Ένα Λεξικό που Ετοιμαζόταν 90 Χρόνια

ΤΟ 1621, ένας Ιταλός εξερευνητής βρήκε μια άγνωστη μορφή γραφής στα ερείπια της Περσέπολης, μιας αρχαίας περσικής πόλης. Το 19ο αιώνα, αρχαιολογικές ανασκαφές στο Ιράκ αποκάλυψαν πολλές παρόμοιες επιγραφές σε πήλινες πινακίδες και σε τοίχους ανακτόρων. Σε αυτά τα κείμενα σώζονται οι γλώσσες της Μεσοποταμίας που μιλούσαν ηγέτες όπως ο Σαργών Β΄, ο Χαμουραμπί και ο Ναβουχοδονόσορ Β΄. Αυτό το είδος γραφής, που αποτελούνταν από χαρακτήρες σε σχήμα σφήνας, έγινε γνωστό ως σφηνοειδής γραφή.

Αυτή η μορφή γραφής έκρυβε το κλειδί για την κατανόηση των μεγάλων πολιτισμών της αρχαίας Μεσοποταμίας. Ως εκ τούτου, οι λόγιοι που προσπαθούσαν να αποκρυπτογραφήσουν αυτά τα κείμενα διέκριναν την ανάγκη για ένα περιεκτικό λεξικό της ακκαδικής, μιας γλώσσας της οποίας η ασσυριακή και η βαβυλωνιακή είναι συγγενικές διάλεκτοι.

Αυτό το απαιτητικό εγχείρημα το ανέλαβε το Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σικάγο στις ΗΠΑ το 1921. Το έργο ολοκληρώθηκε 90 χρόνια αργότερα, το 2011. Καρπός αυτής της προσπάθειας είναι το 26τομο Ασσυριακό Λεξικό, το οποίο έχει πάνω από 9.700 σελίδες. Καλύπτει γλώσσες και διαλέκτους που χρησιμοποιούνταν στις περιοχές των σημερινών κρατών Ιράν, Ιράκ, Συρίας και Τουρκίας από την τρίτη χιλιετία Π.Κ.Χ. ως το 100 Κ.Χ.

Γιατί είναι τόσο εκτεταμένο αυτό το λεξικό; Γιατί χρειάστηκε τόσος καιρός για να συνταχθεί; Και ποιος θα ενδιαφερόταν να το χρησιμοποιήσει;

Το Εύρος Του

«Αυτό το λεξικό δεν είναι απλώς ένας κατάλογος λέξεων», εξηγεί ο Γκιλ Στάιν, διευθυντής του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών του Σικάγο. Αντιθέτως, «αναλύοντας την ιστορία και τις χρήσεις της κάθε λέξης, αυτό το μοναδικό σύγγραμμα αποτελεί ουσιαστικά μια πολιτιστική εγκυκλοπαίδεια που ξεδιπλώνει την ιστορία, την κοινωνία, τη λογοτεχνία, τη νομοθεσία και τη θρησκεία της Μεσοποταμίας. Είναι ένα αναντικατάστατο εργαλείο έρευνας για οποιονδήποτε λόγιο επιθυμεί να ερευνήσει το γραπτό υπόμνημα του μεσοποταμιακού πολιτισμού».

Από την αρχή ακόμα της εργασίας τους, οι εκδότες αντιλήφθηκαν ότι «για να αναδειχτεί πλήρως η σημασία μιας λέξης, πρέπει να συλλεχθούν όλες οι περιπτώσεις όπου εμφανίζεται, και να συλλεχθούν όχι ως μεμονωμένες λέξεις, αλλά με όσο συνοδευτικό κείμενο χρειάζεται ώστε να καθοριστεί η σημασία της λέξης στα συγκεκριμένα συμφραζόμενα ή στη συγκεκριμένη χρήση της». Ως αποτέλεσμα, το λεξικό έγινε μια συλλογή παραθέσεων και μεταφράσεων αρχαίων κειμένων σφηνοειδούς γραφής στα οποία εμφανίζονται οι οριζόμενες λέξεις.

Τους τελευταίους δύο αιώνες, έχουν έρθει στο φως κυριολεκτικά εκατομμύρια κείμενα σφηνοειδούς γραφής τα οποία ασχολούνται με ευρύτατη ποικιλία θεμάτων. Η ασσυροβαβυλωνιακή, ή αλλιώς ακκαδική, ήταν η διεθνής γλώσσα της διπλωματίας σε όλη τη Μέση Ανατολή κατά την αρχαιότητα. Ωστόσο, οι άνθρωποι σε αυτά τα μέρη παρήγαν και λογοτεχνικά έργα, ασχολούνταν με το εμπόριο, μελετούσαν τα μαθηματικά, την αστρονομία και τη μαγεία, θέσπιζαν νόμους, ανέπτυσσαν επαγγελματικές ειδικότητες και ασκούσαν κάποια θρησκεία. Κατά συνέπεια, τα συγγράμματά τους για όλα αυτά καθώς και άλλα θέματα μας παρέχουν πλούτο πληροφοριών.

Ο πολιτισμός που αναδύεται μέσα από αυτά τα κείμενα δεν μας ξενίζει καθόλου. «Πολλά από αυτά που βλέπετε σας είναι απολύτως οικεία​—άνθρωποι που εκφράζουν φόβο και θυμό, εκφράζουν αγάπη και αποζητούν την αγάπη», λέει ο Μάθιου Στόλπερ, καθηγητής ασσυριολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο ο οποίος συμμετείχε κατά διαστήματα σε αυτό το έργο επί 30 χρόνια. «Υπάρχουν επιγραφές από βασιλιάδες που σας λένε πόσο σπουδαίοι είναι, και επιγραφές από άλλους που σας λένε ότι αυτοί οι κύριοι δεν ήταν και τόσο σπουδαίοι». Κάποια κείμενα από τη Νουζί, στο σημερινό Ιράκ, αναφέρονται σε νομικές διαφορές 3.500 ετών για ζητήματα όπως τα κληρονομικά δικαιώματα μιας χήρας, ένα αρδευόμενο χωράφι και ένας δανεικός γάιδαρος.

Έχει Ολοκληρωθεί;

Στο έργο συνέβαλαν ασσυριολόγοι από όλο τον κόσμο. Το προσωπικό του ινστιτούτου δαπάνησε δεκαετίες ολόκληρες αρχειοθετώντας περίπου 2.000.000 καρτέλες με παραδείγματα χρήσης των λέξεων. Ο πρώτος τόμος πήγε στο πιεστήριο το 1956. Έκτοτε, ακολούθησαν διαδοχικά άλλοι 25 τόμοι. Ολόκληρη η σειρά πωλείται προς 1.600 ευρώ περίπου, αλλά όλες οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες και δωρεάν στο διαδίκτυο.

Χρειάστηκαν 90 συναπτά χρόνια για να ολοκληρωθεί το λεξικό. Μολαταύτα, όσοι εργάστηκαν σε αυτό το τιτάνιο έργο αναγνωρίζουν τους περιορισμούς του. Ένα δημοσίευμα του BBC News για αυτό το θέμα λέει: «Εξακολουθούν να μη γνωρίζουν τη σημασία κάποιων λέξεων, και επειδή γίνονται συνεχώς νέες ανακαλύψεις, πρόκειται . . . για ένα έργο σε εξέλιξη».