Λάξευση Αλάβαστρου​—Η Αρχαία Τέχνη της Βολτέρας

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

Φανταστείτε ένα φυσικό υλικό από το οποίο μπορούν εύκολα να διαμορφωθούν ομαλές, λεπτεπίλεπτες μορφές​—ένα ποικιλόχρωμο μέσο του οποίου η ομορφιά, η ημιδιαφάνεια και τα νερά είναι ιδανικά για τη λάξευση περίκομψων λεπτομερειών και φανταστικών σχεδίων. Ξέρετε ποιο είναι αυτό το υλικό;

ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΜΕ τον αλάβαστρο. Δεν γνωρίζαμε πολλά πράγματα για αυτό το πέτρωμα ώσπου επισκεφτήκαμε το παραδοσιακό κέντρο παραγωγής του στην Ιταλία​—την πόλη Βολτέρα της Τοσκάνης.

Στη Βολτέρα η λάξευση αλάβαστρου έχει μεγάλη ιστορία, η οποία ξεκινάει από τους Ετρούσκους, τους αρχαίους κατοίκους της περιοχής. Ανάμεσα στα πολλά τεχνουργήματα που θαυμάσαμε στο τοπικό ετρουσκικό μουσείο υπήρχαν εκατοντάδες αλαβάστρινες τεφροδόχοι​—ορθογώνια πέτρινα κουτιά όπου φυλασσόταν η τέφρα των νεκρών μετά την αποτέφρωσή τους—​οι οποίες χρονολογούνται από τον τέταρτο ως τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτά τα πέτρινα κουτιά έχουν πλούσια διακόσμηση με ανάγλυφες παραστάσεις στις οποίες συνήθως περιλαμβάνονται σκηνές από το υποτιθέμενο ταξίδι του νεκρού στον άλλον κόσμο.

Φυσικά, δεν χρησιμοποιούσαν μόνο οι Ετρούσκοι τον αλάβαστρο στην αρχαιότητα. Τον χρησιμοποιούσαν πολύ και οι Αιγύπτιοι. Ωστόσο, υπάρχει μια διαφορά στη χημική σύσταση ανάμεσα σε αυτόν τον ανατολικό αλάβαστρο​—για τον οποίο γίνεται επίσης αναφορά στην Αγία Γραφή—​και στον πολύ πιο μαλακό ασβεστολιθικό αλάβαστρο της Βολτέρας.

Στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη χρησιμοποιούνταν ευρέως και το μάρμαρο, αλλά ο ασβεστολιθικός αλάβαστρος, συγκρινόμενος με «ευγενή» υλικά όπως αυτό, θεωρούνταν φτωχός συγγενής. Πρόκειται για ένα πιο μαλακό και πιο εύθραυστο πέτρωμα, το οποίο χαράζεται εύκολα, και επομένως έπαιζε πάντοτε δευτερεύοντα ρόλο σε σχέση με το μάρμαρο στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη. Τα αλαβάστρινα γλυπτά δεν είναι ανθεκτικά αν εκτεθούν στα στοιχεία της φύσης. Στην αρχιτεκτονική ο αλάβαστρος χρησιμοποιείται κυρίως σε εσωτερικούς χώρους. Από την άλλη πλευρά, ως πιο μαλακό υλικό είναι ιδανικός για τη λάξευση πολύ μικρών λεπτομερειών.

Ανάπτυξη μιας Βιομηχανίας

Επί αιώνες μετά τους ετρουσκικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, δεν έχουμε καμία ένδειξη σχετικά με παραγωγή αλάβαστρου στη Βολτέρα. Εντούτοις, έχουν διατηρηθεί αναφορές για αυτή την τέχνη σε ιστορικά αρχεία που χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου αιώνα. Εκείνη την εποχή ο Φραγκίσκος των Μεδίκων, μέγας δούκας της Τοσκάνης, απέκτησε ένα σπάνιο και όμορφο τορνευτό βάζο από κάποιον τεχνίτη της Βολτέρας και το δώρισε στο Δούκα της Βαυαρίας. Το 17ο αιώνα, οι ντόπιοι τεχνίτες παρήγαν έργα τέχνης και μικρά διακοσμητικά αντικείμενα με εντατικούς ρυθμούς. Η τέχνη αναπτύχθηκε αξιοσημείωτα το 18ο αιώνα, με ποιοτικά αντίγραφα κλασικών γλυπτών. Στο μεταξύ, η φήμη του αλάβαστρου της Βολτέρας είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν.

Εκείνη την περίοδο ο Μαρτσέλο Ιντζιράμι Φέι, ντόπιος ευγενής ο οποίος είχε τη φήμη ταλαντούχου καλλιτέχνη και ικανού επιχειρηματία, έδωσε ώθηση στο εμπόριο αλάβαστρου. Άρχισε να εκμεταλλεύεται υπόγεια κοιτάσματα του ορυκτού, τα οποία είχαν ανακαλυφτεί τότε, και το 1791 ίδρυσε μια σχολή όπου περισσότεροι από 100 μαθητευόμενοι μπορούσαν να διδαχτούν την τέχνη υπό τις οδηγίες αρχιτεχνιτών που είχαν προσκληθεί από διάφορες περιοχές της Ιταλίας και από το εξωτερικό. Η βιομηχανία άνθησε.

Τα οχτώ ή εννιά εργαστήρια αλάβαστρου που υπήρχαν το 1786 αυξήθηκαν σε 60 μέχρι το 1830. Εκείνα τα χρόνια περίπου 50 τολμηροί έμποροι από τη Βολτέρα περιηγούνταν τις αγορές του κόσμου από την Ευρώπη ως την Αμερική, την Ινδία και την Άπω Ανατολή για να πουλήσουν αλάβαστρο υψηλής ποιότητας. Μερικοί έκαναν μεγάλη περιουσία. Η ακμή διήρκεσε μέχρι το 1870 αλλά από τότε εναλλάσσονται περίοδοι ευημερίας και κάμψης. Ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες, η παραγωγή αλάβαστρου εξακολουθεί να αποτελεί στήριγμα της τοπικής οικονομίας.

Απογευματινός Περίπατος στη Βολτέρα

Με τους ήσυχους, στενούς, λιθόστρωτους δρόμους, τα πέτρινα κτίρια, τις γραφικές γωνιές και τις ηλιόλουστες πλατείες της​—όλα αυτά στο μέσο της γοητευτικής υπαίθρου της Τοσκάνης—​η Βολτέρα έχει μια μοναδική ατμόσφαιρα. Φαίνεται σαν να έχουμε μεταφερθεί πίσω στο Μεσαίωνα. Στον καλοκαιρινό απογευματινό μας περίπατο με φίλους, επισκεπτόμαστε την Πόρτα αλ Άρκο, μια εντυπωσιακή ετρουσκική αψίδα η οποία χρονολογείται από τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. και αποτελεί μέρος των τειχών της μεσαιωνικής πόλης.

Στεκόμαστε ώρα μπροστά στις βιτρίνες των καταστημάτων και παρατηρούμε εντυπωσιασμένοι σμήνη πουλιών που πετάνε, παιχνιδιάρικα άλογα γεμάτα ζωντάνια και χαριτωμένες ανθρώπινες φιγούρες​—όλα από αλάβαστρο αλλά λαμπερά μέσα από την ημιδιαφάνεια του διαθλαστικού γυαλιού. Σε θολωτές αίθουσες εκτίθενται περίκομψες τεφροδόχοι διακοσμημένες με κλήματα φορτωμένα με σταφύλια καθώς επίσης αντίγραφα κλασικών γλυπτών και βάζα με περίπλοκες διατρήσεις και εγχαράξεις, κηροπήγια, σκακιέρες και πιόνια, κοσμηματοθήκες και πολλά άλλα διακοσμητικά.

Διακρίνοντας το ενδιαφέρον μας, οι φίλοι μας έχουν την ευχαρίστηση να μας πάνε στα γεμάτα σκόνη εργαστήρια όπου μπορούμε να δούμε με τα ίδια μας τα μάτια πώς οι τεχνίτες μετατρέπουν τις πρώτες ύλες σε αυτά τα υπέροχα προϊόντα. Μαθαίνουμε ότι στο ασβεστολιθικό στρώμα του υπεδάφους της περιοχής της Βολτέρας υπάρχουν διάσπαρτοι ωοειδείς λίθοι που το βάρος τους κυμαίνεται από 2 ως 1.000 κιλά. Οι λίθοι εξάγονται από λατομεία στην επιφάνεια της γης ή από σήραγγες βάθους μέχρι και 280 μέτρων. Το χρώμα του αλάβαστρου ποικίλλει από ημιδιαφανές λευκό σε κρεμ και κίτρινο, από κοκκινωπό σε σκούρο καφέ, και από γκριζοπράσινο σε μαύρο—πολλά με διαφορετικά νερά και βαθμούς αδιαφάνειας.

Στα διάφορα εργαστήρια που επισκεπτόμαστε, παρατηρούμε μια ποικιλία μεθόδων παραγωγής. Συναντάμε την Γκλόρια, που στολίζει με λεπτά εγχάρακτα σχέδια κάποιο πιάτο, και τον Φράνκο ο οποίος περιστρέφει διακοσμητικά αντικείμενα στον αγγειοπλαστικό τόρνο. Με αυτόν τον τρόπο παράγονται πολλά στρογγυλά αντικείμενα, από πιάτα και κύπελλα μέχρι αμπαζούρ και φωτιστικά​—για τα οποία είναι ιδιαίτερα κατάλληλος ο ημιδιαφανής αλάβαστρος. Τριγύρω υπάρχουν εργαλεία και προϊόντα σκορπισμένα ακατάστατα​—ράσπες και λίμες, ξυλόσφυρες και σμίλες, τρυπάνια πεπιεσμένου αέρα, γυαλόχαρτα και ημιτελείς προτομές. Μάθαμε ότι τα μοντέλα ανθρώπων και ζώων που είναι στοιβαγμένα στα ράφια χρησιμοποιούνται ως πρότυπα για την αναπαραγωγή παρόμοιων αντικειμένων.

Πάνω σε κάθε επιφάνεια υπάρχει ένα παχύ στρώμα λευκής σκόνης αλάβαστρου. Ακόμη και αυτή η σκόνη έχει τη χρησιμότητά της. Αγαλματίδια παράγονται μαζικά με την έκχυση μείγματος από σκόνη αλάβαστρου και πολυεστερική ρητίνη σε καλούπια​—αλλά τα αποτελέσματα δεν πρέπει να συγχέονται με τα αυθεντικά χειροποίητα κομμάτια, όπως σπεύδουν να επισημάνουν πολλοί τεχνίτες.

Έντονη Αντιπαράθεση

Λέγεται ότι οι κάτοικοι της Βολτέρας έχουν τη σκόνη αλάβαστρου στο αίμα τους, και καθώς συζητάμε με τους φιλικούς τεχνίτες γίνεται γρήγορα φανερό ότι υπάρχει έντονη αντιπαράθεση ανάμεσά τους αναφορικά με την ιστορική τέχνη τους. Μερικοί επιμένουν πως τα φτηνά αντικείμενα με μικρή ή καθόλου καλλιτεχνική αξία καταστρέφουν το καλό όνομα ενός προϊόντος το οποίο παραδοσιακά ήταν υψηλής ποιότητας. Άλλοι ισχυρίζονται ότι υπάρχει χώρος στην αγορά για μια ποικιλία προϊόντων, από μοναδικά έργα τέχνης μέχρι διακοσμητικά μαζικής παραγωγής. Η αντιπαράθεση δεν είναι καινούρια, και σε καμία περίπτωση δεν έχει τερματιστεί. Εξάλλου, ο αδίστακτος ανταγωνισμός και οι εμπορικές ανησυχίες αμαυρώνουν πάρα πολλές ανθρώπινες προσπάθειες, και αυτοί οι παράγοντες πιθανόν θα συνεχίσουν να ασκούν την επιρροή τους.

Ωστόσο, ένα πράγμα είναι βέβαιο. Οι καλλιτεχνικές ικανότητες με τις οποίες ο Δημιουργός μας προίκισε την ανθρωπότητα θα παραμείνουν για πάντα. Αυτά που είδαμε στην επίσκεψή μας στη Βολτέρα είναι απλώς ένα δείγμα των εξαιρετικών επιδεξιοτήτων τις οποίες όλοι όσοι θα ζουν θα μπορούν να αναπτύξουν σε τέλειο βαθμό όταν θα παραστούν μάρτυρες της εκπλήρωσης των προφητικών λόγων του Ιεχωβά Θεού: «Το έργο των χεριών τους οι εκλεγμένοι μου θα το χρησιμοποιούν στο πλήρες».​—Ησαΐας 65:22.

[Εικόνες στη σελίδα 26]

1. Λίθοι αλάβαστρου εξάγονται από σήραγγες βάθους μέχρι και 280 μέτρων. 2. Τεχνίτης περιστρέφει βάζο πάνω σε αγγειοπλαστικό τόρνο. 3. Διακοσμημένη αλαβάστρινη τεφροδόχος. 4. Σύγχρονο αλαβάστρινο γλυπτό