιλιάδες τουλίπες από την Ολλανδία. Έτσι, έπειτα από ένα μακρινό ταξίδι, οι Ολλανδοί απόγονοι της τουρκικής τουλίπας επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Σήμερα, η καλλιέργεια τουλίπας στην Ολλανδία έχει γίνει μεγάλη επιχείρηση—ή όμορφη επιχείρηση, όπως λένε μερικοί. Από τα 34.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα της χώρας, περίπου τα 77.000 στρέμματα χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια βολβών τουλίπας. Κάθε χρόνο, οι 3.300 καλλιεργητές της χώρας εξάγουν σχεδόν δύο δισεκατομμύρια βολβούς τουλίπας σε πάνω από 80 χώρες.

Μολονότι η τουλίπα έχει θυελλώδες παρελθόν, η αγάπη του ανθρώπου για αυτό το δημοφιλές λουλούδι παραμένει σταθερή. Στο διάβα των αιώνων, αυτό το όμορφο λουλούδι έχει υποκινήσει καλλιτέχνες, ποιητές και επιστήμονες να απαθανατίσουν το κομψό σχήμα του και τα χτυπητά χρώματά του στον καμβά και στο χαρτί. Όταν ένας από αυτούς, ο επιστήμονας Γιόχαν Κρίστιαν Μπένεμαν του 18ου αιώνα, έγραψε μια πραγματεία στη γερμανική γλώσσα για την τουλίπα, ονόμασε τη διατριβή του Η Τουλίπα για τη Δόξα του Δημιουργού της και την Ευχαρίστηση των Ευγενών (Die Tulpe zum Ruhm ihres Schöpffers, und Vergnügung edler Gemüther). Για εκείνον και για πολλούς άλλους συγγραφείς, παρατηρεί η Αντελαΐντ Στορκ, η τουλίπα «δεν είναι μόνο ένα αντικείμενο στα χέρια του κηπουρού, αλλά αντανακλά τη μεγαλοσύνη και τη δόξα του Δημιουργού». Κοιτώντας αυτό το λεπτεπίλεπτο λουλούδι, θα δυσκολευτείτε να διαφωνήσετε.

[Πλαίσιο στη σελίδα 18]

Πώς να Καλλιεργήσετε τις Τουλίπες Σας

ΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ άφθονο νερό, σχεδόν κάθε είδος εδάφους είναι κατάλληλο. Ωστόσο, για να τις φυτέψετε ευκολότερα αναμείξτε το χώμα με άμμο, τύρφη ή λίπασμα.

Φυτέψτε τους βολβούς της τουλίπας το φθινόπωρο. Αυτό μπορείτε να το κάνετε με δύο τρόπους: Μπορείτε να ανοίξετε ξεχωριστή τρύπα για τον κάθε βολβό ή μπορείτε να φτιάξετε ένα φυτώριο για να φυτέψετε όλους τους βολβούς μαζί.

Ένας βασικός κανόνας για το φύτεμα των βολβών είναι ο εξής: Το βάθος που θα τους φυτέψετε πρέπει να είναι διπλάσιο από το ύψος του βολβού. Αυτό σημαίνει ότι η βάση του βολβού (επίπεδη πλευρά) θα πρέπει να βρίσκεται περίπου είκοσι εκατοστά κάτω από την επιφάνεια. Τοποθετήστε τους βολβούς σε απόσταση περίπου δώδεκα εκατοστών τον έναν από τον άλλον.

Καλύψτε τους βολβούς με το χώμα που βγάλατε από την τρύπα και ποτίστε τους αμέσως για να αρχίσει η ανάπτυξη. Όταν έχει πολλή παγωνιά, ένα στρώμα τύρφης ή σάπιων φύλλων θα προστατέψει τους βολβούς καθώς επίσης δεν θα αφήσει το χώμα να ξεραθεί. Βγάλτε τα σάπια φύλλα την άνοιξη όταν πρωτοεμφανιστούν οι βλαστοί.

Κόψτε τα άνθη όταν τα πέταλα αρχίσουν να γέρνουν· διαφορετικά, το φυτό θα βγάλει σπόρους και θα στερήσει από το βολβό την τροφή που χρειάζεται ώστε να αναπτυχτεί τον επόμενο χρόνο. Αφήστε το φύλλωμα να μαραθεί φυσιολογικά, και αφαιρέστε το όταν τα φύλλα κιτρινίσουν.

Αντί να φυτέψετε τυχαία κάποιους βολβούς εδώ και εκεί, φυτέψτε μαζί βολβούς του ίδιου είδους και χρώματος σε ομάδες. Με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργήσετε χρωματιστές πινελιές και θα απολαμβάνετε πλήρως τα λουλουδένια αριστουργήματα στον κήπο σας.—Διεθνές Κέντρο Βολβών, Ολλανδία/Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic).

[Ευχαριστίες για την προσφορά των εικόνων στη σελίδα 17]

Σελίδα 16 κάτω: Nederlands Bureau voor Toerisme· Πάνω αριστερά, κέντρο, και πάνω δεξιά: Internationaal Bloembollen Centrum, Holland· Σελίδα 17 κάτω: Nederlands Bureau voor Toerisme/Capital Press