Η Διατροφή Σας—Μπορεί να σας Σκοτώσει;

«Μια στεφανιαία αρτηρία σου είναι πολύ αποφραγμένη, περίπου κατά 95 τοις εκατό . . . Κινδυνεύεις ανά πάσα στιγμή να πάθεις καρδιακή προσβολή».

Ο 32ΧΡΟΝΟΣ Τζο δεν μπορούσε να πιστέψει στα λόγια του καρδιολόγου ο οποίος τον εξέτασε για να καθορίσει την αιτία του πόνου που ένιωθε στο στήθος του. Σχεδόν οι μισοί από εκείνους που θα πεθάνουν από καρδιοπάθεια δεν ξέρουν καν ότι πάσχουν από αυτήν.

Αλλά τι οδήγησε τον Τζο σε αυτή την κατάσταση; ‘Επί 32 χρόνια ακολουθούσα την τυπική αμερικανική διατροφή που αποτελείται από «κρέας και γάλα»’, λέει στενοχωρημένος ο Τζο. ‘Αδιαφορούσα για το γεγονός ότι η αμερικανική διατροφή είναι επικίνδυνη για την υγεία μου’.

Η Διατροφή σας και η Καρδιοπάθεια

Τι δεν πήγαινε καλά με τη διατροφή του Τζο; Βασικά, ήταν πολύ πλούσια σε χοληστερίνη και λίπη, ιδιαίτερα κεκορεσμένα λίπη. Από τότε που ήταν μικρός, ο Τζο γινόταν υποψήφιος για εμφάνιση στεφανιαίας νόσου σχεδόν με κάθε πιρουνιά φαγητού. Η διατροφή που περιέχει πολλά λίπη συνδέεται στην πραγματικότητα με πέντε από τις δέκα κύριες αιτίες θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην κορυφή του καταλόγου βρίσκεται η στεφανιαία νόσος.

Η σχέση μεταξύ διατροφής και καρδιοπάθειας φαίνεται από μια μελέτη που διεξάχθηκε σε εφτά χώρες με τη συμμετοχή 12.000 αντρών ηλικίας 40 ως 49 ετών. Τα δύο άκρα που παρουσιάζονται στη μελέτη είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικά. Η μελέτη έδειξε ότι οι Φινλανδοί—οι οποίοι λαβαίνουν το 20 τοις εκατό των θερμίδων τους υπό μορφή κεκορεσμένων λιπών—είχαν αυξημένα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα, ενώ οι Ιάπωνες—οι οποίοι λαβαίνουν μόνο το 5 τοις εκατό των θερμίδων τους υπό μορφή κεκορεσμένων λιπών—είχαν χαμηλά επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα. Και οι Φινλανδοί είχαν έξι φορές υψηλότερο ποσοστό καρδιακών προσβολών από ό,τι οι Ιάπωνες!

Ωστόσο, η στεφανιαία νόσος δεν είναι πλέον σπάνια στην Ιαπωνία. Στα περασμένα λίγα χρόνια, καθώς οι πρόχειρες τροφές Δυτικού τύπου έχουν γίνει δημοφιλείς εκεί, η κατανάλωση ζωικών λιπών έχει αυξηθεί κατά 800 τοις εκατό. Τώρα, τα αγόρια στην Ιαπωνία έχουν υψηλότερα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα ακόμα και από τους συνομηλίκους τους Αμερικανούς! Είναι σαφές ότι τα διατροφικά λίπη και η χοληστερίνη σχετίζονται με απειλητικές για τη ζωή νόσους, ιδιαίτερα με την καρδιοπάθεια.

Ο Ρόλος της Χοληστερίνης

Η χοληστερίνη είναι μια λευκή κηροειδής ουσία, η οποία είναι βασική για τη ζωή. Βρίσκεται στα κύτταρα όλων των ανθρώπων και των ζώων. Το συκώτι μας παράγει χοληστερίνη, ενώ χοληστερίνη υπάρχει σε διάφορες ποσότητες και στις τροφές που τρώμε. Το αίμα μεταφέρει χοληστερίνη στα κύτταρα μέσω μορίων τα οποία ονομάζονται λιποπρωτεΐνες και αποτελούνται από χοληστερίνη, λίπη και πρωτεΐνες. Τα δύο είδη λιποπρωτεϊνών τα οποία μεταφέρουν το μεγαλύτερο μέρος της χοληστερίνης του αίματος είναι οι λιποπρωτεΐνες χαμηλής πυκνότητας (LDL) και οι λιποπρωτεΐνες υψηλής πυκνότητας (HDL).

Οι LDL είναι πλούσιες σε χοληστερίνη. Καθώς κυκλοφορούν στο αίμα, μπαίνουν στα κύτταρα μέσω των υποδοχέων LDL που υπάρχουν στα τοιχώματα των κυττάρων και διασπώνται για να χρησιμοποιηθούν από το κύτταρο. Τα περισσότερα κύτταρα στο σώμα έχουν τέτοιους υποδοχείς και προσλαμβάνουν κάποια ποσότητα LDL. Αλλά το συκώτι είναι σχεδιασμένο ώστε εκεί να λαβαίνει χώρα το 70 τοις εκατό της απομάκρυνσης των LDL από την κυκλοφορία του αίματος μέσω υποδοχέων LDL.

Οι HDL, από την άλλη μεριά, είναι μόρια που διψούν για χοληστερίνη. Όταν ταξιδεύουν στο αίμα, απορροφούν την πλεονάζουσα χοληστερίνη και τη μεταφέρουν στο συκώτι. Το συκώτι διασπά τη χοληστερίνη και την αποβάλλει από το σώμα. Το σώμα, συνεπώς, είναι θαυμάσια σχεδιασμένο ώστε να χρησιμοποιεί τη χοληστερίνη που χρειάζεται και να αποβάλλει την υπόλοιπη.

Το πρόβλημα παρουσιάζεται όταν υπάρχει υπερβολική ποσότητα LDL στο αίμα. Αυτό αυξάνει την πιθανότητα να σχηματιστεί πλάκα στα τοιχώματα των αρτηριών. Όταν συσσωρευτεί πλάκα, οι αρτηρίες στενεύουν ενώ η ποσότητα του αίματος το οποίο μεταφέρει οξυγόνο και μπορεί να περάσει από μέσα τους μειώνεται. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται αθηροσκλήρωση. Η διαδικασία συνεχίζεται αργά και σιωπηλά, ενώ περνάνε δεκαετίες προτού εκδηλωθούν ευδιάκριτα συμπτώματα. Ένα σύμπτωμα είναι η στηθάγχη, ή πόνος στο στήθος, όπως αυτή που ένιωσε ο Τζο.

Όταν μια στεφανιαία αρτηρία αποφραχτεί πλήρως, συνήθως από κάποιο θρόμβο αίματος, το τμήμα της καρδιάς που λαβαίνει αίμα από τη συγκεκριμένη αρτηρία πεθαίνει. Το αποτέλεσμα είναι ένα ξαφνικό, συχνά θανατηφόρο, έμφραγμα του μυοκαρδίου—περισσότερο γνωστό ως καρδιακή προσβολή. Ακόμα και η μερική απόφραξη μιας στεφανιαίας αρτηρίας μπορεί να προξενήσει το θάνατο του καρδιακού ιστού, ο οποίος μπορεί να μην εκδηλωθεί με έντονη σωματική δυσφορία. Η απόφραξη αρτηριών σε άλλα μέρη του σώματος μπορεί να προξενήσει εγκεφαλικά επεισόδια, γάγγραινα των κάτω άκρων, ακόμα και νεφρική ανεπάρκεια.

Δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι οι LDL αποκαλούνται κακή χοληστερίνη, και οι HDL καλή χοληστερίνη. Αν οι εξετάσεις αποκαλύψουν ότι το επίπεδο των LDL είναι υψηλό ή ότι το επίπεδο των HDL είναι χαμηλό, ο κίνδυνος καρδιοπάθειας είναι υψηλός.a Μια απλή εξέταση αίματος πολλές φορές δείχνει ότι υπάρχει επικείμενος κίνδυνος πολύ προτού το άτομο παρουσιάσει εμφανή συμπτώματα, όπως η στηθάγχη. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να έχετε υπό έλεγχο το επίπεδο της χοληστερίνης στο αίμα. Ας δούμε τώρα πώς μπορεί η διατροφή σας να επηρεάσει αυτό το επίπεδο.

Χοληστερίνη στο Αίμα και Διατροφή

Η χοληστερίνη αποτελεί φυσιολογικό μέρος των τροφών ζωικής προέλευσης. Το κρέας, τα αβγά, τα ψάρια, τα πουλερικά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, όλα περιέχουν χοληστερίνη. Οι τροφές φυτικής προέλευσης, από την άλλη μεριά, δεν περιέχουν χοληστερίνη.

Το σώμα παράγει όλη τη χοληστερίνη που χρειάζεται, συνεπώς η χοληστερίνη που παίρνουμε από τις τροφές πλεονάζει. Το μεγαλύτερο μέρος της διατροφικής χοληστερίνης καταλήγει στο συκώτι. Φυσιολογικά, όταν η διατροφική χοληστερίνη εισέρχεται στο συκώτι, το συκώτι την επεξεργάζεται και μειώνει τη δική του παραγωγή χοληστερίνης. Αυτό ρυθμίζει τη συνολική ποσότητα χοληστερίνης που υπάρχει στο αίμα.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν η διατροφή είναι τόσο πλούσια σε χοληστερίνη ώστε το συκώτι δεν μπορεί να την επεξεργαστεί γρήγορα; Αυξάνεται η πιθανότητα να εισέλθει η χοληστερίνη απευθείας στα κύτταρα των αρτηριακών τοιχωμάτων. Όταν γίνει αυτό, αρχίζει η διαδικασία της αθηροσκλήρωσης. Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη όταν το σώμα συνεχίζει να παράγει την ίδια ποσότητα χοληστερίνης ανεξάρτητα από την ποσότητα της διατροφικής χοληστερίνης που καταναλώνεται. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1 στα 5 άτομα έχει αυτό το πρόβλημα.

Είναι, συνεπώς, πορεία σοφίας να μειώσετε την πρόσληψη της διατροφικής χοληστερίνης. Ωστόσο, ένα άλλο στοιχείο της διατροφής μας επηρεάζει ακόμα περισσότερο το επίπεδο της χοληστερίνης στο αίμα—τα κεκορεσμένα λίπη.

Λίπη και Χοληστερίνη

Τα λίπη υπάγονται σε δύο κατηγορίες: τα κεκορεσμένα και τα ακόρεστα. Τα ακόρεστα λίπη μπορεί να είναι είτε μονοακόρεστα είτε πολυακόρεστα. Τα ακόρεστα λίπη είναι καλύτερα για εσάς από ό,τι τα κεκορεσμένα αντίστοιχά τους, εφόσον η κατανάλωση κεκορεσμένων λιπών ανεβάζει το επίπεδο της χοληστερίνης στο αίμα. Τα κεκορεσμένα λίπη το κάνουν αυτό με δύο τρόπους: Συμβάλλουν στη δημιουργία περισσότερης χοληστερίνης στο συκώτι και καταστέλλουν τη λειτουργία των υποδοχέων LDL στα ηπατικά κύτταρα, μειώνοντας την ταχύτητα αποβολής των LDL από το αίμα.

Τα κεκορεσμένα λίπη βρίσκονται πρωτίστως στις τροφές ζωικής προέλευσης, όπως το βούτυρο, οι κρόκοι των αβγών, το λαρδί, το γάλα, το παγωτό, το κρέας και τα πουλερικά. Αφθονούν επίσης στη σοκολάτα, στην καρύδα και στα έλαιά της, στα φυτικά μαγειρικά λίπη και στο φοινικέλαιο. Τα κεκορεσμένα λίπη είναι στερεά σε θερμοκρασία δωματίου.

Τα ακόρεστα λίπη, από την άλλη μεριά, είναι υγρά σε θερμοκρασία δωματίου. Οι τροφές που περιέχουν μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λίπη ίσως βοηθήσουν στη μείωση του επιπέδου της χοληστερίνης στο αίμα σας αν αντικαταστήσουν τροφές που περιέχουν κεκορεσμένα λίπη.b Ενώ τα πολυακόρεστα λίπη, που βρίσκονται στο καλαμποκέλαιο και στο ηλιέλαιο, μειώνουν τόσο την καλή όσο και την κακή χοληστερίνη, τα μονοακόρεστα λίπη, που υπάρχουν σε αφθονία στο ελαιόλαδο και στο λάδι κανόλας, μειώνουν μόνο την κακή χοληστερίνη χωρίς να επηρεάζουν την καλή χοληστερίνη.

Τα λίπη, φυσικά, αποτελούν αναγκαίο μέρος της διατροφής μας. Χωρίς αυτά, για παράδειγμα, δεν θα υπήρχε απορρόφηση των βιταμινών Α, D, Ε, και Κ. Ωστόσο, οι ανάγκες του σώματος σε λίπος είναι πολύ μικρές. Ικανοποιούνται εύκολα μέσω κατανάλωσης λαχανικών, φασολιών, σιτηρών και φρούτων. Έτσι, η ελαχιστοποίηση της πρόσληψης κεκορεσμένων λιπών δεν στερεί το σώμα από τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες.

Γιατί να Μειώσετε τα Λίπη και τη Χοληστερίνη

Μια διατροφή πλούσια σε λίπη και χοληστερίνη αυξάνει πάντοτε τη χοληστερίνη στο αίμα; Όχι κατ’ ανάγκην. Ο Τόμας, που αναφέρθηκε στο αρχικό άρθρο, αποφάσισε να κάνει εξέταση αίματος μετά τη συνέντευξη που έδωσε στο Ξύπνα! Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι τα επίπεδα χοληστερίνης του ήταν μέσα στα επιθυμητά όρια. Το συκώτι του προφανώς μπορούσε να ρυθμίζει το επίπεδο της χοληστερίνης.

Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι ο Τόμας είναι απαλλαγμένος από τον κίνδυνο. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η διατροφική χοληστερίνη ίσως επηρεάζει τον κίνδυνο εμφάνισης της στεφανιαίας νόσου ανεξάρτητα από την επίδρασή της στη χοληστερίνη του αίματος. «Οι τροφές που είναι πλούσιες σε χοληστερίνη αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας ακόμα και σε ανθρώπους με χαμηλά επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα», λέει ο Δρ Τζερεμάια Στάμλερ, του Πανεπιστημίου Νορθγουέστερν. «Γι’ αυτό η κατανάλωση λιγότερης χοληστερίνης πρέπει να απασχολεί όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το επίπεδο χοληστερίνης στο αίμα τους».

Υπάρχει επίσης το ζήτημα των λιπών στη διατροφή. Πολύ μεγάλες ποσότητες λιπών στο αίμα, είτε προέρχονται από κεκορεσμένα είτε από ακόρεστα λίπη στις τροφές, κάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια να συγκολλούνται. Αυτό το πυκνό αίμα δεν περνάει μέσα από τα στενά αγγεία, στερώντας έτσι τους ιστούς από τις απαραίτητες θρεπτικές ουσίες. Τα συγκολλημένα κύτταρα που κινούνται κατά μήκος των αρτηριών διακόπτουν επίσης την παροχή οξυγόνου στα τοιχώματα των αρτηριών, προξενώντας βλάβη στην επιφάνειά τους, όπου μπορεί εύκολα να αρχίσει να σχηματίζεται πλάκα. Αλλά υπάρχει και άλλος ένας κίνδυνος από την υπερβολική κατανάλωση λιπών.

Καρκίνος και Διατροφή

«Όλα τα λίπη—κεκορεσμένα και ακόρεστα—σχετίζονται με την ανάπτυξη ορισμένων ειδών καρκινικών κυττάρων», λέει ο Δρ Τζον Α. Μακ Ντούγκαλ. Μια έρευνα σχετικά με τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου και καρκίνου του μαστού διεθνώς έδειξε ανησυχητικές διαφορές μεταξύ των Δυτικών χωρών, όπου η διατροφή περιέχει πολλά λίπη, και των αναπτυσσόμενων χωρών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι δεύτερος σε συχνότητα εμφάνισης σε άντρες και γυναίκες μαζί, ενώ ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συνηθισμένος στις γυναίκες.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρία, ομάδες ανθρώπων οι οποίοι μεταναστεύουν σε κάποια χώρα με υψηλή αναλογία εμφάνισης καρκίνου τελικά φτάνουν την αναλογία καρκίνου εκείνης της χώρας, ανάλογα με το χρόνο που περνάει ώσπου να υιοθετήσουν το νέο τρόπο ζωής και διατροφής. «Οι Ιάπωνες που έχουν μεταναστεύσει στη Χαβάη», παρατηρεί το βιβλίο μαγειρικής της αντικαρκινικής εταιρίας, «αναπτύσσουν καρκίνο Δυτικού τύπου: πολλά κρούσματα καρκίνου του παχέος εντέρου και του μαστού, και λίγα κρούσματα καρκίνου του στομάχου—το αντίθετο από τον ιαπωνικό τύπο». Προφανώς, ο καρκίνος συνδέεται με τη διατροφή.

Αν η διατροφή σας περιέχει συνολικά πολλά λίπη, κεκορεσμένα λίπη, χοληστερίνη και θερμίδες, πρέπει να κάνετε μερικές αλλαγές. Μια καλή διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε καλή υγεία και μπορεί ακόμα και να αντιστρέψει πολλές από τις άσχημες συνέπειες μιας κακής διατροφής. Αν σκεφτεί κάποιος τις άλλες επιλογές όπως είναι η οδυνηρή επέμβαση μπάι-πας, η οποία συνήθως στις Η.Π.Α. κοστίζει 40.000 δολάρια (περ. 10 εκατ. δρχ.) ή και περισσότερα, η καλή διατροφή είναι σίγουρα επιθυμητή.

Επιλέγοντας με σύνεση τις τροφές που τρώτε, μπορείτε να χάσετε βάρος, να αισθανθείτε καλύτερα και να βοηθήσετε τον εαυτό σας να αποφύγει μερικές ασθένειες ή να αντιστρέψει την πορεία τους. Συμβουλές σχετικά με αυτό δίνονται στο επόμενο άρθρο.

[Υποσημειώσεις]

[Διάγραμμα στη σελίδα 8]

Διατομή στεφανιαίων αρτηριών: (1) εντελώς ανοιχτή, (2) μερικώς αποφραγμένη, (3) σχεδόν πλήρως αποφραγμένη