Δεισιδαιμονίες—Πόσο Διαδεδομένες Είναι Σήμερα;

ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ παντού—στην εργασία, στο σχολείο, στα δημόσια μέσα μεταφοράς και στο δρόμο. Όταν φταρνίζεστε, ακόμη και απλοί περαστικοί τους οποίους δεν έχετε ξανασυναντήσει σας λένε: «Με τις υγείες σας» ή «Χριστός». Υπάρχουν παρόμοιες εκφράσεις σε πολλές γλώσσες. Στη γερμανική, η αντίστοιχη έκφραση είναι «Γκεζούντχάιτ». Οι Άραβες λένε «Γιερχάμακ Αλλάχ», και κάποιοι Πολυνήσιοι του Νότιου Ειρηνικού λένε «Τίχαϊ μαούρι όραρ».

Πιστεύοντας ότι πρόκειται απλώς για εκδήλωση συνήθους αβροφροσύνης που επιβάλλεται από τους κανόνες καλής συμπεριφοράς, ίσως να μην έχετε σκεφτεί σοβαρά γιατί το λένε αυτό οι άνθρωποι. Ωστόσο, αυτή η έκφραση έχει δεισιδαιμονικές ρίζες. Η Μόιρα Σμιθ, βιβλιοθηκονόμος στο Λαογραφικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου στο Μπλούμινγκτον της Ιντιάνα των Η.Π.Α., λέει σχετικά με αυτή την έκφραση: «Προέρχεται από την ιδέα ότι με το φτάρνισμα βγαίνει η ψυχή του ανθρώπου». Όταν οι άνθρωποι επικαλούνται τον Θεό ή τον Χριστό με τέτοιες εκφράσεις, είναι σαν να του ζητούν να την επαναφέρει.

Φυσικά, οι περισσότεροι πιθανώς θα συμφωνούσαν ότι είναι παράλογο να πιστεύουμε πως η ψυχή βγαίνει από το σώμα μας όταν φταρνιζόμαστε. Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που το Ένατο Νέο Κολεγιακό Λεξικό του Γουέμπστερ (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) ορίζει τη δεισιδαιμονία ως «πεποίθηση ή συνήθεια που είναι αποτέλεσμα άγνοιας, φόβου για το άγνωστο, πίστης στη μαγεία ή στην τύχη, ή εσφαλμένων αντιλήψεων για τις αιτίες των διαφόρων πραγμάτων».

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ένας γιατρός του 17ου αιώνα αποκάλεσε τις δεισιδαιμονίες των ημερών του «κοινά λάθη» των αμόρφωτων ανθρώπων. Γι’ αυτό, καθώς η ανθρωπότητα έμπαινε στον 20ό αιώνα με τα επιστημονικά του επιτεύγματα, Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The Encyclopædia Britannica) του 1910 προείπε με αισιοδοξία ότι θα ερχόταν ένας καιρός κατά τον οποίο «ο πολιτισμός [θα] ελευθερωνόταν και από το τελευταίο φάντασμα της δεισιδαιμονίας».

Ευρέως Διαδεδομένες Όπως και στο Παρελθόν

Αυτή η αισιοδοξία που επικρατούσε περίπου πριν από οχτώ δεκαετίες ήταν αβάσιμη, διότι οι δεισιδαιμονίες φαίνεται πως είναι σήμερα τόσο βαθιά ριζωμένες όσο και στο παρελθόν. Ένα χαρακτηριστικό των δεισιδαιμονιών είναι ότι αντέχουν στο χρόνο. Η αγγλική λέξη «σουπερστίσιον» (superstition) που μεταφράζεται «δεισιδαιμονία» προέρχεται από τις λατινικές λέξεις σούπερ, που σημαίνει «πάνω από», και στάρε, που σημαίνει «στέκομαι». Οι πολεμιστές, λοιπόν, που επιζούσαν από τη μάχη ονομάζονταν σουπερστίτες, εφόσον κατάφερναν να ζήσουν περισσότερο από τους συμπολεμιστές τους οι οποίοι είχαν πεθάνει στη μάχη, και κατά γράμμα «στέκονταν» πάνω από αυτούς. Αναφερόμενο στην ετυμολογία αυτής της αγγλικής λέξης, το βιβλίο Δεισιδαιμονίες (Superstitions) δηλώνει: «Οι δεισιδαιμονίες που υπάρχουν μέχρι σήμερα στέκονται πάνω από τους αιώνες οι οποίοι προσπάθησαν να τις εξαλείψουν». Εξετάστε μερικά μόνο παραδείγματα που μαρτυρούν ότι οι δεισιδαιμονίες αντέχουν στο χρόνο.

◻ Μετά τον ξαφνικό θάνατο του κυβερνήτη μιας μεγάλης ασιατικής πόλης, οι συγκλονισμένοι εργαζόμενοι στην επίσημη κατοικία του συμβούλεψαν τον επόμενο κυβερνήτη να επισκεφτεί ένα μέντιουμ, το οποίο πρότεινε ορισμένες αλλαγές στο εσωτερικό του κτιρίου και στους γύρω χώρους του. Οι εργαζόμενοι πίστευαν ότι αυτές οι αλλαγές θα εξουδετέρωναν τον κακό οιωνό.

◻ Μια ειδική πέτρα έχει γίνει αχώριστος σύντροφος της προέδρου κάποιας αμερικανικής εταιρίας που αποφέρει κέρδη πολλών εκατομμυρίων δολαρίων. Μετά την πρώτη πετυχημένη εμπορική της έκθεση, η πρόεδρος αρνείται να βγει από το σπίτι της χωρίς την πέτρα.

◻ Προτού κλείσουν μεγάλες εμπορικές συμφωνίες, διάφοροι Ασιάτες επιχειρηματίες συχνά ζητούν τη συμβουλή ενός μάντη.

◻ Κάποιος αθλητής, μολονότι προπονείται εντατικά, αποδίδει τη νίκη του σε ένα συγκεκριμένο ρούχο. Γι’ αυτό, εξακολουθεί να το φοράει—άπλυτο—στους επόμενους αγώνες.

◻ Κάποιος φοιτητής χρησιμοποιεί ένα συγκεκριμένο στυλό για να γράψει σε ένα διαγώνισμα και παίρνει καλό βαθμό. Στο εξής, θεωρεί αυτό το στυλό «γούρικο».

◻ Τη μέρα του γάμου της, κάποια νύφη φροντίζει να περιλαμβάνει το νυφικό της ντύσιμο «κάτι παλιό, κάτι καινούριο, κάτι δανεικό και κάτι μπλε».

◻ Κάποιο άτομο ανοίγει την Αγία Γραφή του τυχαία και διαβάζει το πρώτο εδάφιο στο οποίο θα πέσει το μάτι του, πιστεύοντας ότι αυτά τα λόγια θα του προσφέρουν την ιδιαίτερη καθοδήγηση που χρειάζεται εκείνη τη στιγμή.

◻ Την ώρα που ένα αεριωθούμενο τζάμπο επιταχύνει με θόρυβο στο διάδρομο απογείωσης, αρκετοί επιβάτες κάνουν το σταυρό τους. Κάποιος άλλος χαϊδεύει ένα μενταγιόν του «Αγίου» Χριστόφορου στη διάρκεια της πτήσης.

Είναι σαφές ότι ακόμη και σήμερα οι δεισιδαιμονίες είναι ευρέως διαδεδομένες. Μάλιστα ο Στιούαρτ Α. Βάις, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο Κολέγιο του Κονέκτικατ, λέει στο βιβλίο του Πίστη στη Μαγεία—Η Ψυχολογία της Δεισιδαιμονίας (Believing in Magic—The Psychology of Superstition): «Μολονότι ζούμε σε μια τεχνολογικά προηγμένη κοινωνία, οι δεισιδαιμονίες είναι τόσο διαδεδομένες όσο και στο παρελθόν».

Οι δεισιδαιμονίες έχουν ριζώσει σήμερα τόσο βαθιά ώστε οι προσπάθειες που καταβάλλονται για την εξάλειψή τους έχουν αποτύχει. Γιατί άραγε;