«Ώρα Αιχμής» της Πλημμυρίδας

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βρετανία

ΠΕΡΙΠΟΥ δέκα εκατομμύρια πουλιά διαχειμάζουν στη βορειοδυτική Ευρώπη κάθε χρόνο. Δεν έρχονται μόνο από τις αρκτικές αναπαραγωγικές περιοχές, αλλά και από μέρη τόσο μακρινά όσο ο Καναδάς και η κεντρική Σιβηρία. Στο δρόμο τους προς την Αφρική, πολλά άλλα πουλιά συναντιούνται στο Δρομολόγιο του Ανατολικού Ατλαντικού, μια αποδημητική πορεία που περνάει από τα Βρετανικά Νησιά.

Μια αλυσίδα από 30 και πλέον μεγάλους ποταμόκολπους στα βρετανικά νερά παρέχουν τροφή και λειτουργούν ως σταθμοί ανάπαυσης. Ο καθένας από αυτούς εξυπηρετεί πάνω από 20.000 πουλιά, αλλά ο πιο σημαντικός είναι ο Γουός, στην ανατολική ακτή της Αγγλίας, ο οποίος φιλοξενεί πάνω από 250.000 πουλιά που περιλαμβάνουν τουρλίδες, λασποσκαλίδρες, τουρλιά, χοντροσκαλίδρες στρειδοφάγους, βροχοπούλια (ή αλλιώς χαραδριούς), κοκκινοσκέληδες και χαλικοκυλιστές. Τι είδους τροφή παρέχουν οι ποταμόκολποι και γιατί είναι τόσο σημαντικοί;

Η Σημασία των Ποταμόκολπων

Οι ποταμόκολποι είναι ημίκλειστες παράκτιες περιοχές όπου το θαλασσινό νερό αναμειγνύεται με γλυκό νερό. Εδώ τα ζεστά νερά, πλούσια σε ανόργανα και οργανικά θρεπτικά συστατικά, συντηρούν το 50 τοις εκατό των έμβιων όντων που υπάρχουν στους ωκεανούς παγκόσμια. Στην άμμο υπάρχουν γαρίδες, θαλασσόψυλλοι και άλλες μορφές ζωής, αλλά η λάσπη των ποταμόκολπων συντηρεί ακόμα μεγαλύτερη ποικιλία ζωής.

Η λάσπη διαφέρει ανάλογα με το μέγεθος του ιζήματος από το οποίο είναι φτιαγμένη. Κάθε είδος λάσπης περιέχει τους δικούς του ιδιαίτερους θαλάσσιους οργανισμούς, την τροφή που καταναλώνουν τα καλοβάμονα πουλιά.a Για παράδειγμα, σε ένα τετραγωνικό μέτρο κάποιου είδους λάσπης, μπορεί να υπάρχουν εκατομμύρια μικροσκοπικά σαλιγκάρια, με μήκος μικρότερο από 3 χιλιοστά! Επιπρόσθετα, η λάσπη φιλοξενεί μαλάκια, διάφορα σκουλήκια καθώς και άλλα ασπόνδυλα.

Συζυγιακές Παλίρροιες

Μολονότι σε κάποιον ποταμόκολπο μπορεί να υπάρχουν πολλές χιλιάδες καλοβάμονα πουλιά, ίσως είναι δύσκολο να τα εντοπίσετε επειδή συνήθως είναι διασκορπισμένα σε τεράστιες εκτάσεις. Ωστόσο, όταν αρχίζουν οι συζυγιακές παλίρροιες, η κατάσταση αλλάζει δραστικά. Καθώς το νερό ανεβαίνει λόγω της πλημμυρίδας, κατακλύζει τις αβαθείς αμμώδεις και λασπώδεις εκτάσεις, αναγκάζοντας τα καλοβάμονα πουλιά να πάνε στα παλιρροϊκά πεδίαb και σε άλλες ψηλότερες τοποθεσίες. Τότε είναι πολύ πιο εύκολο να τα παρατηρήσετε καθώς συγκεντρώνονται σε τεράστια μεικτά σμήνη.

Σήμερα, ένα φωτεινό, ηλιόλουστο πρωινό του Απριλίου, θα συμβεί μια συζυγιακή παλίρροια. Ένας κρύος βορειοανατολικός άνεμος φυσάει καθώς κατευθυνόμαστε με το αυτοκίνητο προς κάποιο μικρό, γραφικό ποταμόκολπο, εκεί όπου ο ποταμός Αλντ σχηματίζει μαίανδρους διασχίζοντας την αγγλική κομητεία του Σάφοκ προτού τελικά χυθεί στη Βόρεια Θάλασσα. Εδώ, το χειμώνα ο πληθυσμός των καλοβάμονων πουλιών μόλις που ξεπερνάει τις 11.000, και θα είναι πολύ πιο εύκολο να παρατηρήσουμε τις δραστηριότητές τους, καθώς το πλάτος του ποταμόκολπου είναι μόνο ένα χιλιόμετρο.

Μια σειρά από ακανόνιστους κυματοθραύστες ακολουθεί την πορεία του ποταμού. Μερικές όχθες είναι καλυμμένες με καλάμια και άλλες με αμμοφίλες. Οι υπόλοιπες αποτελούνται από γυμνές, μαύρες ξύλινες κατασκευές και πέτρες. Προχωρώντας αντίθετα με το ρεύμα, ανάμεσα σε μια θαυμάσια συλλογή από βικτωριανά κτίρια, βρίσκεται η Αίθουσα Συναυλιών Σνέιπ Μόλτινγκς, όπου λαβαίνει χώρα το φεστιβάλ μουσικής του Άλντεμπουργκ. Αλλά πρέπει να ακολουθήσουμε το ρεύμα του ποταμού περπατώντας και να ψάξουμε για κάποιο απάνεμο σημείο. Ο άνεμος είναι τώρα δυνατός και τσουχτερός, και γρήγορα τα μάτια μας αρχίζουν να πονάνε.

Μόλις φτάνουμε στην άκρη του ποταμού (βλέπε εικόνα, σημείο Α), μας καλωσορίζει το καθαρό, κελαρυστό κάλεσμα ενός ζευγαριού αβοκέτων. Βρίσκονται στην ίδια πλευρά του ποταμόκολπου με εμάς και απέχουν γύρω στα 40 μέτρα, αλλά προς το παρόν είναι απασχολημένες σε αμοιβαίες ερωτοτροπίες και περιποιούνται τα φτερά τους με το ράμφος τους. Το κάθε πουλί τσιμπάει το πάνω μέρος του στήθους του με την άκρη του λεπτού, ανασηκωμένου ράμφους του. Το θέαμα είναι υπέροχο, αλλά πρέπει να συνεχίσουμε γιατί υπάρχουν πολύ περισσότερα να δούμε.

Η Πλημμυρίδα

Η στάθμη του νερού ανεβαίνει γρήγορα τώρα, γι’ αυτό κατευθυνόμαστε γοργά προς το παρατηρητήριο που έχουμε διαλέξει. (Βλέπε εικόνα, σημείο Β.) Στο δρόμο βλέπουμε έναν κοκκινοσκέλη—ο οποίος ανταποκρίνεται στη φήμη που έχει ως σκοπός του ποταμόκολπου—να ανυψώνεται από τα παλιρροϊκά πεδία και να σημαίνει συναγερμό με την κραυγή του, «τούχουχού-τούχουχού!» Τα κόκκινα πόδια του δημιουργούν αντίθεση με το λαμπερό λευκόχρωμο τελείωμα των φτερούγων του που αστράφτει στον ήλιο. Μόλις φτάνουμε στον προορισμό μας, ρίχνουμε μια σύντομη ματιά στις αβαθείς αμμώδεις και λασπώδεις εκτάσεις που συρρικνώνονται γοργά.

Στο βάθος, βλέπουμε πολλούς κοκκινοσκέληδες να τρώνε αδιάκοπα, σκαλίζοντας ελαφρά τη λάσπη, ενώ άλλοι ψάχνουν για τροφή σε πιο προστατευμένους όρμους. Οι λασποσκαλίδρες με τα χαρακτηριστικά κυρτά ράμφη τους έρχονται ακόμα πιο κοντά η μία στην άλλη σχηματίζοντας μικρές ομάδες. Βαδίζουν ακανόνιστα, σκαλίζοντας βιαστικά τη λάσπη και προσπαθώντας να μένουν κοντά στην άκρη του νερού. Διασκορπισμένες τουρλίδες περιδιαβαίνουν εξερευνώντας προσεκτικά τη μαλακή, γλοιώδη λάσπη. Πιο πάνω προς τις πηγές του ποταμού, ένα ζευγάρι χαλικοκυλιστές εντοπίζουν την τροφή τους χρησιμοποιώντας το κοντό, ελαφρά ανασηκωμένο ράμφος τους για να αναποδογυρίζουν διάφορα υλικά που φέρνει η παλίρροια εκεί που ήταν παλιά η όχθη της θάλασσας.

Ξαφνικά, ένα σταχτί βροχοπούλι γεμίζει τον αέρα με το άγριο, μελαγχολικό, τρισύλλαβο σφύριγμά του, «τλι-ου-ι». Καθώς πετάει πάνω από τα κεφάλια μας, τα μαύρα μασχαλιαία φτερά του ξεχωρίζουν έντονα από το υπόλοιπο κάτω μέρος του σώματός του που είναι ανοιχτόχρωμο. Τετρακόσια χρυσά βροχοπούλια έχουν δημιουργήσει έναν πυκνό οβάλ σχηματισμό και ξεκουράζονται με τα κεφάλια τους κάτω από τα φτερά τους, όλα αντίκρυ στον άνεμο. Κάπου κάπου, μερικά βροχοπούλια ραμφίζουν το ένα το άλλο σε μια προσπάθεια επιβεβαίωσης της κυριαρχίας τους. Τα περισσότερα φορούν ακόμα το πιτσιλωτό χειμωνιάτικο φτέρωμά τους—με χρυσαφιά και σκούρα χρώματα στο πάνω μέρος· ανοιχτόχρωμες αποχρώσεις γύρω από τα μάτια, στο πρόσωπο και στο κάτω μέρος· και μαύρο ράμφος. Καθώς περιστρέφουμε το τηλεσκόπιό μας, εντοπίζουμε και μερικούς αμμοσφυριχτές.

Αναπάντεχα φτάνει ένα διασκορπισμένο κοπάδι από 1.000 καλημάνες περίπου. Τα πουλιά πλησιάζουν ζωηρά και ανέμελα, πετώντας στον ουρανό με το μοναδικό τρόπο τους. Οι καλημάνες και τα χρυσά βροχοπούλια βρίσκονταν στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις που υπάρχουν στα δυτικά, τον πιο αγαπημένο τους χώρο διατροφής. Έρχονται στον ποταμόκολπο όχι μόνο για να τραφούν αλλά και για να πλυθούν και να περιποιηθούν τα φτερά τους με το ράμφος τους.

Ο μακρινός θόρυβος που ακούμε προέρχεται από το ηχηρό κελάηδημα των τουρλίδων, το πιο ευχάριστο μουσικό σφύριγμα των κοκκινοσκέληδων και το κράξιμο των καστανοκέφαλων γλάρων. Δύο ακτοτούρλια ερευνούν τη λάσπη σε βάθος. Με τα χοντρά πορτοκαλοκόκκινα ράμφη τους, λίγοι στρειδοφάγοι βγάζουν από τη λάσπη σκουλήκια. Ένα μοναχικό σταχτί βροχοπούλι κάνει μερικά αποφασιστικά βήματα, σταματάει, τινάζει το δεξί του πόδι και κατόπιν κυνηγάει το θήραμά του και το καταπίνει. Αλλά η πλημμυρίδα που ανεβαίνει τα καταλαμβάνει όλα εξ απροόπτου!

Αρχίζει η «Ώρα Αιχμής»

Ξαφνικά, τα πουλιά ανυψώνονται και σχηματίζουν σμήνη, κυρίως σύμφωνα με το είδος τους. Είναι ένα εντυπωσιακό θέαμα, επειδή τα καλοβάμονα πουλιά πετούν σε πυκνούς σχηματισμούς. Γέρνοντας πότε από τη μια και πότε από την άλλη, τα σμήνη αλλάζουν χρώμα καθώς οι ακτίνες του ήλιου πέφτουν πάνω τους—από σκουροκάστανα σε λαμπερά ασημόλευκα—τη μια στιγμή τα βλέπεις καθαρά και την επόμενη γίνονται σχεδόν ένα με το φόντο της θολής πλημμυρίδας που ανεβαίνει. Οι αποχρώσεις εναλλάσσονται με τέλειο ρυθμό, από σκούρες σε ασημί και από ασημί σε σκούρες, ενώ ταυτόχρονα το σμήνος αλλάζει συνεχώς σχήμα—από σχεδόν οβάλ γίνεται σφαιρικό, κατόπιν ελικοειδές και τελικά μια ευθεία γραμμή. Τα περισσότερα προσγειώνονται στις αβαθείς λασπώδεις εκτάσεις που δεν έχουν καλυφτεί ακόμα από την πλημμυρίδα.

Σύντομα, οι αβαθείς λασπώδεις και αμμώδεις εκτάσεις που μας περιβάλλουν θα πλημμυρίσουν, γι’ αυτό βιαζόμαστε να ανεβούμε προς τις πηγές του ποταμού, συνοδευόμενοι από ένα αμείωτο κύμα καλοβάμονων πουλιών. Πρώτα μας προσπερνούν μικρά σμήνη από λεπτεπίλεπτες λασποσκαλίδρες με το γρήγορο φτεροκόπημά τους, οι οποίες επικοινωνούν χρησιμοποιώντας πού και πού ένα σύντομο, διαπεραστικό σφύριγμα. Κατόπιν περνάει το σμήνος των μεγαλύτερων κοκκινοσκέληδων, πιο σκορπισμένο και πιο επιβλητικό. Από κοντά ακολουθούν οι τουρλίδες, που έχουν μέγεθος μεγάλου γλάρου, με το απολαυστικό, κελαρυστό και γλυκό τερέτισμά τους. Οι αβοκέτες έρχονται όλες μαζί σε ένα μεγάλο σμήνος, και το ασπρόμαυρο χρώμα τους δημιουργεί αντίθεση με το γαλάζιο ουρανό. Μαζεύονται στο πάνω μέρος του ποταμόκολπου, ενώ τα μακριά σταχτογάλαζα πόδια τους μόλις ξεχωρίζουν πάνω από το νερό.

Πού Κουρνιάζουν

Επιταχύνουμε το βήμα μας για να φτάσουμε σε κάποιο υπερυψωμένο σημείο όπου στενεύει ο ποταμόκολπος. (Βλέπε εικόνα, σημείο Γ.) Τα είδη τείνουν να συγκεντρώνονται μαζί, αν και σαφώς αυτό δεν αποτελεί κανόνα. Καθώς η παλίρροια συνεχίζει να ανεβαίνει με μεγάλη ταχύτητα, και άλλα πουλιά συρρέουν εδώ. Αυτό προξενεί συνεχή αναβρασμό, επειδή γίνεται ολοένα δυσκολότερο να βρεθεί στις όχθες χώρος για να σταθούν, ενώ τα πουλιά που φτάνουν καθυστερημένα θέλουν και αυτά κάπου να χωρέσουν.

Τώρα η περιοχή έχει κατακλυστεί από την πλημμυρίδα. Οι καλημάνες και τα χρυσά βροχοπούλια γύρισαν πίσω στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Όλα τα υπόλοιπα πουλιά έφυγαν αναγκαστικά από τη λασπώδη περιοχή και κούρνιασαν στις παλιές όχθες του ποταμού. Το συνεχές κελάηδημα των στρειδοφάγων σε κάνει να νομίζεις ότι είναι πολύ περισσότεροι από τον πραγματικό τους αριθμό. Οι κοκκινοσκέληδες και οι τουρλίδες κάνουν ακόμα εντονότερη τη μακρινή οχλοβοή, η οποία τώρα καλύπτεται από το τραγούδι μιας σταρήθρας που βρίσκεται από πάνω μας—μια πραγματικά εξαίσια ατμόσφαιρα.

Αναχωρούμε καθώς τα καλοβάμονα πουλιά απολαμβάνουν επάξια την απογευματινή τους ξεκούραση, μένοντας μέχρι το τέλος της υψηλής συζυγιακής παλίρροιας. Παρά το γεγονός ότι ορισμένα βρίσκονται πίσω από τον κυματοθραύστη και δεν μπορούν να δουν το νερό, τα πουλιά γνωρίζουν πότε να επιστρέψουν στις λασπώδεις εκτάσεις ή στις αμμώδεις ακτές τους. Τέλειοι χρονομέτρες, ενστικτωδώς σοφοί, γνωρίζουν πώς λειτουργούν οι παλίρροιες.

Ναι, το θέαμα της πλημμυρίδας σε «ώρα αιχμής» είναι συναρπαστικό, ιδιαίτερα αν το βλέπει κανείς για πρώτη φορά!

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 26]

Η «Ώρα Αιχμής» και ο Θεατής

Για να απολαύσετε την πλημμυρίδα σε «ώρα αιχμής», πρέπει πρώτα από όλα να διαλέξετε κάποιο βολικό ποταμόκολπο. Κατόπιν θα χρειαστείτε μερικές πληροφορίες σχετικά με την περιοχή, όπως πού πάνε τα καλοβάμονα πουλιά και σε ποιο μέρος να τα παρατηρήσετε. Συμβουλευτείτε τους χάρτες της παλίρροιας για την υψηλή συζυγιακή παλίρροια η οποία εμφανίζεται αμέσως μετά την πανσέληνο ή τη νέα σελήνη. Εκτός από το χρόνο του ταξιδιού, υπολογίστε ότι χρειάζεστε τρεις ώρες για να παρατηρήσετε καλά τα πουλιά, και φροντίστε να είστε εκεί τουλάχιστον δύο ώρες πριν από την πλημμυρίδα.

Τι εξοπλισμό θα χρειαστείτε; Αν δεν είστε εξοικειωμένοι με τα καλοβάμονα πουλιά, πάρτε μαζί σας ένα βιβλίο για να σας βοηθήσει στην αναγνώριση. Ένα ζευγάρι κιάλια μπορεί επίσης να είναι πολύ χρήσιμο. Σύντομα θα μάθετε ότι όλα τα καλοβάμονα πουλιά έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά και συλλέγουν τροφή ανάλογα με τον τρόπο που είναι φτιαγμένο το ράμφος τους. Το τηλεσκόπιο δεν είναι απαραίτητο—αλλά τα ζεστά, αδιάβροχα ρούχα είναι απαραίτητα! Να είστε άγρυπνοι όσον αφορά τους κινδύνους. Μη ριψοκινδυνεύετε περπατώντας στις αβαθείς λασπώδεις εκτάσεις, εκτός αν τις γνωρίζετε καλά. Είναι εύκολο να παγιδευτείτε από την πλημμυρίδα που ανεβαίνει γρήγορα. Επιπλέον, θα μπορούσατε εύκολα να χαθείτε αν πέσει θαλάσσια ομίχλη. Επίσης, να λάβετε υπόψη σας και τον άνεμο. Οι θυελλώδεις άνεμοι μπορεί να προκαλέσουν παλιρροϊκά κύματα, τα οποία μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνα σε οποιονδήποτε ποταμόκολπο.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 27]

Κύριοι Ποταμόκολποι Παγκόσμια

Το Βάντεν Ζία, στην Ολλανδία, είναι η πιο σημαντική διαπαλιρροϊκή περιοχή στην Ευρώπη και μερικές φορές φιλοξενεί πιθανώς περισσότερα από τέσσερα εκατομμύρια καλοβάμονα πουλιά. Εκτείνεται προς το βορρά μέχρι τη νοτιοδυτική Γιουτλάνδη. Τρεις καλές τοποθεσίες που μπορείτε να επισκεφτείτε σε αυτή την αχανή έκταση είναι το υπερυψωμένο μονοπάτι που οδηγεί στο Ρέμε, στη Δανία· ο ποταμόκολπος του Βέζερ της Γερμανίας, μέρος όπου κουρνιάζουν πολλά πουλιά στη διάρκεια της πλημμυρίδας· και το Λάουερς Ζία κοντά στο Χρόνινχεν, στην Ολλανδία. Στην Ιβηρική Χερσόνησο, οι πιο σημαντικές εκβολές είναι αυτές του ποταμού Τάγου της Πορτογαλίας.

Οι ποταμόκολποι κατά μήκος των ακτών της Βόρειας και της Νότιας Αμερικής στον Ειρηνικό παρέχουν τροφή για έξι με οχτώ εκατομμύρια καλοβάμονα πουλιά που μεταναστεύουν. Ανάμεσα στις κύριες τοποθεσίες είναι οι κόλποι του Σαν Φρανσίσκο και του Χάμπολντ, στην Καλιφόρνια· 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα στον Καναδά, από τον Κόλπο Βανκούβερ Μπάουνταρι μέχρι το νησί Αϊόνα της Βρετανικής Κολομβίας· ο ποταμόκολπος του Στικίν και το δέλτα του ποταμού Κόπερ στην Αλάσκα.

Εξαιρετικές τοποθεσίες με καλοβάμονα πουλιά υπάρχουν επίσης στην Πεδιάδα Μπολίβαρ και στο Γκάλβεστον του Τέξας, στις Η.Π.Α.· στο Τάι Πο του Χονγκ Κονγκ· στο Καρνζ της βορειοανατολικής Αυστραλίας και κοντά στη Μομπάσα της Κένυας.

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Πέντε στρειδοφάγοι

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Χοντροσκαλίδρες πηγαίνουν βιαστικά να κουρνιάσουν

[Εικόνα στη σελίδα 25]

ΠΟΤΑΜΟΚΟΛΠΟΣ ΑΛΝΤ, ΣΑΦΟΚ

Αίθουσα Συναυλιών Σνέιπ Μόλτινγκς

Παρατηρητήριο Β

Άποψη Γ

Αρχικό θέαμα Α

[Ευχαριστίες]

Snape Maltings Riverside Centre

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Χοντροσκαλίδρα

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Κοκκινοσκέλης

Τουρλίδα

[Εικόνα στη σελίδα 27]

Πάνω: Τουρλίδες