Παντανάλ—Ένα Μαγευτικό Καταφύγιο — ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς

Παντανάλ—Ένα Μαγευτικό Καταφύγιο

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

Ο ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ θύμωσε όταν ο Ζερόνιμο του είπε να μην πετάξει το κουτάκι της μπίρας στο ποτάμι. «Δικό σου είναι το ποτάμι;» τον ρώτησε ο τουρίστας. «Όχι», απάντησε ο Ζερόνιμο, «είναι δικό μας. Αλλά αν συνεχίσεις να πετάς μέσα σκουπίδια, σε λίγο κανένας μας δεν θα μπορεί πια να ψαρεύει εδώ».

Αυτό το περιστατικό αποκαλύπτει έναν μόνο από τους κινδύνους που απειλούν σήμερα το Παντανάλ—μια αχανή έκταση η οποία περιλαμβάνει τμήματα της Βραζιλίας, της Βολιβίας και της Παραγουάης. Η πορτογαλική λέξη πάντανου σημαίνει «έλος ή βάλτος». Αλλά η γη στο Παντανάλ δεν είναι επίπεδη, και έτσι τα νερά της δεν λιμνάζουν. Αντίθετα, κυλούν αργά και ήσυχα, αφήνοντας την εύφορη πεδιάδα καλυμμένη με ποικίλη βλάστηση. Θα θέλατε να μάθετε περισσότερα για αυτή την αχανή έκταση; Ελάτε μαζί μου καθώς ταξιδεύω με μια ομάδα τουριστών σε ένα από τα πιο μαγευτικά οικολογικά καταφύγια του κόσμου.

Αλλιγάτορες και Ανακόντες!

Φεύγοντας από το Σάο Πάολο με το λεωφορείο, κατευθυνόμαστε δυτικά προς την Κορουμπά, η οποία απέχει περίπου 1.200 χιλιόμετρα. Καθώς μπαίνουμε στην περιοχή του Παντανάλ, τεράστια πουλιά πετάνε στον ουρανό, σαν να θέλουν να μας καλωσορίσουν. Βλέπουμε ένα γιαμπιρού (τουιουιού), ένα πουλί που έχει άνοιγμα φτερών 2,6 μέτρα. Χρειάζεται σχεδόν ένα διάδρομο τροχοδρόμησης για να απογειωθεί! «Καθώς χτυπάει δυνατά τις φτερούγες του δημιουργείται ένας χαρακτηριστικός ήχος λόγω της τριβής με τον αέρα», γράφει ο Αρόλντου Πάλου ο οποίος έζησε δύο χρόνια στο Παντανάλ, και προσθέτει ότι «στη διάρκεια των τελετουργιών του ζευγαρώματος και της αναπαραγωγής [των γιαμπιρού], δύο ή τρία αρσενικά πετάνε μαζί στον ουρανό . . . , κάνοντας θεαματικές βουτιές οι οποίες φαίνονται από μακριά».

Βρισκόμαστε στην εποχή της ξηρασίας και η στάθμη του νερού είναι χαμηλή. Έτσι, τα ψάρια αποτελούν εύκολη λεία για τα πουλιά. Κοιτάξτε! Ένα γιαμπιρού και ένας ερωδιός ψαρεύουν ανάμεσα στους αλλιγάτορες! Οι αλλιγάτορες τρώνε ψάρια—τα άγρια πιράνχας. Όπως ίσως ξέρετε, τα πιράνχας έχουν πολύ κοφτερά δόντια και προσελκύονται στη λεία τους όταν αυτή αιμορραγεί. Αν και εμείς δεν θα θέλαμε να βρεθούμε κοντά σε ένα τέτοιο ψάρι, οι αλλιγάτορες φαίνεται ότι δεν υπολογίζουν—ή δεν διατρέχουν—κανέναν κίνδυνο.

Αφού διασχίζουμε έναν ποταμό με το φέριμποτ, πηγαίνουμε με το αυτοκίνητο προς κάποιο αγρόκτημα. Ξαφνικά, ο οδηγός μας σταματάει και μας δείχνει ένα τεράστιο φίδι που διασχίζει το χωματόδρομο. «Είναι ανακόντα», μας λέει. «Φωτογραφίστε την όσο πιο γρήγορα μπορείτε. Σπάνια τις βλέπει κανείς από τόσο κοντά!» Και μόνο που τη βλέπω η καρδιά μου χτυπάει πιο γρήγορα, επειδή η ανακόντα—με μήκος που φτάνει τα 9 μέτρα—είναι από τα μεγαλύτερα φίδια στον κόσμο. Επίσης, καθώς τη βλέπω να εξαφανίζεται μέσα στο δάσος, αντιλαμβάνομαι ότι είναι πολύ γρήγορη. Αυτό δεν με στενοχωρεί καθόλου. Μάλιστα, αν η ανακόντα δεν έφευγε, είμαι βέβαιος ότι η φωτογραφία θα έβγαινε ούτως ή άλλως κουνημένη επειδή τα χέρια μου είχαν αρχίσει να τρέμουν!

Η Ζωή ενός Παντανέιρο

Το Παντανάλ φιλοξενεί αμέτρητα κοπάδια βοοειδών. Η φροντίδα αυτών των κοπαδιών ανήκει στον παντανέιρο. Στην πραγματικότητα, αυτός αποτελεί συνδυασμό αγελαδάρη και αγρότη, και είναι απόγονος Ινδιάνων, Αφρικανών και Ισπανών κατοίκων. Ο παντανέιρο εξημερώνει τα άλογα και επιβλέπει τα βοοειδή που υπάρχουν από τη μια άκρη του κτήματος ως την άλλη. Βλέπουμε αρκετά κοπάδια, το καθένα από τα οποία αποτελείται από περίπου χίλια βοοειδή. Το κάθε κοπάδι το οδηγούν έξι άντρες. Μπροστά-μπροστά βρίσκεται ο μάγειρας, τον οποίο ακολουθεί ένας βοσκός που κρατάει μια σάλπιγγα φτιαγμένη από κέρατο βοδιού. Πιο πίσω έρχονται και άλλοι αγελαδάρηδες. Ένας από αυτούς είναι ο ιδιοκτήτης του κοπαδιού, ενώ δουλειά των άλλων είναι να περικυκλώνουν και να μαζεύουν τα ζώα που αργοπορούν ή ξεστρατίζουν.

Ο Ζερόνιμο, που αναφέραμε στην αρχή, είναι παντανέιρο. Αν και είναι πιο κουραστικό, μας μεταφέρει κατά μήκος του ποταμού Αμπομπράλ με ένα κωπήλατο σκάφος αντί να χρησιμοποιεί βενζινάκατο, επειδή ο θόρυβος της μηχανής μπορεί να φοβίσει τα πουλιά. Ο γεμάτος θαυμασμό τόνος της φωνής του αντικατοπτρίζει την αγάπη και το ενδιαφέρον του για το σπίτι του, το Παντανάλ. «Κοιτάξτε! Εκεί στην όχθη του ποταμού, λιάζεται ένας αλλιγάτορας», λέει ο Ζερόνιμο. Παρακάτω, μας δείχνει τη φωλιά ενός ζευγαριού ενυδρίδων. «Αυτό είναι το σπίτι τους», λέει. «Τις βλέπω πάντα εκεί». Κάπου-κάπου, ο Ζερόνιμο γεμίζει την κούπα του με νερό από το ποτάμι για να σβήσει τη δίψα του. «Δεν είναι το νερό μολυσμένο;» τον ρωτάμε. «Όχι ακόμα», απαντάει. «Μπορείτε να πιείτε και εσείς αν θέλετε». Εμείς, όμως, διατηρούμε τις αμφιβολίες μας.

Ο παντανέιρο έχει αισιόδοξη άποψη για τη ζωή. Οι επιθυμίες του είναι λίγες, και η δουλειά του είναι η ψυχαγωγία του. Φεύγει από το σπίτι το ξημέρωμα και επιστρέφει τη νύχτα, ενώ παίρνει το βασικό μισθό (περίπου 30.000 δραχμές το μήνα) συν στέγη και φαγητό—και μπορεί να τρώει όσο κρέας θέλει. «Στο αγρόκτημά μου», λέει ένας κτηνοτρόφος, «ο παντανέιρο τρώει ό,τι θέλει και όσο θέλει. Δεν είναι σκλάβος. Αν δεν είναι ικανοποιημένος, μπορεί να πει: “Αφεντικό, δώσε μου τα λεφτά μου. Φεύγω”».

Ένας Ζωολογικός Κήπος Χωρίς Κλουβιά

Το αγρόκτημα-ξενοδοχείο στο οποίο μείναμε στεγάζει επίσης πολλά πουλιά και ζώα, όπως μακάο, μεγάλους και μικρούς παπαγάλους, γιαμπιρού, ιαγουάρους, καπιμπάρα και κόκκινα ελάφια. Κάποιος απόγονος της φυλής των Ινδιάνων Γκουανά, του οποίου η οικογένεια ζει στο Παντανάλ εδώ και 100 χρόνια, μας είπε: «Εμείς εδώ ταΐζουμε τα πουλιά. Πολλά από αυτά τα κατάσχεσαν οι δασονόμοι από επίδοξους λαθροθήρες». Η σύζυγός του μας είπε ότι στην αρχή είχαν μόνο 18 παπαγαλάκια, αλλά τώρα έχουν περίπου 100. «Αντικειμενικός μας σκοπός είναι να τα επιστρέψουμε στο φυσικό τους περιβάλλον», λέει η ίδια.

Σε αυτόν το ζωολογικό κήπο που δεν έχει κλουβιά, φωτογραφίσαμε μακάο να τρώνε ειρηνικά δίπλα σε γουρούνια και κοτόπουλα. Οι τουρίστες που έρχονται από όλο τον κόσμο ενθουσιάζονται με την αφθονία των πουλιών και των ζώων, καθώς και με το τοπίο του Παντανάλ. Και τα ηλιοβασιλέματα είναι καταπληκτικά! Μια μέρα, κάποια Γιαπωνέζα τουρίστρια έμεινε έκθαμβη όταν είδε κοπάδια πουλιών να επιστρέφουν στις φωλιές τους καθώς έδυε ο ήλιος. Αλλά η προειδοποίηση που της έδωσε ένας εργάτης του αγροκτήματος—«Δεσποινίς, προσέξτε. Κυκλοφορούν ιαγουάροι!»—την έκανε να γυρίσει τρέχοντας στο δωμάτιό της. Ωστόσο, την επόμενη μέρα, ξεπέρασε το φόβο της και τάιζε με μπισκότα τους μακάο. Μάλιστα, τη φωτογραφίσαμε να ταΐζει ένα μακάο “στόμα με στόμα”. Ο φόβος της είχε εξαφανιστεί!

Κάποιο πρωί προτού χαράξει, βγήκαμε έξω για να δούμε τα άστρα. Νομίζαμε ότι αν απλώναμε το χέρι μας θα τα αγγίζαμε. Το θέαμα ήταν απερίγραπτο! Στο Παντανάλ, μπορούσαμε σχεδόν να “ακούμε” τη σιωπή. Τα όσα βλέπαμε και ακούγαμε μας υποκινούσαν να προσφέρουμε ευχαριστίες στον Δημιουργό αυτού του παραδεισένιου σκηνικού. Ένα διαφημιστικό έντυπο έλεγε: «Αν σας ρωτήσουν κάποια μέρα αν υπάρχει παράδεισος, μπορείτε να πείτε: “Αναμφίβολα, το Παντανάλ αποτελεί τμήμα του”».

Ένα Οικολογικό Καταφύγιο Παραβιάζεται

Τα περασμένα 20 χρόνια, ο τύπος έχει αφιερώσει αρκετά άρθρα στην απειλή που επικρέμαται στο Παντανάλ. Στο βιβλίο του Παντανάλ (Pantanal), ο Αρόλντου Πάλου εξετάζει τους διάφορους τρόπους με τους οποίους μολύνεται το οικοσύστημα του Παντανάλ. Εν συντομία, αυτοί περιλαμβάνουν τα ακόλουθα.

◼ Συσσώρευση λάσπης στα ποτάμια. «Στα πρόσφατα χρόνια, έχει συσσωρευτεί τόση λάσπη στον ποταμό Τακουαρί ώστε είναι αδύνατον να πλησιάσει κανείς με πλωτά μέσα στις εκβολές του, με αποτέλεσμα να απομονώνονται . . . εκείνοι που ζουν στις όχθες του. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλους ποταμούς οι οποίοι ρέουν μέσα από τη λεκάνη του Παντανάλ».

◼ Ο κύκλος της ξηρασίας. «Φοβάμαι ότι αν . . . υπάρξει ένας 15ετής ή 20ετής κύκλος ξηρασίας, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν, οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές για τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής».

◼ Ζιζανιοκτόνα και υδράργυρος. «Στη μηχανοποιημένη γεωργία έξω από το Παντανάλ χρησιμοποιούνται ζιζανιοκτόνα τα οποία εισχωρούν στα υπόγεια νερά με αποτέλεσμα να μολύνουν τα ποτάμια που υπάρχουν εκεί κοντά. Ή μεταφέρονται από τα επιφανειακά ύδατα μαζί με χώμα συσσωρεύοντας λάσπη στα ποτάμια. Στην περιοχή Ποκονέ του Παντανάλ, άλλη μια μεγάλη απειλή είναι η εξόρυξη χρυσού, η οποία μολύνει το νερό με υδράργυρο».

◼ Κυνήγι. «Αν και απαγορεύεται δια νόμου, συνεχίζεται ανεξέλεγκτο στο μεγαλύτερο μέρος του Παντανάλ. Με εξαίρεση λίγους ενημερωμένους αγρότες, οι οποίοι προστατεύουν τις φυσικές πηγές του πλούτου τους, και ορισμένους άλλους που τους υποστηρίζουν επειδή έχουν οικονομικά συμφέροντα από την εκμετάλλευση του τουρισμού, η ζωική κτίση και το περιβάλλον βρίσκονται στο έλεος αδίστακτων καιροσκόπων».

Επιστροφή στην Τσιμεντένια Ζούγκλα

Πόση διαφορά βλέπουμε όταν επιστρέφουμε στο Σάο Πάολο! Αντί για κίτρινες και πορφυρές ταβεβουίες και άλικες σάλβιες, βλέπουμε μια ζούγκλα από ουρανοξύστες. Αντί για καθαρούς, διάφανους ποταμούς γεμάτους ψάρια, βλέπουμε ποταμούς που έχουν μετατραπεί σε οχετούς. Αντί για το μελωδικό κελάηδημα των πουλιών, ακούμε το εκκωφαντικό μουγκρητό χιλιάδων φορτηγών και αυτοκινήτων με τις δυνατές κόρνες τους. Αντί για καθαρούς γαλάζιους ουρανούς, βλέπουμε πινακίδες που προειδοποιούν: «Κατάσταση της ατμόσφαιρας: Άσχημη». Αντί για ειρήνη ανάμεσα στους ανθρώπους και στα ζώα, επικρατεί ο φόβος για τα ανθρώπινα αρπακτικά.

Μείναμε στο Παντανάλ δύο εβδομάδες· πολύ λίγος χρόνος για να γνωρίσουμε τις διάφορες περιοχές με τα εξωτικά ονόματα, όπως Ποκονέ, Νικολάντια, Αμπομπράλ, Ναμπιλέκε και Παϊαγκουάς—η καθεμιά με τα δικά της χαρακτηριστικά. Αλλά η εμπειρία που ζήσαμε θα μας μείνει αξέχαστη. Η χλωρίδα και η πανίδα είναι σαν βάλσαμο για τα μάτια μας, σαν μελωδία για τα αφτιά μας και σαν τονωτικό για την καρδιά μας.

[Χάρτες στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Βραζιλία

Βολιβία

Παραγουάη

ΠΑΝΤΑΝΑΛ

[Ευχαριστίες]

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Πεταλούδα του γένους Παπίλιος

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Ιαγουάρος

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Μεγάλοι λευκοί ερωδιοί

[Ευχαριστίες]

Georges El Sayegh

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Ανακόντα και αλλιγάτορας

[Ευχαριστίες]

Georges El Sayegh

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Μακάο

[Ευχαριστίες]

Georges El Sayegh

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Αυτά τα πιράνχας, μήκους 15 εκατοστών, έχουν πολύ κοφτερά δόντια

[Ευχαριστίες]

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 15]

Georges El Sayegh