Το Μυστήριο που Περιβάλλει τον Γουίλιαμ Σέξπιρ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ

Ο ΓΟΥΙΛΙΑΜ ΣΕΞΠΙΡ είναι κατά γενική ομολογία ο πιο διακεκριμένος θεατρικός συγγραφέας στην ιστορία. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) δηλώνει ότι «θεωρείται από πολλούς ο μεγαλύτερος δραματουργός όλων των εποχών. Τα έργα του . . . παίζονται σήμερα πιο συχνά και σε περισσότερες χώρες από τα έργα οποιουδήποτε άλλου θεατρικού συγγραφέα». Έχουν μεταφραστεί σε 70 και πλέον γλώσσες.

Σχετικά με την πατρότητα των πολλών έργων που αποδίδονται σε εκείνον, Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) λέει: «Κανένας σοβαρός σεξπιρικός μελετητής δεν αμφιβάλλει ότι ο Σέξπιρ έγραψε τα θεατρικά έργα και τα ποιήματα». Ωστόσο, άλλοι το αμφισβητούν αυτό. Γιατί;

Ο Σέξπιρ γεννήθηκε στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον το 1564 και πέθανε εκεί 52 χρόνια αργότερα, το 1616. Αναρίθμητα βιβλία έχουν γραφτεί για αυτόν—πολλά έπειτα από χρόνια υπομονετικής έρευνας—σε μια προσπάθεια να δοθεί απάντηση στο βασικό, βασανιστικό ερώτημα: Έγραψε ο Γουίλιαμ Σέξπιρ τα λογοτεχνικά έργα που φέρουν το όνομά του;

Βασικά Προβλήματα

Τα έργα του Σέξπιρ φανερώνουν έναν εκπληκτικό πλούτο κοσμικών εμπειριών. Για παράδειγμα, γνώριζε τους νόμους και χρησιμοποίησε με εντυπωσιακό τρόπο τη νομική ορολογία και τη νομολογία. Το 1860, ο Σερ Τζον Μπάκνιλ έγραψε στο βιβλίο Οι Ιατρικές Γνώσεις του Σέξπιρ (Medical Knowledge of Shakespeare) ότι ο Σέξπιρ ήταν καλός γνώστης της ιατρικής. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί σχετικά με την κατανόησή του για το κυνήγι, την τέχνη της εκπαίδευσης κυνηγετικών γερακιών, άλλα αθλήματα, καθώς και την εθιμοτυπία της βασιλικής αυλής. Ο σεξπιρικός ιστορικός Τζον Μίτσελ λέει ότι ήταν «ο συγγραφέας που γνώριζε τα πάντα».

Πέντε φορές στα έργα του Σέξπιρ περιγράφονται ναυάγια, και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι ναυτικοί όροι μαρτυρεί ότι ο συγγραφέας ήταν έμπειρος ναυτικός. Είχε ταξιδέψει ο Σέξπιρ στο εξωτερικό; Μήπως τον είχαν ναυτολογήσει δια της βίας; Πήρε άραγε μέρος στη συντριβή της Ισπανικής Αρμάδας το 1588; Αν είχε συμβεί έστω και ένα από αυτά θα βεβαίωνε ότι ο Σέξπιρ ήταν ο συγγραφέας, αλλά δεν έχει βρεθεί κάποιο αποδεικτικό στοιχείο. Η κατάσταση είναι παρόμοια σε σχέση με τα στρατιωτικά θέματα και τη γλώσσα των πεζικάριων, πράγματα τα οποία κατείχε.

Τα έργα του περιέχουν πολλές Βιβλικές παραθέσεις. Θα μπορούσε να τις είχε μάθει από τη μητέρα του, αλλά δεν υπάρχει καμιά απόδειξη ότι εκείνη ήταν μορφωμένη. Οι γνώσεις του γύρω από την Αγία Γραφή φέρνουν στο προσκήνιο το θέμα της μόρφωσης του Σέξπιρ.

Ήταν Άνθρωπος των Γραμμάτων;

Ο πατέρας του Γουίλιαμ, ο Τζον, ήταν κατασκευαστής γαντιών, εμπορευόταν μάλλινα ρούχα και πιθανώς ήταν και κρεοπώλης. Ήταν αξιοσέβαστος πολίτης, μολονότι δεν ήταν μορφωμένος. Αν και δεν υπάρχουν μαθητολόγια για το δημοτικό σχολείο του Στράτφορντ, σήμερα οι περισσότεροι ειδικοί επί του θέματος πιστεύουν ότι ο νεαρός Γουίλιαμ φοίτησε εκεί. Χρόνια αργότερα, ο θεατρικός συγγραφέας Μπεν Τζόνσον, φίλος του Γουίλιαμ, είπε για εκείνον ότι γνώριζε «λίγα λατινικά και ακόμα λιγότερα ελληνικά», πράγμα που ίσως υπονοεί ότι η εκπαίδευση του Γουίλιαμ ήταν στοιχειώδης.

Εντούτοις, ο συγγραφέας των θεατρικών έργων γνώριζε καλά τα κλασικά έργα της Ελλάδας και της Ρώμης, καθώς και τη λογοτεχνία—και πιθανώς τις γλώσσες—της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Ιταλίας. Είχε επίσης πλούσιο λεξιλόγιο. Ένας πολύ μορφωμένος άνθρωπος σήμερα σπάνια χρησιμοποιεί περισσότερες από περίπου 4.000 λέξεις όταν μιλάει. Ο Τζον Μίλτον, ο Άγγλος ποιητής του 17ου αιώνα, χρησιμοποίησε γύρω στις 8.000 λέξεις στα έργα του. Αλλά κάποιος ειδικός αποδίδει στον Σέξπιρ ένα λεξιλόγιο από τουλάχιστον 21.000 λέξεις!

Βιβλία και Χειρόγραφα

Όλα τα υπάρχοντα του Σέξπιρ ήταν προσεκτικά καταγραμμένα στην τρισέλιδη διαθήκη του, χωρίς καμιά αναφορά σε βιβλία ή χειρόγραφα. Τα άφησε άραγε στη Σουζάνα, τη μεγαλύτερη κόρη του; Αν αληθεύει αυτό, θα είχαν ασφαλώς διαμοιραστεί στους απογόνους της. Προβληματισμένος από αυτό το μυστήριο, ένας κληρικός του 18ου αιώνα έλεγξε όλες τις ιδιωτικές βιβλιοθήκες σε ακτίνα 80 χιλιομέτρων από το Στράτφορντ-απόν-Έιβον αλλά δεν μπόρεσε να ανακαλύψει ούτε ένα βιβλίο που να ανήκε στον Σέξπιρ.

Τα χειρόγραφα των έργων δημιουργούν ένα ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα—από όσο γνωρίζουμε κανένα πρωτότυπο δεν έχει διασωθεί. Τριάντα έξι έργα δημοσιεύτηκαν στην έκδοση Πρώτο Φόλιο (First Folio) του 1623, εφτά χρόνια μετά το θάνατο του Σέξπιρ. Στη διάρκεια της ζωής του κυκλοφόρησαν πάρα πολλές παράνομες εκδόσεις, εντούτοις ο Σέξπιρ, ένας έξυπνος επιχειρηματίας, δεν ανέλαβε νομική δράση για να αποτρέψει την κυκλοφορία τους.

Στο Λονδίνο—Και στη Δόξα

Οι περιοδεύοντες θίασοι ήταν ένα σταθερό χαρακτηριστικό της ελισαβετιανής εποχής, και μερικοί επισκέφτηκαν το Στράτφορντ-απόν-Έιβον το 1587. Αν ο Σέξπιρ ακολούθησε αυτούς τους θιάσους, θα πρέπει να ήρθε στο Λονδίνο το φθινόπωρο εκείνου του έτους. Γνωρίζουμε ότι έγινε μέλος του κορυφαίου θεατρικού θιάσου του Λονδίνου, του Θιάσου του Λόρδου Τσάμπερλεν, ο οποίος έγινε αργότερα γνωστός ως Βασιλικός Θίασος. Από τη στιγμή που έφτασε στην πρωτεύουσα, η τύχη του άλλαξε. Με το πέρασμα του χρόνου, απέκτησε ακίνητη περιουσία στο Λονδίνο και στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον. Αλλά δεν υπάρχουν σαφείς πληροφορίες για το τι έκανε από το 1583 ως το 1592—τα κρίσιμα «άγνωστα χρόνια».

Το θέατρο Γκλόουμπ χτίστηκε στο Σάδορκ το 1599. Πριν από αυτό, θεατρικά έργα που έφεραν το όνομα του Σέξπιρ ήταν γνωστά στο Λονδίνο, ωστόσο εκείνος ποτέ δεν διακρίθηκε για τη συγγραφή τους. Όταν πέθανε δεν του έκαναν μεγαλόπρεπη κηδεία, αν και τέτοιες κηδείες είχαν γίνει για άλλους συγγραφείς, λόγου χάρη για τον Μπεν Τζόνσον και τον Φράνσις Μπόμοντ οι οποίοι θάφτηκαν με μεγάλες τιμές στο Αβαείο του Γουεστμίνστερ στο Λονδίνο.

Υποψήφιοι

Χρησιμοποιήθηκε άραγε το όνομα Σέξπιρ για να αποκρύψει το όνομα του αληθινού συγγραφέα ή ακόμα και των συγγραφέων; Έχουν προταθεί πάνω από 60 πιθανότητες. Αυτές περιλαμβάνουν τον θεατρικό συγγραφέα Κρίστοφερ Μάρλοουa και άλλα απίθανα ονόματα όπως του Καρδινάλιου Γούλσι, του Σερ Γουόλτερ Ράλι, ακόμα και της Βασίλισσας Ελισάβετ Α΄. Ποιων τα ονόματα εικάζεται ότι αξίζουν προσεκτικότερη εξέταση;

Ο πρώτος υποψήφιος είναι ο Φράνσις Μπέικον, ο οποίος σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. Ήταν τρία χρόνια μεγαλύτερος από τον Σέξπιρ, έγινε διαπρεπής δικηγόρος, αυλικός και έγραψε πολλά λογοτεχνικά έργα. Η θεωρία που αποδίδει τα έργα του Σέξπιρ στον Μπέικον πρωτοεμφανίστηκε το 1769 αλλά αγνοήθηκε επί 80 χρόνια περίπου. Το 1885 ιδρύθηκε η Εταιρία Μπέικον για να προωθήσει αυτή την ιδέα, και παρουσιάστηκαν πολλά γεγονότα προκειμένου να υποστηριχτεί αυτός ο ισχυρισμός. Για παράδειγμα, ο Μπέικον έζησε περίπου 30 χιλιόμετρα βόρεια του Λονδίνου κοντά στο Σεντ Όλμπανς, μια πόλη η οποία αναφέρεται 15 φορές στα έργα του Σέξπιρ—ενώ η γενέτειρα του Σέξπιρ, το Στράτφορντ-απόν-Έιβον, δεν αναφέρεται καθόλου.

Ο Ρότζερ Μάνερς, πέμπτος κόμης του Ράτλαντ, και ο Γουίλιαμ Στάνλι, έκτος κόμης του Ντέρμπι, έχουν επίσης τους οπαδούς τους. Είχαν καλή μόρφωση και μεγάλη πείρα στη ζωή της αυλής. Αλλά για ποιο λόγο θα είχε αποκρύψει κάποιος από τους δύο το έργο του; Ο καθηγητής Π. Σ. Ποροχόφσικοφ, υποστηρίζοντας το 1939 την υποψηφιότητα του Ράτλαντ, είπε: «Τα πρώτα έργα του εκδόθηκαν ανώνυμα και τα άλλα με ψευδώνυμο απλώς και μόνο επειδή δεν ήταν σωστό για κάποιον ευπατρίδη να γράφει για τα κοινά θέατρα».

Μερικοί ισχυρίζονται ότι τα έργα του Σέξπιρ ήταν το προϊόν μιας ένωσης συγγραφέων, όπου ο καθένας πρόσθετε τις γνώσεις του. Από την άλλη μεριά, μήπως ο Σέξπιρ, ως ικανός ηθοποιός, επιμελούνταν και ετοίμαζε τα έργα άλλων για να παρουσιαστούν στη σκηνή; Λεγόταν για εκείνον ότι ποτέ “δεν έσβηνε ούτε μια γραμμή” από τα χειρόγραφά του. Αυτό φαίνεται λογικό αν επιμελούνταν, με μικρές προσαρμογές, τα σενάρια που του πήγαιναν άλλοι θεατρικοί συγγραφείς.

Ποιος είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο μερικοί αμφιβάλλουν σχετικά με το αν ο Σέξπιρ ήταν ο συγγραφέας; Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου παρατηρεί πως οι άνθρωποι «αρνούνταν να πιστέψουν ότι μπορεί να είχε γράψει τα έργα ένας ηθοποιός από το Στράτφορντ-απόν-Έιβον. Η ταπεινή επαρχιώτικη καταγωγή του Σέξπιρ δεν ταίριαζε με την εικόνα που είχαν πλάσει στο νου τους σχετικά με την ιδιοφυΐα η οποία είχε γράψει τα έργα». Και προσθέτει ότι σχεδόν όλοι οι άλλοι που έχουν προταθεί ως οι συγγραφείς «ήταν μέλη της αριστοκρατίας ή της ανώτερης τάξης». Έτσι, πολλοί που αμφιβάλλουν για το αν ο Σέξπιρ ήταν ο συγγραφέας πιστεύουν ότι «μόνο ένας μορφωμένος, καλλιεργημένος άντρας από υψηλή κοινωνική τάξη μπορεί να είχε γράψει τα έργα». Αλλά, όπως προαναφέρθηκε σε αυτό το άρθρο, πολλοί σεξπιρικοί ειδικοί πιστεύουν ότι ο Σέξπιρ ήταν ο συγγραφέας.

Πλησιάζει αυτή η αντιλογία στη λύση της; Κάτι τέτοιο δεν είναι πιθανό. Αν δεν έρθουν στο φως καινούρια στοιχεία με τη μορφή αυθεντικών χειρογράφων ή γεγονότων που να καλύπτουν τα άγνωστα χρόνια του, ο Γουίλιαμ Σέξπιρ, «αυτή η ανώτατη λογογραφική ιδιοφυΐα», θα παραμείνει ένα συναρπαστικό μυστήριο.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 24]

Η Μόρφωση και το Όνομα

Ο Γουίλιαμ Σέξπιρ πιθανώς υπέγραψε έξι φορές σε τέσσερα έγγραφα τα οποία έχουν διασωθεί. Το όνομά του διακρίνεται μόνο εν μέρει και δεν είναι γραμμένο με τον ίδιο τρόπο. Ορισμένοι ειδικοί αφήνουν να εννοηθεί ότι ίσως οι δικηγόροι να υπέγραψαν τη διαθήκη του Σέξπιρ για λογαριασμό του, πράγμα το οποίο δημιουργεί σε μερικούς το επίμαχο ερώτημα: Ήταν ο Γουίλιαμ Σέξπιρ μορφωμένος; Δεν υπάρχει κανένα χειρόγραφο που να είχε γραφτεί από εκείνον. Η κόρη του η Σουζάνα μπορούσε να υπογράφει αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι μπορούσε να κάνει κάτι περισσότερο από αυτό. Η άλλη κόρη του Σέξπιρ, η Τζούντιθ, η οποία ήταν δεμένη με τον πατέρα της, υπέγραφε βάζοντας ένα σημάδι. Ήταν αναλφάβητη. Κανένας δεν γνωρίζει γιατί ο Σέξπιρ δεν διασφάλισε ότι τα παιδιά του θα απολάμβαναν τα ανεκτίμητα οφέλη της μόρφωσης.

[Εικόνες στη σελίδα 23]

Παλιές προσωπογραφίες του Σέξπιρ, μολονότι δεν είναι βέβαιο το πώς έμοιαζε

[Ευχαριστίες]

Encyclopædia Britannica/11th Edition (1911)

Culver Pictures