Μελισσοφάγοι​—Πολύχρωμοι Ακροβάτες των Αιθέρων

Από αρθρογράφο του Ξύπνα! στην Ισπανία

ΦΑΝΤΑΣΤΕΙΤΕ μια οικογένεια πουλιών στων οποίων τα φτερά εμφανίζονται όλα σχεδόν τα χρώματα της ίριδας. Όταν πετούν, ξεπερνούν σε ελιγμούς ακόμη και μερικά από τα πιο γρήγορα έντομα. Ορισμένοι δε από αυτούς είναι μεταξύ των λίγων ειδών πουλιών που σχηματίζουν οικογενειακές ομάδες στις οποίες οι συγγενείς αλληλοβοηθιούνται για την ανατροφή των μικρών. Αυτά είναι μόλις τρία από τα πολλά συναρπαστικά γνωρίσματα των μελισσοφάγων.

Η ζωηρόχρωμη εμφάνισή τους, όμως, είναι το πρώτο χαρακτηριστικό που ελκύει την προσοχή των παρατηρητών πουλιών. Πολλά εντομοφάγα πουλιά έχουν μουντά χρώματα και περνούν απαρατήρητα. Αλλά οι μελισσοφάγοι κάνουν απαράμιλλη επίδειξη χρωμάτων και εναέριων ακροβατικών η οποία μένει αξέχαστη στους περισσότερους παρατηρητές πουλιών. Το φτέρωμά τους μπορεί να έχει ζωηρό πράσινο, μπλε, κόκκινο και κίτρινο χρώμα. Μερικά είδη, όπως ο μελισσοφάγος της Ευρώπης (Merops apiaster), έχουν όλα αυτά τα χρώματα και ακόμη περισσότερα! Μάλιστα, ένα είδος της Αυστραλίας έχει ονομαστεί κατάλληλα μελισσοφάγος του ουράνιου τόξου ή πουλί του ουράνιου τόξου (Merops ornatus).

Οι μελισσοφάγοι δίνουν τις παραστάσεις τους σε πολλά μέρη της Ασίας, της Αυστραλίας, της Αφρικής και της νότιας Ευρώπης. Εφόσον ζουν σπανίως σε αιχμαλωσία, αποτελούν θέαμα που πρέπει να το απολαύσει κάποιος στο φυσικό περιβάλλον του πουλιού. «Η παρατήρηση αυτών των τολμηρών και δραστήριων πουλιών είναι πάρα πολύ διασκεδαστική», αναφέρει η ηλεκτρονική έκδοση Γουάιλντγουοτς (Wildwatch). «Εφόσον πολλά είδη είναι αρκετά ήρεμα όταν βρίσκονται κοντά στον άνθρωπο, υπάρχουν άφθονες ευκαιρίες για φωτογράφηση».

Εκπληκτικά Κατορθώματα στον Αέρα

Οι μελισσοφάγοι ειδικεύονται στη σύλληψη εντόμων στον αέρα. Επειδή μάλιστα προτιμούν τα μεγάλα, γρήγορα έντομα, όπως μέλισσες και σφήκες, πρέπει να είναι και ταχείς και ευκίνητοι. Τους βοηθάει επίσης και η καλή τους όραση. Ο μελισσοφάγος της Ευρώπης μπορεί να εντοπίσει μια μέλισσα ή μια σφήκα σε απόσταση εκατό μέτρων.a

Για να πιάσουν το θήραμά τους, μερικοί μελισσοφάγοι χρησιμοποιούν τη μέθοδο κάθετης εφόρμησης, βουτώντας προς το μέρος του εντόμου από πάνω. Ή συνηθέστερα, στέκονται σε ένα κλαδί που εξέχει από τα άλλα και τινάζονται αρπάζοντας κάποιο περαστικό έντομο. Άλλα είδη χρησιμοποιούν μια ακόμη πιο δύσκολη μέθοδο. Αρχικά, πετούν πίσω και κάτω από το έντομο σε σημεία που βρίσκονται έξω από το οπτικό του πεδίο​—συχνά ακουμπώντας σχεδόν στο έδαφος. Κατόπιν επιταχύνουν ελαφρώς, σηκώνουν το κεφάλι τους και πιάνουν το έντομο στον αέρα με το μακρύ ράμφος τους.

Ορισμένοι μελισσοφάγοι της Αφρικής επιστρατεύουν τη βοήθεια άλλων στην αναζήτησή τους για τροφή. Ίσως να πετούν παραπλεύρως μεγάλων ζώων, άλλων πουλιών ή ακόμη και οχημάτων τα οποία κάνουν τα έντομα να ξεπετάγονται ώστε να μπορούν να τα πιάσουν. Ο τολμηρός κατακόκκινος μελισσοφάγος (Merops nubicus) μπορεί μάλιστα να μεταφερθεί στην πλάτη κάποιας στρουθοκαμήλου, κατσίκας ή ζέβρας. Αυτοί οι «οικοδεσπότες», όχι μόνο προσφέρουν στο μελισσοφάγο άνετο χώρο προσγείωσης, αλλά και αναγκάζουν τις ακρίδες, με τις οποίες τρέφεται το πουλί, να μετακινούνται από τη θέση τους. Και οι δασικές πυρκαγιές, επίσης, ελκύουν μεγάλα σμήνη κατακόκκινων μελισσοφάγων, οι οποίοι καταβροχθίζουν τις ακρίδες που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις φλόγες.b

Ηλιοθεραπεία, Περιποίηση Φτερών και Πλύσιμο

Το γρήγορο πέταγμα απαιτεί φτερά σε άριστη κατάσταση, και ο μελισσοφάγος εφαρμόζει πολλές μεθόδους για να αφαιρεί τα παράσιτα και να διατηρεί καθαρό το φτέρωμά του. Αυτό δεν είναι ασήμαντο ζήτημα. Ένας συνηθισμένος μελισσοφάγος αφιερώνει το 10 τοις εκατό της ημέρας φροντίζοντας με αυτόν τον τρόπο την άνεσή του.

Η ηλιοθεραπεία μπορεί να ζεστάνει το πουλί το πρωί, και συνήθως γίνεται παράλληλα με την περιποίηση των φτερών. Η θερμότητα του ήλιου προφανώς δραστηριοποιεί περισσότερο τα παράσιτα και καθιστά ευκολότερη την απομάκρυνσή τους. Μερικά είδη μελισσοφάγων προτιμούν να κάθονται στον ήλιο κατά ομάδες, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αρκετά πουλιά έχουν την ίδια στάση. Με τη ράχη τους προς τον ήλιο και τα φτερά τους ανοιγμένα, μοιάζουν με ομάδα από τουρίστες που ξαπλώνουν στην παραλία.

Πλένονται λιγότερο συχνά και συνήθως το κάνουν αυτό με μια γρήγορη βουτιά στο νερό την ώρα που πετούν. Σε ξηρές περιοχές οι μελισσοφάγοι επιβιώνουν κάνοντας «μπάνιο» στο χώμα. Στη συνέχεια, και σε κάθε περίπτωση, τα πουλιά θα δαπανήσουν χρόνο για να περιποιηθούν τα φτερά τους και να ξύσουν το σώμα τους. Αυτή η καθημερινή συνήθεια αποτελεί τον κυριότερο τρόπο με τον οποίο εξολοθρεύουν τα παράσιτα τα οποία είναι μόνιμο πρόβλημα για πουλιά που φωλιάζουν σε τρύπες στη γη όπως οι μελισσοφάγοι.

Συντροφικά Πουλιά

Οι περισσότεροι μελισσοφάγοι είναι πολύ κοινωνικοί. Αρκετά είδη αναπαράγονται σε μεγάλες αποικίες, μερικές από τις οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν ως και 25.000 πουλιά. Αυτά τα σημεία βρίσκονται συνήθως σε μεγάλες αμμώδεις όχθες ποταμών όπου τα πουλιά μπορούν να σκάψουν εύκολα τις τρύπες τους. Το ότι δημιουργούν αποικίες με φωλιές τούς παρέχει επιπλέον προστασία από τα αρπακτικά, ενώ η στενή τους συνεργασία τα βοηθάει να εντοπίζουν γρήγορα μια περιοχή με άφθονη τροφή. Ακόμη και όταν ψάχνουν για τροφή, οι κοινωνικοί μελισσοφάγοι μένουν μαζί διατηρώντας επαφή με τις διαπεραστικές κραυγές τους.

Σε μερικά είδη, όπως ο μελισσοφάγος με το λευκό μέτωπο (Merops bullockoides), η διευρυμένη οικογένεια συνεργάζεται στην ανατροφή των μικρών.c Οι βοηθοί είναι συνήθως απόγονοι των ίδιων γονέων και η συνεργασία τους διασφαλίζει την επιτυχημένη ανατροφή διπλάσιου αριθμού μικρών. «Οι βοηθοί συμβάλλουν σε όλες τις εργασίες που σχετίζονται με την αναπαραγωγή: βοηθούν στο σκάψιμο της φωλιάς, επωάζουν τα αβγά και, το σπουδαιότερο, ταΐζουν τους νεοσσούς», εξηγεί το βιβλίο Αλκυόνες, Μελισσοφάγοι και Χαλκοκουρούνες (Kingfishers, Bee-Eaters and Rollers).

Στις οικογενειακές ομάδες των μελισσοφάγων αρέσει ιδιαίτερα να κουρνιάζουν μαζί. Κάθε πουλί κουρνιάζει τόσο κοντά στο διπλανό του ώστε δίνουν την εντύπωση πως είναι όλα αποφασισμένα να στριμωχτούν για να χωρέσουν στην ίδια φωτογραφία. Μερικές φορές αρκετά πουλιά συνωστίζονται το ένα πολύ κοντά στο άλλο στο ίδιο κλαδάκι. Αυτή η συνήθεια αναμφισβήτητα τα βοηθάει να διατηρούν τη θερμότητα του σώματός τους τις κρύες νύχτες.

Ελκυστικά Πουλιά με μια Αδυναμία

Πρόσφατα οι μελισσοφάγοι άρχισαν να προσαρμόζονται στη βρώση ακρίδων, ιδιαίτερα στη Δυτική Αφρική, όπου οι καταστροφικές μεταναστευτικές ακρίδες αφθονούν. Ο κατακόκκινος μελισσοφάγος έχει μάλιστα αλλάξει την αναπαραγωγική και μεταναστευτική συμπεριφορά του για να εκμεταλλευτεί αυτή την άφθονη τροφή. Τώρα ακολουθεί τις μεταναστευτικές ακρίδες καθώς αυτές περιφέρονται κατά μήκος του ποταμού Νίγηρα.

Ωστόσο, όπως δείχνει και το όνομά τους, οι μελισσοφάγοι έχουν αδυναμία στις μέλισσες​—την αγαπημένη τους λιχουδιά. Ως εκ τούτου, ασφαλώς δεν είναι τα αγαπημένα πουλιά των μελισσοκόμων. Το θετικό είναι ότι τρώνε επίσης και σφήκες οι οποίες κυνηγούν τις μέλισσες, και το φθινόπωρο τρέφονται με τις γηραιότερες μέλισσες οι οποίες έχουν περισσότερες πιθανότητες να μολύνουν την κυψέλη με ασθένειες.

«Σήμερα οι παρατηρητές πουλιών θαυμάζουν πολύ τους μελισσοφάγους για το ποικίλο και όμορφο φτέρωμά τους», τονίζει το Εγχειρίδιο των Πουλιών του Κόσμου (Handbook of the Birds of the World). Ορισμένοι τόποι αναπαραγωγής έχουν γίνει αξέχαστοι προορισμοί για τους τουρίστες που κάνουν σαφάρι στην Αφρική.

Αν, λοιπόν, ζείτε σε περιοχές όπου συχνάζουν μελισσοφάγοι, γιατί να μην αφιερώσετε λίγο χρόνο για να απολαύσετε το μοναδικό θέαμα που προσφέρουν αυτοί οι πολύχρωμοι ακροβάτες των αιθέρων;

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Μικρός μελισσοφάγος, Ανατολική Αφρική

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Μελισσοφάγος του ουράνιου τόξου, Αυστραλία

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Μελισσοφάγος της Σομαλίας, Κένυα

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Μελισσοφάγος με λευκό μέτωπο, Αφρική

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Μελισσοφάγοι της Ευρώπης, Ισπανία

Σκηνή ερωτοτροπίας, αρσενικό προσφέρει έντομο σε θηλυκό

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Μελισσοφάγοι, Ισραήλ

[Εικόνα στη σελίδα 24]

Κατακόκκινοι μελισσοφάγοι, Μποτσουάνα

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Κατακόκκινοι μελισσοφάγοι, Μποτσουάνα

[Ευχαριστίες]

©kevinschafer.com

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Κατακόκκινοι μελισσοφάγοι, Σιγκαπούρη