Μας Είναι Απαραίτητα τα Πρωτότυπα;

ΠΡΙΝ από 3.500 χρόνια περίπου, κάποιος ηλικιωμένος άνθρωπος στη Μέση Ανατολή έγραψε την ιστορία του κόσμου μέχρι την εποχή του. Γι’ αυτό το έργο, που αποτέλεσε τελικά πέντε μεγάλα βιβλία, πρέπει να χρειάστηκε εξαιρετικά μεγάλη προσπάθεια. Αυτός ο άνθρωπος ήταν πάνω από 80 ετών όταν άρχισε να γράφει την αφήγηση εκείνη. Ούτε αυτός ούτε το έθνος του ήταν μόνιμα εγκαταστημένοι κάπου, αλλά περιπλανιούνταν από τόπο σε τόπο στην Έρημο του Σινά. Τελικά, όμως, όσα έγραψε εκείνος ο ηλικιωμένος άνθρωπος αποτέλεσαν μέρος του πιο σπουδαίου φιλολογικού έργου που γνώρισε ποτέ ο κόσμος.

Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο Μωυσής, στον οποίο ο Θεός έδωσε το προνόμιο να ελευθερώσει το αρχαίο έθνος Ισραήλ από τη δουλεία της Αιγύπτου. Τα πέντε βιβλία που έγραψε είναι γνωστά σήμερα ως η Πεντάτευχος, το πρώτο μέρος της Αγίας Γραφής. Τον Μωυσή τον καθοδηγούσε το άγιο πνεύμα του Θεού, δηλαδή η ενεργή του δύναμη. Επομένως, ακόμη και σήμερα εμείς μπορούμε να έχουμε μεγάλα οφέλη από την ανάγνωση των συγγραμμάτων του. Αλλά, μερικές φορές οι άνθρωποι ρωτούν: ‘Μπορούμε πράγματι να έχουμε εμπιστοσύνη στα λόγια του Μωυσή και των άλλων Βιβλικών συγγραφέων; Έχουμε τα πρωτότυπα χειρόγραφά τους; Αν δεν τα έχουμε, τι απέγιναν αυτά; Και πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι πως ό,τι λέει η Αγία Γραφή είναι ό,τι έγραψαν αρχικά οι συγγραφείς της;’

Τα Υλικά

Έχουμε πολλούς λόγους για να είμαστε σίγουροι ότι η Αγία Γραφή δεν έχει υποστεί ουσιαστικές αλλαγές από τότε που πρωτογράφτηκε. Είναι αλήθεια ότι δεν έχουμε τα αρχικά χειρόγραφα των Βιβλικών συγγραφέων. Αλλά, στην πραγματικότητα, δεν θα έπρεπε να περιμένουμε να έχουμε εκείνα τα χειρόγραφα. Γιατί; Αιτία είναι τα υλικά στα οποία έγραψαν εκείνοι, κάποιο αρχαίο ιουδαϊκό έθιμο και η ιστορία των ετών που πέρασαν μετά τη συγγραφή.

Πρώτα-πρώτα, ας εξετάσουμε το θέμα των υλικών. Μερικά πράγματα, που γράφτηκαν όταν γραφόταν και η Αγία Γραφή, υπάρχουν ακόμη. Αλλά τα περισσότερα απ’ αυτά είναι γραμμένα πάνω σε πέτρα ή σε πήλινη επιφάνεια, πράγματα που διατηρούνται πολύ καιρό. Ωστόσο, φαίνεται ότι η Αγία Γραφή γράφτηκε αρχικά σε κάτι πιο εύφθαρτο. Για παράδειγμα, ορισμένα συγγράμματα του Βιβλικού συγγραφέα Ιερεμία τα έκαψε ο Βασιλιάς Ιωακείμ. (Ιερεμίας 36:21-31) Η πέτρα ή οι πήλινες πινακίδες δεν θα καταστρέφονταν τόσο εύκολα μ’ αυτόν τον τρόπο.

Σε τι υλικό έγραψαν, λοιπόν, οι Βιβλικοί συγγραφείς; ‘Ο Μωυσής διδάχτηκε όλη τη σοφία των Αιγυπτίων’, και στην Αίγυπτο το πιο κοινό υλικό στο οποίο έγραφαν ήταν ο πάπυρος. (Πράξεις 7:22) Πιθανόν, λοιπόν, ο Μωυσής να έγραψε πάνω σ’ αυτό το εύφθαρτο υλικό. Στη Μέση Ανατολή, συνήθιζαν να γράφουν και πάνω σε δέρμα ζώων, δηλαδή σε περγαμηνή. Ίσως ο Ιερεμίας να έγραψε σε δέρμα. Τόσο το δέρμα όσο και ο πάπυρος θα καίγονταν όταν ο Βασιλιάς Ιωακείμ πέταξε το ρόλο του Ιερεμία στη φωτιά.

Βέβαια, στο ζεστό και ξηρό κλίμα της Αιγύπτου, πολλά χειρόγραφα από πάπυρο διατηρήθηκαν χιλιάδες χρόνια. Αλλά αυτό είναι η εξαίρεση. Συνήθως, τόσο ο πάπυρος όσο και το δέρμα φθείρονται εύκολα. Ο λόγιος Όσκαρ Πάρετ λέει: «Και οι δυο αυτές επιφάνειες γραφής κινδυνεύουν στον ίδιο μεγάλο βαθμό από την υγρασία, από το χώμα και από πολλά και διάφορα έντομα. Καθημερινά διαπιστώνουμε εμείς οι ίδιοι πόσο εύκολα φθείρεται το χαρτί, ακόμη και το γερό δέρμα, όταν είναι εκτεθειμένο στον αέρα ή όταν βρίσκεται σε δωμάτιο που έχει υγρασία».

Στον αρχαίο Ισραήλ, εκεί όπου γράφτηκαν τα περισσότερα βιβλία της Αγίας Γραφής, το κλίμα δεν ευνοούσε τη διαφύλαξη χειρογράφων. Συνεπώς, τα περισσότερα πρωτότυπα χειρόγραφα της Αγίας Γραφής πιθανόν να έχουν αποσυντεθεί εδώ και πολύ καιρό. Έστω κι αν δεν έγινε αυτό, υπάρχει ένα αρχαίο ιουδαϊκό έθιμο λόγω του οποίου είναι απίθανο να έχουν διασωθεί αυτά μέχρι τις μέρες μας. Ποιο είναι αυτό το έθιμο;

Ταφή Χειρογράφων

Το 1896, καθώς ένας λόγιος έψαχνε μέσα σε μια γκενίζα του Καΐρου, ανακάλυψε 90.000 αρχαία χειρόγραφα, τα οποία έφεραν επανάσταση στη μελέτη της ιστορίας της Μέσης Ανατολής. Τι είναι η γκενίζα; Και τι σχέση έχει με τα πρωτότυπα Βιβλικά χειρόγραφα;

Η γκενίζα είναι το δωμάτιο στο οποίο οι Ιουδαίοι των αρχαίων χρόνων έβαζαν χειρόγραφα φθαρμένα από τη χρήση. Ο λόγιος Πολ Ε. Καλ γράφει σχετικά: «Οι Ιουδαίοι συνήθιζαν να βάζουν όλων των ειδών τα γραμμένα και τυπωμένα υλικά σε τέτοια δωμάτια, που βρίσκονταν μέσα ή κοντά στις συναγωγές τους· σκοπός τους δεν ήταν να τα φυλάξουν σαν να ήταν σε αρχειοφυλάκεια, αλλά να τα αφήσουν εκεί για κάποιο διάστημα χωρίς να τα πειράζει κανείς. Οι Ιουδαίοι φοβούνταν μη τυχόν βεβηλωθούν από ανάρμοστη χρήση αυτά τα συγγράμματα, που ίσως να περιείχαν το όνομα του Θεού. Γι’ αυτό πήγαιναν αυτά τα γραμμένα—και αργότερα και τα τυπωμένα—υλικά σε κάποιον καθαγιασμένο χώρο και τα έθαβαν· έτσι αυτά χάνονταν. Εντελώς κατά τύχη η Γκενίζα του Καΐρου ξεχάστηκε, και ό,τι υπήρχε εκεί μέσα δεν είχε την κατάληξη που είχαν άλλες Γκενίζες».—Η Γκενίζα του Καΐρου (The Cairo Geniza), σελίδα 4.

Τι θα γινόταν, λοιπόν, στην περίπτωση που κάποιο πρωτότυπο Βιβλικό χειρόγραφο είχε διασωθεί ως τον καιρό που αναπτύχθηκε αυτό το έθιμο; Αναμφίβολα, το χειρόγραφο θα ήταν φθαρμένο από τη χρήση και θα το έθαβαν.

Ιστορικές Εξελίξεις

Καθώς εξετάζουμε τι μπορεί να απέγιναν τα πρωτότυπα Βιβλικά χειρόγραφα, δεν πρέπει να παραβλέψουμε έναν τελευταίο παράγοντα, την ταραχώδη ιστορία των Βιβλικών χωρών. Για παράδειγμα, εξετάστε τι απέγιναν τα βιβλία που έγραψε ο ηλικιωμένος Μωυσής. Μας λέγεται το εξής: ‘Και αφού ο Μωυσής ετελείωσε να γράφη τους λόγους του νόμου τούτου εις βιβλίον, έως τέλους, τότε ο Μωυσής προσέταξεν εις τους Λευίτας, τους βαστάζοντας την κιβωτόν της διαθήκης του Ιεχωβά, λέγων, Λάβετε τούτο το βιβλίον του νόμου, και θέσατε αυτό εις τα πλάγια της κιβωτού της διαθήκης Ιεχωβά του Θεού σας’.—Δευτερονόμιον 31:24-26.

Η κιβωτός της διαθήκης ήταν ένα ιερό κιβώτιο που συμβόλιζε την παρουσία του Θεού μεταξύ των Ισραηλιτών. Την πήγαν στη Γη της Επαγγελίας (μαζί με τα χειρόγραφα του Μωυσή), όπου τη φύλαγαν σε διάφορα μέρη. Για κάποιο διάστημα, την άρπαξαν οι Φιλισταίοι. Αργότερα, ένας βασιλιάς του Ισραήλ, ο Δαβίδ, πήγε την Κιβωτό στην Ιερουσαλήμ και τελικά την έβαλαν στο ναό που έχτισε εκεί ο Βασιλιάς Σολομών. Αλλά ο Βασιλιάς Άχαζ έφτιαξε μέσα στο ναό ένα ειδωλολατρικό θυσιαστήριο και τελικά έκλεισε το ναό. Ο Βασιλιάς Μανασσής τον γέμισε με ειδωλολατρία.

Τι απέγινε, στο μεταξύ, η κιβωτός της διαθήκης και τα συγγράμματα του Μωυσή; Δεν ξέρουμε, αλλά, μερικά τουλάχιστον απ’ αυτά χάθηκαν. Την εποχή του Βασιλιά Ιωσία, κάποιοι που έκαναν εργασίες στο ναό βρήκαν ξαφνικά «το βιβλίον του νόμου», πιθανώς αυτό καθαυτό το σύγγραμμα του Μωυσή. (2 Βασιλέων 22:8) Πολλά απ’ όσα έλεγε αυτό δεν τα ήξερε μέχρι τότε ο βασιλιάς, και η ανάγνωση αυτού του συγγράμματος έγινε αφορμή για μεγάλη πνευματική αφύπνιση.—2 Βασιλέων 22:11–23:3.

Μετά το θάνατο του Ιωσία, ο λαός του Ιούδα έγινε και πάλι άπιστος και τελικά βρέθηκε εξόριστος στη Βαβυλώνα. Ο ναός καταστράφηκε, και όλα τα αντικείμενα αξίας του ναού μεταφέρθηκαν στη Βαβυλώνα. Δεν αναφέρεται τι απέγινε η Κιβωτός ή το πολύτιμο έγγραφο που είχε βρεθεί την εποχή του Ιωσία. Χρόνια αργότερα, όμως, όταν δόθηκε σε πολλούς Ιουδαίους, που είχαν γυρίσει στην πατρίδα τους, η ενθάρρυνση να ανοικοδομήσουν την Ιερουσαλήμ και να αποκαταστήσουν την καθαρή λατρεία, ο ιερέας Έσδρας και κάποιοι άλλοι τους διάβασαν δημόσια από «το βιβλίον του νόμου του Μωυσέως». (Νεεμίας 8:1-8) Άρα, υπήρχαν αντίγραφα των πρωτότυπων συγγραμμάτων. Από πού προέρχονταν αυτά;

Αντιγραφή του Λόγου του Θεού

Ο Μωυσής προείπε ότι θα ερχόταν καιρός που τον Ισραήλ θα τον κυβερνούσε βασιλιάς και κατέγραψε την εξής ειδική εντολή: «Όταν καθήση επί του θρόνου της βασιλείας αυτού, θέλει γράψει δι’ εαυτόν αντίγραφον του νόμου τούτου εις βιβλίον, εξ εκείνου το οποίον είναι ενώπιον των ιερέων των Λευιτών». (Δευτερονόμιον 17:18) Επομένως, έπρεπε να γίνουν ορισμένα αντίγραφα των Γραφών.

Τελικά, η αντιγραφή των Γραφών έγινε επάγγελμα στον Ισραήλ. Μάλιστα, το εδάφιο Ψαλμός 45:1, ΜΝΚ, λέει: ‘Είθε η γλώσσα μου να είναι καλαμάρι επιδέξιου αντιγραφέα’. Οι ‘γραμματείς [αντιγραφείς, ΜΝΚ]’ Σαδώκ και Σαφάν αναφέρονται ονομαστικά. Αλλά ο πιο γνωστός αντιγραφέας των αρχαίων χρόνων ήταν ο Έσδρας, ο οποίος έγραψε κιόλας μέρη της Αγίας Γραφής. (Έσδρας 7:6, ΜΝΚ· Νεεμίας 13:13· Ιερεμίας 36:10) Ακόμη και όταν γράφονταν τα μεταγενέστερα μέρη της Αγίας Γραφής, τα βιβλία που είχαν ήδη τελειώσει είχαν αντιγραφεί και δοθεί στην κυκλοφορία.

Όταν ήταν στη γη ο Ιησούς Χριστός, υπήρχαν αντίγραφα των Εβραϊκών Γραφών (Γένεσις ως Μαλαχίας), όχι μόνο στην Ιερουσαλήμ, αλλά προφανώς και σε συναγωγές της Γαλιλαίας. (Λουκάς 4:16, 17) Μέχρι και στη μακρινή Βέροια της Μακεδονίας, Ιουδαίοι με ευγενικό τρόπο σκέψης μπορούσαν να ‘εξετάζουν καθημερινά τις Γραφές’! (Πράξεις 17:11) Σήμερα υπάρχουν γύρω στα 1.700 χειρόγραφα που είναι αντίγραφα βιβλίων της Γραφής γραμμένα πριν γεννηθεί ο Ιησούς, καθώς και γύρω στα 4.600 αντίγραφα των βιβλίων που έγραψαν οι μαθητές του (Ματθαίος ως Αποκάλυψις).

Ήταν ακριβή τα αντίγραφα; Ναι, και με το παραπάνω. Οι επαγγελματίες αντιγραφείς των Εβραϊκών Γραφών (που λέγονταν Σοφερείμ) πρόσεχαν πολύ να μην κάνουν λάθη. Για να ελέγξουν την εργασία τους, μετρούσαν τις λέξεις, ακόμη και τα γράμματα, κάθε χειρογράφου που αντέγραφαν. Γι’ αυτό, ο Ιησούς, ο απόστολος Παύλος και άλλοι που ανέφεραν συχνά λόγια αρχαίων Βιβλικών συγγραφέων δεν αμφέβαλαν καθόλου για την ακρίβεια των αντιγράφων που χρησιμοποιούσαν.—Λουκάς 4:16-21· Πράξεις 17:1-3.

Βέβαια, οι Ιουδαίοι αντιγραφείς και οι μεταγενέστεροι Χριστιανοί αντιγραφείς δεν ήταν αλάνθαστοι. Έγιναν λάθη, αλλά τα πολλά αντίγραφα που υπάρχουν ακόμη μας βοηθούν να εντοπίσουμε αυτά τα λάθη. Πώς; Διαφορετικοί αντιγραφείς έκαναν διαφορετικά λάθη. Επομένως, συγκρίνοντας την εργασία διαφορετικών αντιγραφέων, μπορούμε να βρούμε πολλά από τα λάθη τους.

Γιατί Μπορούμε να Είμαστε Σίγουροι

Το 1947 ανακαλύφθηκαν απροσδόκητα μερικοί αρχαίοι ρόλοι σε κάποιες σπηλιές κοντά στη Νεκρά Θάλασσα. Αυτοί οι ρόλοι έδειξαν πόσο ακριβής υπήρξε η αντιγραφή των Γραφών. Μέσα στους ρόλους αυτούς υπήρχε και ένα αντίγραφο του Ησαΐα, ενός βιβλίου της Αγίας Γραφής, χίλια περίπου χρόνια προγενέστερο όλων των διαθέσιμων μέχρι τότε χειρογράφων. Κι όμως, η σύγκριση έδειξε ότι οι μόνες διαφορές που υπήρχαν μεταξύ του χειρογράφου της Νεκράς Θαλάσσης και μεταγενέστερων αντιγράφων αφορούσαν τη σειρά των λέξεων και τη γραμματική. Το νόημα του κειμένου παρέμενε αναλλοίωτο μετά από χίλια χρόνια αντιγραφών! Γι’ αυτό, ο λόγιος Γουίλιαμ Χένρι Γκριν μπορούσε να πει σχετικά με το κείμενο των Εβραϊκών Γραφών: «Μπορεί με πεποίθηση να λεχτεί ότι κανένα άλλο έργο της αρχαιότητας δεν μεταδόθηκε με τόση ακρίβεια». Παρόμοια σχόλια έχουν γίνει και για την ακρίβεια με την οποία μεταδόθηκαν οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές.

Βέβαια, θα ήταν συναρπαστικό να βρίσκαμε τα πρωτότυπα χειρόγραφα που έγραψε ο Μωυσής ή ο Ησαΐας. Αλλά δεν μας είναι απαραίτητα τα πρωτότυπα. Το σπουδαίο δεν είναι το χειρόγραφο, αλλά τα περιεχόμενά του. Και με θαυματουργικό τρόπο, παρά το ότι πέρασαν πολλοί ταραχώδεις αιώνες και έγιναν πολλές αντιγραφές επί αντιγραφών, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η Αγία Γραφή περιέχει ακόμη τις πληροφορίες που είχαν τα αρχαία εκείνα πρωτότυπα χειρόγραφα. Επομένως, βγαίνει αληθινή η ακόλουθη Γραφική δήλωση: ‘Πάσα σαρξ είναι ως χόρτος, και πάσα δόξα ανθρώπου ως άνθος χόρτου. Εξηράνθη ο χόρτος, και το άνθος αυτού εξέπεσεν· ο λόγος όμως του Ιεχωβά μένει εις τον αιώνα’.—1 Πέτρου 1:24, 25.