Πομπηία—Εκεί που Σταμάτησε ο Χρόνος

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

ΚΟΥΖΙΝΕΣ με χύτρες στην εστία, καταστήματα γεμάτα εμπορεύματα, σιντριβάνια χωρίς νερό, ανέπαφοι δρόμοι—όλα όπως ήταν κάποτε, σε μια πόλη χωρίς κατοίκους, άδεια και εγκαταλειμμένη. Αυτή είναι η Πομπηία, ο τόπος όπου φαίνεται ότι σταμάτησε ο χρόνος.

Τα πάντα μένουν όπως ακριβώς ήταν εκείνη την καταστροφική μέρα πριν από 1.900 και πλέον χρόνια όταν εξερράγη ο Βεζούβιος, το ηφαίστειο που δεσπόζει στον κόλπο της Νάπολης. Έθαψε την Πομπηία, το Ηράκλειο, τις Σταβίες και τη γύρω ύπαιθρο στην τέφρα και στη λάβα.

«Οι αρχαίοι», λέει το βιβλίο Πομπηία (Pompei), «είχαν μόνο αμυδρή ιδέα της ηφαιστειακής φύσης του Βεζούβιου και είχαν συνηθίσει να το θεωρούν ένα καταπράσινο βουνό στο οποίο πυκνά δάση εναλλάσσονταν με όμορφους αμπελώνες». Αλλά στις 24 Αυγούστου του 79 Κ.Χ., έπειτα από σιωπή πολλών ετών, εκείνο το βουνό ξύπνησε με μια τρομερή έκρηξη.

Η Έκρηξη του 79 Κ.Χ.

Το ηφαίστειο εκτόξευσε μια στήλη αερίου, μάγματος και θραυσμάτων που σκοτείνιασαν τον ουρανό και προκάλεσαν μια απαίσια βροχή από τέφρα και λάπιλλο (μικρά κομμάτια λάβας). Μέσα σε δυο μέρες η Πομπηία και μια τεράστια έκταση υπαίθρου σκεπάστηκαν με ένα παχύ στρώμα που είχε μέσο βάθος 2,5 μέτρα. Ενώ οι βίαιες δονήσεις συνέχισαν να τραντάζουν τη γη, ένα γιγάντιο σύννεφο από δηλητηριώδη αέρια, αόρατο αλλά θανατηφόρο, τύλιξε την πόλη, σαν σε μακάβριο αγκάλιασμα. Ενώ η Πομπηία θαβόταν αργά αργά, το Ηράκλειο εξαφανίστηκε μέσα σε μια στιγμή. Σύμφωνα με το βιβλίο Ανακαλύπτοντας Ξανά την Πομπηία (Riscoprire Pompei), το Ηράκλειο βυθίστηκε σε ένα κύμα «λάσπης και ηφαιστειακών θραυσμάτων σε βάθος που έφτανε τα είκοσι δύο μέτρα κοντά στην ακτή».

Οι αντιδράσεις των περίπου 15.000 κατοίκων της Πομπηίας ήταν ποικίλες. Μόνο εκείνοι που έφυγαν αμέσως κατάφεραν να σωθούν. Μερικοί, όμως, που δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και ό,τι περιείχαν αυτά, έμειναν πίσω, ελπίζοντας να αποφύγουν τον κίνδυνο. Άλλοι, επιθυμώντας να σώσουν τα πολύτιμά τους, δίστασαν προτού αποφασίσουν να φύγουν, με αποτέλεσμα να τους συντρίψουν οι στέγες των σπιτιών τους, οι οποίες κατέρρευσαν υπό το βάρος της τέφρας.

Ένα παράδειγμα είναι η ιδιοκτήτρια της «οικίας του Φαύνου», η οποία προφανώς δεν ήταν πρόθυμη να εγκαταλείψει τα πλούτη της. «Βιαστικά», λέει ο Ρομπέρ Ετιέν στο βιβλίο του Η Καθημερινή Ζωή στην Πομπηία (La vie quotidienne à Pompéi), «η οικοδέσποινα μάζεψε τα πιο πολύτιμα κοσμήματά της—χρυσά φιδόμορφα βραχιόλια, δαχτυλίδια, φουρκέτες για τα μαλλιά, σκουλαρίκια, έναν ασημένιο καθρέφτη, ένα σάκο με χρυσά νομίσματα—και ετοιμαζόταν να φύγει». Τρομοκρατημένη, πιθανώς από την τέφρα που έπεφτε, έμεινε μέσα. «Λίγο αργότερα», συνεχίζει ο Ετιέν, «η στέγη κατέρρευσε, θάβοντας την άτυχη γυναίκα και τους θησαυρούς της». Άλλοι έπαθαν ασφυξία από τα δηλητηριώδη αέρια που απλώθηκαν παντού.

Εκείνοι οι οποίοι δίστασαν έπρεπε να τρέξουν πάνω από το στρώμα της λάβας και της τέφρας που είχε σχηματιστεί στο μεταξύ για να σώσουν τη ζωή τους. Πέθαναν εκεί που έπεσαν, πνιγμένοι από τις θανατηφόρες αναθυμιάσεις, και καλύφτηκαν από την επίμονη βροχή της ψιλής τέφρας. Τα θλιβερά απομεινάρια τους βρέθηκαν αιώνες αργότερα, με τα πολύτιμά τους ακόμη στο πλευρό τους. Η πόλη και οι κάτοικοί της είχαν θαφτεί κάτω από ένα στρώμα τέφρας τουλάχιστον 6 μέτρων.

Ωστόσο, χάρη σε εκείνη τη μοιραία βροχή, ακόμη και οι κάτοικοι της πόλης επανεμφανίστηκαν. Γνωρίζετε πώς; Παρατηρήστε τα εκμαγεία των σωμάτων τους στη φωτογραφία αυτής της σελίδας. Πώς φτιάχτηκαν αυτά; Χύνοντας υγρό γύψο στα κενά τα οποία άφησε στην τέφρα η σάρκα που αποσυντέθηκε, οι αρχαιολόγοι μας έδωσαν τη δυνατότητα να δούμε τις τελευταίες αγωνιώδεις κινήσεις των άμοιρων θυμάτων—«η κοπέλα που κείτεται με το κεφάλι της πάνω στο μπράτσο της· ένας άντρας, του οποίου το στόμα καλύπτεται από ένα μαντίλι που δεν μπόρεσε να εμποδίσει την εισπνοή της σκόνης και των δηλητηριωδών αερίων· οι υπηρέτες στις Θέρμες της Αγοράς, πεσμένοι σε αφύσικες στάσεις λόγω των σπασμών που προκάλεσε η ασφυξία· . . . μια μητέρα αγκαλιάζει την κορούλα της για τελευταία φορά, ένα θλιβερό και μάταιο αγκάλιασμα».—Αρχαίο (Archeo).

Καμία Ασφάλεια στο Ηράκλειο

Στο Ηράκλειο, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την Πομπηία, εκείνοι που δεν έφυγαν αμέσως παγιδεύτηκαν. Πολλοί έσπευσαν στην παραλία, ίσως ελπίζοντας να διαφύγουν μέσω θαλάσσης, αλλά ένας βίαιος θαλάσσιος σεισμός δεν επέτρεψε στις βάρκες να φύγουν. Πρόσφατες ανασκαφές στην αρχαία ακτή του Ηρακλείου έφεραν στο φως πάνω από 300 σκελετούς. Καθώς αναζητούσαν καταφύγιο κάτω από ένα ανάχωμα που έβλεπε προς τη θάλασσα, αυτοί οι άνθρωποι θάφτηκαν ζωντανοί από μια τρομερή ροή λάσπης και ηφαιστειακών θραυσμάτων. Και εδώ, πολλοί είχαν προσπαθήσει να σώσουν τα πιο πολύτιμα αποκτήματά τους: χρυσά κοσμήματα, ασημικά, ένα πλήρες σετ χειρουργικών εργαλείων—όλα έμειναν εκεί, άχρηστα, κοντά στα λείψανα των κατόχων τους.

Ο Χρόνος Σταμάτησε

Η Πομπηία αποτελεί εύγλωττη μαρτυρία για το πόσο εύθραυστη είναι η ζωή μπροστά στις δυνάμεις της φύσης. Ανόμοια με τους άλλους αρχαιολογικούς χώρους στον κόσμο, τα ερείπια της Πομπηίας και των γειτονικών περιοχών αποτελούν ένα στιγμιότυπο που δίνει τη δυνατότητα στους σημερινούς λόγιους και στους περίεργους να αναλύσουν την καθημερινή ζωή του πρώτου αιώνα Κ.Χ.

Η ευημερία της περιοχής βασιζόταν κυρίως στη γεωργία, στη βιομηχανία και στο εμπόριο. Με την εντατική απασχόληση του ανθρώπινου δυναμικού—δούλων και ελεύθερων που μισθώνονταν με τη μέρα—η γόνιμη γη απέφερε άφθονους καρπούς. Πολλές από τις δραστηριότητες της πόλης σχετίζονταν με το εμπόριο τροφίμων. Όποιος επισκεφτεί την Πομπηία μπορεί ακόμη και σήμερα να παρατηρήσει τους μύλους που άλεθαν καλαμπόκι, τη λαχαναγορά και τα καταστήματα των οπωροπωλών και των οινεμπόρων. Μπορείτε να δείτε κτίρια που κάποτε χρησιμοποιούνταν για εμπορικούς σκοπούς—για την κατεργασία του μαλλιού και του λινού και για την κλωστοϋφαντουργία σε βιομηχανική κλίμακα. Με δεκάδες άλλα μικρά εργαστήρια, από αυτό του κοσμηματοποιού ως το σιδηροπωλείο, αυτά τα κτίρια, μαζί με τα σπίτια, αποτελούσαν μια πόλη.

Οι στενοί, άλλοτε πολυσύχναστοι δρόμοι είναι λιθόστρωτοι. Στις άκρες τους βρίσκονται υπερυψωμένα πεζοδρόμια και δημόσιες πηγές που λειτουργούσαν χάρη σε ένα ευφυές σύστημα υδραγωγείων. Στις γωνίες των κεντρικών δρόμων υπάρχει μια παράξενη λεπτομέρεια. Λες και πρόκειται για αρχαίους προγόνους των σύγχρονων διαβάσεων, υπάρχουν μεγάλες υπερυψωμένες πέτρες που ήταν τοποθετημένες στη μέση των δρόμων για να διευκολύνουν το πέρασμα των πεζών και να τους βοηθούν να μη βρέχουν τα πόδια τους όταν έβρεχε. Όποιος οδηγούσε κάρο στην πόλη έπρεπε να είναι αρκετά επιδέξιος για να αποφεύγει αυτές τις υπερυψωμένες πέτρες. Είναι ακόμη εκεί! Τίποτα δεν έχει αλλάξει.

Ιδιωτική Ζωή

Ακόμη και η μυστικότητα που κάλυπτε την ιδιωτική ζωή των κατοίκων της Πομπηίας δεν αντιστάθηκε στην αδιάκριτη ματιά των σύγχρονων ανθρώπων. Μια γυναίκα με υπέροχα κοσμήματα κείτεται νεκρή στα χέρια ενός μονομάχου στο παράπηγμά του. Οι πόρτες των σπιτιών και των καταστημάτων είναι ορθάνοιχτες. Οι κουζίνες είναι σε κοινή θέα, σαν να εγκαταλείφτηκαν μόλις πριν από λίγα λεπτά, με τις χύτρες στην εστία, το άψητο ψωμί ακόμη στο φούρνο και τα μεγάλα κιούπια ακουμπισμένα στον τοίχο. Υπάρχουν δωμάτια διακοσμημένα με καταπληκτικά γύψινα, τοιχογραφίες και μωσαϊκά, όπου οι πλούσιοι συμποσίαζαν άνετα, χρησιμοποιώντας ασημένιες κούπες και εκπληκτικά καλοδουλεμένα σκεύη. Γαλήνιοι εσωτερικοί περίστυλοι κήποι είναι στολισμένοι με χαριτωμένα σιντριβάνια που τώρα είναι σιωπηλά. Επίσης, βλέπουμε μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα εξαιρετικής τέχνης, και βωμούς εφέστιων θεών.

Ο τρόπος ζωής της πλειονότητας, όμως, ήταν πολύ πιο μετρημένος. Πολλοί που δεν είχαν εγκατάσταση για μαγείρεμα στο σπίτι σύχναζαν στις άφθονες ταβέρνες. Εκεί, χωρίς να πληρώσουν πολλά, μπορούσαν να κουτσομπολέψουν, να παίξουν τυχερά παιχνίδια ή να φάνε και να πιουν. Μερικές από αυτές πρέπει να ήταν κακόφημα μέρη όπου, αφού σέρβιραν ποτά στους πελάτες, οι σερβιτόρες, συνήθως δούλες, εργάζονταν ως πόρνες. Εκτός από τις αμέτρητες ταβέρνες αυτού του είδους, οι ανασκαφές έφεραν στο φως πάνω από είκοσι πορνεία, τα οποία συνήθως χαρακτηρίζονταν από τοιχογραφίες και επιγραφές χονδροειδούς αισχρότητας.

Είναι Καιρός για Δράση

Η ξαφνική καταστροφή της Πομπηίας μάς βάζει σε σκέψεις. Προφανώς, οι χιλιάδες άνθρωποι που αφανίστηκαν εκεί δεν αντέδρασαν με αρκετή ετοιμότητα στα προειδοποιητικά σημάδια της επικείμενης καταστροφής—τους επαναλαμβανόμενους σεισμούς, τις εκρήξεις του ηφαιστείου και την τρομερή βροχή λάπιλλου. Δίστασαν, πιθανώς επειδή δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν την άνετη ζωή και τα αποκτήματά τους. Ίσως έλπιζαν ότι ο κίνδυνος θα περνούσε ή ότι θα υπήρχε ακόμη χρόνος για να φύγουν αν τα πράγματα χειροτέρευαν. Δυστυχώς, έκαναν λάθος.

Οι Γραφές μάς πληροφορούν ότι σήμερα ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται σε παρόμοια κατάσταση. Η διεφθαρμένη κοινωνία στην οποία ζούμε είναι αποξενωμένη από τον Θεό. Πρόκειται να σαρωθεί ξαφνικά. (2 Πέτρου 3:10-12· Εφεσίους 4:17-19) Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι αυτός ο καιρός είναι κοντά. (Ματθαίος 24:3-42· Μάρκος 13:3-37· Λουκάς 21:7-36) Και τα τραγικά απομεινάρια της Πομπηίας στέκονται ως σιωπηλός μάρτυρας για το πόσο ανόητη είναι η αναποφασιστικότητα.

[Πλαίσιο στη σελίδα 24]

Χριστιανικοί Σταυροί;

Η ανακάλυψη διαφόρων σταυρών στην Πομπηία, συμπεριλαμβανομένου ενός που υπάρχει στα γύψινα ανάγλυφα του τοίχου κάποιου αρτοποιείου, έχει ερμηνευτεί από μερικούς ως απόδειξη της ύπαρξης Χριστιανών στην πόλη πριν από την καταστροφή της το 79 Κ.Χ. Είναι αυτό έγκυρο συμπέρασμα;

Προφανώς όχι. Για να βρούμε «μια πλήρως ανεπτυγμένη λατρεία του σταυρού ως αντικείμενο», λέει ο Αντόνιο Βαρόνε στο βιβλίο του Ιουδαϊκές και Χριστιανικές Παρουσίες στην Πομπηία (Presenze giudaiche e cristiane a Pompei), «πρέπει να περιμένουμε ως τον τέταρτο αιώνα, όταν η μεταστροφή του αυτοκράτορα και της μάζας των ειδωλολατρών εναρμόνισε αυτή τη μορφή λατρευτικού σεβασμού με τις θρησκευτικές παραδόσεις τους». «Ακόμη και το δεύτερο και τρίτο αιώνα και ως την εποχή του Κωνσταντίνου», προσθέτει ο Βαρόνε, «είναι πολύ σπάνιο να βρεθεί ένα τέτοιο σύμβολο σε άμεση σχέση με τη Χριστιανοσύνη».

Αν δεν είναι Χριστιανικά, τότε ποια είναι η προέλευση αυτών των συμβόλων; Εκτός από αμφιβολίες για το αν αυτό το σύμβολο ήταν πράγματι σταυρός και εκτός από την ανακάλυψη στο ίδιο αρτοποιείο ενός πίνακα που παριστάνει ένα θεό με μορφή φιδιού, υπάρχουν «μερικά πολύ αισχρά ευρήματα τα οποία είναι επίσης δύσκολο να εναρμονιστούν με τις υποτιθέμενες Χριστιανικές αξίες του ιδιοκτήτη του αρτοποιείου», λέει ο Βαρόνε. Προσθέτει: «Είναι γνωστό ότι από την αυγή του πολιτισμού, προτού καν γίνει σύμβολο απολύτρωσης, το σταυροειδές έμβλημα χρησιμοποιούνταν με καθαρά μαγική και τελετουργική σημασία». Στην αρχαιότητα, εξηγεί αυτός ο λόγιος, θεωρούσαν το σταυρό ικανό να αποκρούει ή να καταστρέφει τις κακές επιρροές, και τον χρησιμοποιούσαν κυρίως ως φυλαχτό.

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Η Αψίδα του Καλιγούλα με φόντο το Βεζούβιο

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Πάνω: Γύψινα εκμαγεία των κατοίκων της Πομπηίας

Αριστερά: Άποψη της Αψίδας του Νέρωνα και μέρος του ναού του Δία

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 22, 23]

Vertical borders: Glazier

Photos on pages 2 (bottom), 22, and 23: Soprintendenza Archeologica di Pompei