Καλλιεργήσιμη Γη Μετατρέπεται σε Έρημο — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

Καλλιεργήσιμη Γη Μετατρέπεται σε Έρημο

ΛΕΓΕΤΑΙ ότι η καλλιεργήσιμη γη, σε περίπου 100 χώρες, μετατρέπεται σιγά σιγά σε έρημο, επηρεάζοντας τη ζωή 900 εκατομμυρίων ανθρώπων και πλέον, και προξενώντας, όπως υπολογίζεται, ετήσιες απώλειες 42 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περ. 9,7 τρισ. δρχ.) σε παγκόσμιο εισόδημα. Αν και οι φτωχές περιοχές έχουν πληγεί χειρότερα (81 από τις χώρες είναι αναπτυσσόμενα κράτη), η ερημοποίηση απειλεί χώρες σε κάθε ήπειρο.

Το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) αποκαλεί την ερημοποίηση «ένα από τα σοβαρότερα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα». Ταυτόχρονα, όμως, οι ερευνητές λένε ότι «η έρημος δεν εξαπλώνεται». Πώς μπορεί να συμβαίνει αυτό;

Οι Έρημοι Κινούνται, και οι Ορισμοί Αλλάζουν

Μετά τη μακρόχρονη ξηρασία στη ζώνη του Σαχέλ στην Αφρική (1968-1973), χαράχτηκε στις διάνοιες των ανθρώπων η εικόνα ερήμων που επεκτείνονται αμείλικτα σε βάρος της καλλιεργήσιμης γης. Ωστόσο, τα «ζοφερά και απειλητικά σενάρια» που έφτιαχναν τότε οι επιστήμονες, λέει ο Ντόναλντ Α. Γουίλχαϊτ, διευθυντής του Διεθνούς Κέντρου Πληροφοριών για την Ξηρασία, του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα (Η.Π.Α.), «βασίζονταν σε ελλιπή στοιχεία για μια σχετικά μικρή περίοδο χρόνου τα οποία παρείχαν μια ανακριβή εικόνα».

Προηγμένες εικόνες από δορυφόρους οι οποίες εντοπίζουν τη βιομάζα (το σύνολο της έμβιας ύλης) δείχνουν ότι η βλάστηση αυξομειώνεται στη διάρκεια των εποχών της ξηρασίας και των βροχών. Αυτές οι διακυμάνσεις, λένε οι ειδικοί, «δίνουν την εντύπωση ότι η έρημος επεκτείνεται ή συρρικνώνεται». Έτσι οι έρημοι «κινούνται» αλλά δεν «εξαπλώνονται» πάντοτε. Ακόμα και έτσι, τονίζει ο Δρ Γουίλχαϊτ, «η ερημοποίηση υπάρχει». Αλλά τι ακριβώς σημαίνει αυτό;

Ερημοποίηση

Η «ερημοποίηση» πολλές φορές συγχέεται με την επέκταση και τη συρρίκνωση των ερήμων. Ωστόσο, η ερημοποίηση, εξηγεί κάποια ερευνητική ομάδα, αναφέρεται σε ένα διαφορετικό φαινόμενο. Ενώ η επέκταση και η συρρίκνωση λαβαίνουν χώρα στις άκρες των ήδη υπαρχόντων ερήμων, η ερημοποίηση εμφανίζεται σε εξαιρετικά άνυδρες περιοχές, μερικές από τις οποίες μπορεί να απέχουν πολύ από οποιαδήποτε έρημο. Αχανείς εκτάσεις τέτοιας καλλιεργήσιμης άνυδρης γης, οι οποίες αποτελούν το 35 τοις εκατό της συνολικής επιφάνειας της γης, μετατρέπονται σιγά σιγά σε ερήμους. Αυτό το φαινόμενο είναι τώρα γνωστό ως ερημοποίηση.

Εντούτοις, παρά την ευρύτερη αυτή άποψη σχετικά με το πού λαβαίνει χώρα η ερημοποίηση, η σύγχυση σχετικά με τα δύο φαινόμενα συνεχίζεται. Γιατί; Το Ινστιτούτο Πάνος, ένας οργανισμός πληροφοριών που εδρεύει στο Λονδίνο και ειδικεύεται σε θέματα ανάπτυξης, αναφέρει μια αιτία. Μερικές φορές, οι πολιτικοί διατηρούν ζωντανή τη ζωηρή εικόνα της ερήμου η οποία εξαπλώνεται επειδή αποτελεί «εικόνα που διευκολύνει την πολιτική κινητοποίηση περισσότερο από ό,τι η περίπλοκη διαδικασία της ‘ερημοποίησης’».

«Η μεταβαλλόμενη γνώση», τονίζει το Ινστιτούτο Πάνος, «προξένησε έντονη αντιλογία γύρω από την πραγματική φύση της ‘ερημοποίησης’». Ποιος είναι υπεύθυνος; Οι άνθρωποι ή το κλίμα; Αρχικά, ο Ο.Η.Ε. πρότεινε να οριστεί η ερημοποίηση ως «υποβάθμιση του εδάφους σε άνυδρες, ημιάνυδρες και ξηρές περιοχές με ελάχιστη υγρασία, η οποία οφείλεται κυρίως σε δυσμενή ανθρώπινη επίδραση». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Αυτός ο ορισμός δυσαρέστησε πολλές χώρες, λέει η Καμίλα Τούλμιν, διευθύντρια του Προγράμματος Ξηρών Εκτάσεων του Διεθνούς Ινστιτούτου για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, επειδή επιρρίπτει στον άνθρωπο την ευθύνη για την ερημοποίηση. Γι’ αυτό, πρόσφατα, το τελευταίο μέρος του ορισμού άλλαξε και λέει ότι «οφείλεται σε κλιματικές μεταβολές και σε ανθρώπινες δραστηριότητες». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Αυτός ο νέος ορισμός αποδίδει την ευθύνη για την ερημοποίηση τόσο στους ανθρώπους όσο και στο κλίμα, αλλά δεν έθεσε τέλος στην αντιλογία. Γιατί όχι;

«Μερικοί ειδικοί πιστεύουν», σύμφωνα με το Ινστιτούτο Πάνος, «ότι η πληθώρα των ορισμών και η επακόλουθη διένεξη είναι στην πραγματικότητα μια προσπάθεια εξασφάλισης επιπλέον κονδυλίων, επειδή θεωρείται ότι κινδυνεύουν περισσότερες χώρες». Ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης διένεξης, «αυτός ο όρος έχει σχεδόν χάσει τη σημασία του». Μάλιστα, υπάρχουν και εκείνοι που πιστεύουν ότι ο όρος «ερημοποίηση» θα έπρεπε να εγκαταλειφτεί εντελώς. Εντούτοις, η αντικατάσταση της λέξης ασφαλώς δεν θα λύσει το πρόβλημα ούτε θα εξαλείψει τις αιτίες του. Ποιες είναι οι αιτίες της ερημοποίησης;

Βασικά Αίτια και Αποτελέσματα

Το βιβλίο Ερημοποίηση (Desertification), του Άλαν Γκρέιντζερ, λέει ότι τα βασικά αίτια είναι η υπερεντατική καλλιέργεια, η υπερβόσκηση, η αποψίλωση των δασών και οι κακές μέθοδοι άρδευσης. Όταν συνδυάζονται δύο ή περισσότερες τέτοιες αιτίες, συνήθως το αποτέλεσμα είναι ερημοποίηση. Επιπλέον, άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στην ερημοποίηση—όπως οι αλλαγές στον πληθυσμό, στο κλίμα και στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες—οξύνουν περισσότερο το πρόβλημα.

Ένα απτό αποτέλεσμα της ερημοποίησης είναι ότι καταστρέφει την ικανότητα των ξηρών περιοχών να παράγουν τροφή. Αυτό συμβαίνει παγκόσμια, αλλά ιδιαίτερα στην Αφρική, όπου το 66 τοις εκατό της ηπείρου είναι έρημος ή ξηρές περιοχές. Η ερημοποίηση, ωστόσο, έχει και άλλες τραγικές συνέπειες. Οδηγεί σε πόλεμο. «Στον πολύπλοκο ιστό των αιτιών που οδηγούν σε κοινωνική και πολιτική αστάθεια, σε αιματοχυσία και πόλεμο», παρατηρεί το βιβλίο Πράσινος Πόλεμος—Περιβάλλον και Διαμάχες (Greenwar—Environment and Conflict), «η υποβάθμιση του περιβάλλοντος παίζει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο».

Ακόμα και οι προσπάθειες που γίνονται για αποφυγή των πολέμων έχουν κάποιο περιβαλλοντικό τίμημα, την επιδείνωση της φτώχειας. Πώς; «Καθώς οι κυβερνήσεις έρχονται αντιμέτωπες με την πολιτική αστάθεια που προκαλούν οι συμπλοκές για τους φυσικούς πόρους οι οποίοι ελαττώνονται εξαιτίας της υποβάθμισης του εδάφους», εξηγεί το Ινστιτούτο Πάνος, «πολλές φορές απαντούν με στρατιωτικές μεθόδους καταστολής της βίας. Με αυτόν τον τρόπο, οι κυβερνήσεις διοχετεύουν τους πόρους τους σε στρατιωτικούς προϋπολογισμούς και όχι σε προσπάθειες για τη μείωση της φτώχειας». Ωστόσο, αντί να αγωνίζεται κανείς ενάντια στις συνέπειες της ερημοποίησης, τι μπορεί να γίνει για να καταπολεμηθούν οι αιτίες που την προξενούν;

Δεν Υπάρχει Γρήγορη Λύση

Αφού ασχολήθηκαν με αυτό το ερώτημα επί 13 μήνες, εκπρόσωποι από 100 και πλέον χώρες υιοθέτησαν τη «Συμφωνία του Ο.Η.Ε. για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης», ένα σχέδιο το οποίο σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε. αποτελεί «σημαντικό βήμα προς τα εμπρός» στην καταπολέμηση της ερημοποίησης. Η συμφωνία απαιτούσε, μεταξύ άλλων, τη μεταφορά μηχανημάτων για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης από τις αναπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες, ερευνητικά και εκπαιδευτικά προγράμματα και, ιδιαίτερα, καλύτερη χρήση των γνώσεων που έχουν οι ντόπιοι. (Χρονικό του Ο.Η.Ε. [UN Chronicle]) Θα καταφέρει αυτή η νέα συμφωνία να σταματήσει την υποβάθμιση των ξηρών περιοχών;

Για να υπάρξουν αποτελέσματα, λέει το Ινστιτούτο Πάνος, χρειάζονται λόγια καθώς και χειροπιαστή υποστήριξη. Ο Χάμα Άρμπα Ντιάλο, ένας από τους οργανωτές της συνόδου, ανέφερε ότι από το 1977 ως το 1988 δαπανούνταν γύρω στο 1 δισεκατομμύριο δολάρια (περ. 230 δισ. δρχ.) ετησίως σε μέτρα για την αντιμετώπιση της ερημοποίησης. Εντούτοις, προκειμένου να σημειωθεί πραγματική πρόοδος, σύμφωνα με το UNEP, πρέπει το ποσό που θα δαπανήσουν τα 81 αναπτυσσόμενα κράτη να είναι τέσσερις έως οχτώ φορές μεγαλύτερο.

Αλλά ποιος θα πληρώσει το λογαριασμό; «Οι βιομηχανοποιημένες χώρες δεν αναμένεται να αυξήσουν τα κονδύλια για τα έργα κατά της ερημοποίησης», προειδοποιεί το Ινστιτούτο Πάνος, προσθέτοντας ότι είναι «ουτοπιστικό για τις φτωχές χώρες που πλήττονται από την ερημοποίηση να αναμένουν πως η σύνοδος θα δώσει μια εύκολη ή γρήγορη λύση». Παρ’ όλα αυτά, καταλήγει το Ινστιτούτο Πάνος με θετικό τόνο, το γεγονός ότι η ερημοποίηση συζητιέται τώρα παγκόσμια δημοσιοποιεί το πρόβλημα, «πράγμα που από μόνο του αποτελεί επίτευγμα».

‘Η Έρημος Θέλει Ευφρανθή’

Πράγματι, στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, πολλοί άντρες και γυναίκες έχουν κατορθώσει να βοηθήσουν τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν περισσότερο την καταστροφή που θα προξενούσε η συνεχιζόμενη ερημοποίηση. Συνθήματα όπως: «Πριν από τον άνθρωπο υπήρχε το δάσος, μετά η έρημος» προκαλούν τους ανθρώπους να αντιστρέψουν την κατάσταση.

Οι ενημερωμένοι άνθρωποι, όμως, γνωρίζουν επίσης ότι το πρόβλημα της ερημοποίησης είναι πολύπλοκο. Είναι αρκετά ρεαλιστές ώστε να αναγνωρίσουν ότι ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από το πόσο καλές είναι οι προθέσεις του, έχει περιορισμούς όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αιτίες των σημερινών παγκόσμιων προβλημάτων.

Παράλληλα, όμως, είναι ενθαρρυντικό για τους ανθρώπους που ανησυχούν για το μέλλον του πλανήτη μας να γνωρίζουν ότι ο Δημιουργός της γης έχει υποσχεθεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά αυτό καθώς και τα άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα. Και εφόσον οι υποσχέσεις του Θεού, οι οποίες καταγράφονται στην Αγία Γραφή, αποδεικνύονται πάντοτε αληθινές, είναι ρεαλιστικό να αποβλέπουμε στην εκπλήρωση των όσων ενέπνευσε ο Ιεχωβά τον προφήτη Ησαΐα να γράψει σχετικά με το μέλλον των ερήμων και της υποβαθμισμένης γης: «Η έρημος και η άνυδρος θέλουσιν ευφρανθή δι’ αυτά, και η ερημία θέλει αγαλλιασθή και ανθήσει ως ρόδον. . . . Διότι εν τη ερήμω θέλουσιν αναβλύσει ύδατα και ρεύματα εν τη ερημία. Και η ξηρά γη θέλει κατασταθή λίμνη και η διψώσα γη πηγαί ύδατος». (Ησαΐας 35:1-7· 42:8, 9· 46:8-10) Πόση χαρά θα νιώσουμε όταν στο κοντινό μέλλον θα δούμε τη διαδικασία της ερημοποίησης να σταματάει και να αντιστρέφεται!

[Πλαίσιο στη σελίδα 16]

Ποσοστό Γης που Είναι Έρημος ή Είναι Άνυδρη

Ασία.............46%

Αυστραλία........75%

Αφρική...........66%

Βόρεια Αμερική...34%

Ευρώπη...........32%

Νότια Αμερική....31%

Παγκόσμια........41%

[Πλαίσιο στη σελίδα 17]

Η Άρδευση Μετατρέπει τη Γη σε Έρημο;

Μπορεί η άρδευση—το πότισμα της γης—να μετατρέψει τη γη σε έρημο; Ναι, η ακατάλληλη άρδευση μπορεί. Αυτό συμβαίνει όταν η αρδευόμενη γη δεν αποστραγγίζεται κατάλληλα. Στην αρχή, το έδαφος πλημμυρίζει από το νερό· κατόπιν, γεμίζει άλατα και στη συνέχεια σχηματίζεται μια κρούστα από άλατα στην επιφάνειά του. «Η ακατάλληλη άρδευση», παρατηρεί το Ινστιτούτο Πάνος, «μετατρέπει τη γη σε έρημο με ταχύτητα ανάλογη της εφαρμογής νέων συστημάτων άρδευσης».

[Χάρτης στη σελίδα 16, 17]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΕΡΗΜΟΣ

ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ

[Ευχαριστίες]

[Εικόνες στη σελίδα 15]

Η καλλιεργήσιμη γη σιγά σιγά μετατρέπεται σε έρημο