«Και Όμως Κινείται!»
«Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ διδάσκει πώς να πάει κανείς στον ουρανό, όχι πώς κινείται ο ουρανός», είπε ο Ιταλός επιστήμονας και εφευρέτης του 16ου αιώνα, ο Γαλιλαίος Γαλιλέι. Απόψεις όπως αυτή τον έφεραν σε αντιπαράθεση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, η οποία απείλησε με βασανισμό και φυλάκιση. Περίπου 350 χρόνια αργότερα, η εκκλησία αναθεώρησε τη συμπεριφορά της προς τον Γαλιλαίο. Αυτό που έλαβε χώρα στις μέρες του Γαλιλαίου ονομάστηκε «αντιπαράθεση ανάμεσα στην εμπειρική επιστήμη και τον τυφλό δογματισμό».
Σήμερα, αυτοί που ψάχνουν για την αλήθεια μπορούν να πάρουν μαθήματα από την εμπειρία του Γαλιλαίου. Αλλά γιατί έλαβε χώρα αυτή η αντιπαράθεση; Μια ματιά στις επιστημονικές απόψεις που ήταν παραδεκτές στις μέρες του θα δώσει την απάντηση.
Στα μέσα του 16ου αιώνα, επικρατούσε η άποψη πως η γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος. Πίστευαν ότι οι πλανήτες διέγραφαν απόλυτα κυκλικές τροχιές γύρω απ’ αυτήν. Μολονότι αυτές οι απόψεις δεν είχαν αποδειχτεί με επιστημονικές μεθόδους, ωστόσο, είχαν γίνει αποδεκτές ασυζητητί, ως γεγονός αναμφισβήτητο. Πράγματι, η επιστήμη με τις «μυστηριακές απόψεις» της ήταν αχώριστη από τη θρησκεία.
Έτσι ήταν ο κόσμος όταν γεννήθηκε ο Γαλιλαίος ως μέλος μιας αξιοσέβαστης οικογένειας, το 1564, στην Πίζα της Ιταλίας. Η επιθυμία του πατέρα του ήταν να σπουδάσει ο Γαλιλαίος ιατρική, αλλά το φιλομαθές αγόρι γοητεύτηκε από τα μαθηματικά. Με τον καιρό, ως καθηγητής της φυσικής, ανακάλυψε ορισμένες αρχές της αδράνειας. Όταν έφτασαν στα χέρια του οι περιγραφές των πρώτων ολλανδικών τηλεσκόπιων, βελτίωσε αισθητά το σχέδιο και κατασκεύασε ένα δικό του ανώτερο όργανο. Το έστρεψε προς τον ουρανό και κατόπιν δημοσίευσε τα πράγματα που είχε μάθει στο πρώτο του βιβλίο με τίτλο Έναστρος Αγγελιοφόρος (Sidereus Nuncius), με το οποίο πληροφόρησε τη γενιά του για την ύπαρξη των τεσσάρων δορυφόρων του Δία. Το 1611 κλήθηκε στη Ρώμη, όπου παρουσίασε τα ευρήματά του στο Ιησουιτικό Ρωμαϊκό Κολέγιο (Collegio Romano). Τον τίμησαν με το να κάνουν ένα συνέδριο στο οποίο αναγνώρισαν τα ευρήματά του.
Η Εκκλησία Εναντιώνεται στις Διδασκαλίες του
Ατυχώς, προτού ο Γαλιλαίος φύγει από τη Ρώμη, ένας ισχυρός Ιησουίτης, ο Καρδινάλιος Μπελαμίνε, διευθέτησε ώστε να αρχίσει ανάκριση για τις διδασκαλίες του Γαλιλαίου. Ο Γαλιλαίος πίστευε ότι η δημιουργία διέπεται από νόμους τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν μέσω μελέτης. Η Καθολική Εκκλησία εναντιώθηκε σ’ αυτή την άποψη.
Ακόμα και ορισμένοι αστρονόμοι έφεραν αντιρρήσεις στην άποψη του Γαλιλαίου. Πίστευαν ότι ήταν αδύνατον ένα τηλεσκόπιο να βελτιώσει την εικόνα της πραγματικότητας και ότι αυτή η εφεύρεση ήταν απάτη. Ένας ιερέας είπε μάλιστα ότι τα άστρα που φαίνονταν ήταν ενσωματωμένα στο φακό! Όταν ο Γαλιλαίος ανακάλυψε τα σεληνιακά όρη, επιβεβαιώνοντας έτσι πως τα ουράνια σώματα δεν ήταν απόλυτα σφαιρικά, ο ιερέας Κλάβιους αντέδρασε λέγοντας ότι το φεγγάρι περικλείεται από μια κρυστάλλινη σφαίρα, ώστε ακόμα κι αν κάποιος έβλεπε όρη μέσα απ’ αυτήν, εκείνο εξακολουθούσε να είναι εντελώς σφαιρικό! «Αυτό», ανταπάντησε ο Γαλιλαίος, «είναι ένα ωραίο αποκύημα της φαντασίας».
Η μεγάλη επιθυμία του Γαλιλαίου να διαβάσει το «Βιβλίο της Φύσης», όπως αποκαλούσε τη μελέτη της δημιουργίας, τον οδήγησε στην εργασία του Πολωνού αστρονόμου Νικόλαου Κοπέρνικου. Το 1543, ο Κοπέρνικος είχε δημοσιεύσει ένα βιβλίο στο οποίο υποστήριζε πως η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Ο Γαλιλαίος επαλήθευσε το γεγονός. Ωστόσο, αυτό έφερε τον Γαλιλαίο αντιμέτωπο με το επιστημονικό, πολιτικό και θρησκευτικό καθεστώς των ημερών του.
Ενώ η Καθολική Εκκλησία χρησιμοποιούσε την αστρονομία του Κοπέρνικου για να καθορίζει ημερομηνίες, όπως αυτή του Πάσχα, οι απόψεις του Κοπέρνικου δεν είχαν υιοθετηθεί επίσημα. Τα μέλη της εκκλησιαστικής ιεραρχίας υποστήριζαν τη θεωρία του Αριστοτέλη κατά την οποία η γη ήταν το κέντρο του σύμπαντος. Ωστόσο, οι νέες απόψεις του Γαλιλαίου προκαλούσαν την υπόληψή τους και την εξουσία τους.
Μολονότι ορισμένοι ανεξάρτητοι επιστήμονες από την Ευρώπη εργάζονταν για να επιβεβαιώσουν το σύστημα του Κοπέρνικου, τους ήταν αρκετό να το συζητούν μέσα στους ακαδημαϊκούς κύκλους κι όχι δημόσια. Μ’ αυτή την προϋπόθεση η Καθολική Εκκλησία τούς άφηνε ήσυχους. Ο Γαλιλαίος δεν έγραφε στη λατινική αλλά στην ιταλική που μιλούσε ο λαός κι έτσι οι ανακαλύψεις του είχαν γίνει γνωστές στο πλατύ κοινό. Ο κλήρος πίστευε πως δεν προκαλούσε μόνο αυτούς αλλά και το Λόγο του Θεού.
Δεν Είναι Επιστημονικό Εγχειρίδιο
Φυσικά, η ανακάλυψη των γεγονότων που σχετίζονται με το σύμπαν δεν θέτει στην πραγματικότητα το Λόγο του Θεού υπό αμφισβήτηση. Οι σπουδαστές αυτού του Λόγου κατανοούν ότι η Αγία Γραφή δεν είναι επιστημονικό εγχειρίδιο, μολονότι είναι ακριβής όταν καταπιάνεται με επιστημονικά θέματα. Γράφτηκε για την πνευματική ανάπτυξη των πιστών, όχι για να τους διδάξει φυσική ή κάποια άλλη επιστήμη που σχετίζεται με τη φύση. (2 Τιμόθεον 3:16, 17) Ο Γαλιλαίος συμφωνούσε. Έλεγε ότι υπάρχουν δυο είδη γλωσσών: η ακριβής επιστημονική ορολογία και η καθημερινή γλώσσα των θεόπνευστων συγγραφέων. Έγραψε: «Αυτό χρειάζεται στις Γραφές . . . ώστε να τις κατανοούν οι απλοί άνθρωποι, να λέγονται πολλά πράγματα τα οποία φαίνονται διαφορετικά (ως προς το νόημα των λέξεων) από την απόλυτη αλήθεια».
Υπάρχουν παραδείγματα που το υποστηρίζουν αυτό σε διάφορα Γραφικά εδάφια. Ένα απ’ αυτά είναι το εδάφιο Ιώβ 38:6, όπου η Αγία Γραφή αναφέρει ότι η γη έχει «θεμέλια» και «ακρογωνιαίο λίθο». Μερικοί το χρησιμοποίησαν αυτό εσφαλμένα ως απόδειξη ότι η γη είναι ακίνητη. Μ’ αυτές τις εκφράσεις δεν περιγράφεται επιστημονικά η γη αλλά, αντίθετα, παραβάλλεται ποιητικά η δημιουργία της γης με την ανέγερση ενός κτιρίου υπό τον Ιεχωβά ως Πρώτιστο Οικοδόμο.
Όπως το θέτει ο βιογράφος Λ. Γκεϊμονά στο βιβλίο του Γαλιλαίος Γαλιλέι (Galileo Galilei): «Οι στενόμυαλοι θεολόγοι οι οποίοι ήθελαν να περιορίσουν την επιστήμη με βάση Γραφικούς συλλογισμούς δεν έκαναν τίποτα άλλο παρά να ρίχνουν μομφή σ’ αυτή καθαυτή την Αγία Γραφή». Για ιδιοτελείς λόγους, πείσμονες άνθρωποι έκαναν αυτό ακριβώς. Στάλθηκε μια επιστολή στην Αγία Έδρα με την οποία ζητούσαν να διεξαχθεί έρευνα για τον Γαλιλαίο.
Στις 19 Φεβρουαρίου 1616 παρουσιάστηκαν δυο θεωρίες στους Καθολικούς θεολόγους: (1) «ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος» και (2) «η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος». Στις 24 Φεβρουαρίου αποφάνθηκαν πως αυτές οι απόψεις ήταν ανόητες και αιρετικές. Ο Γαλιλαίος διατάχτηκε να μην υποστηρίζει και να μη διδάσκει τέτοιες θεωρίες.
Ο Γαλιλαίος υποχρεώθηκε να σωπάσει. Όχι μόνο η Καθολική Εκκλησία ήταν εναντίον του, αλλά και οι φίλοι του ήταν ανίσχυροι να προσφέρουν βοήθεια. Αυτός αφοσιώθηκε απλώς στην έρευνα. Αν δεν άλλαζε ο πάπας το 1623, ίσως και να μη μαθαίναμε πια τίποτα άλλο γι’ αυτόν. Ωστόσο, ο νέος ποντίφικας, ο Ουρβανός Η΄, ήταν διανοούμενος και υποστηρικτής του Γαλιλαίου. Ο Γαλιλαίος πληροφορήθηκε ότι ο πάπας δεν θα έφερνε αντιρρήσεις για ένα νέο βιβλίο. Μάλιστα, ο πάπας του παραχώρησε μια ακρόαση. Ύστερα απ’ αυτή την προφανή ευρύτητα διανοίας εκ μέρους του πάπα, ο Γαλιλαίος άρχισε να εργάζεται.
Μολονότι το βιβλίο του Γαλιλαίου με τίτλο Διάλογος Σχετικός με τα Δύο Κύρια Συστήματα του Κόσμου εκδόθηκε αρχικά με την άδεια της Καθολικής Εκκλησίας το 1632, ο παπικός ενθουσιασμός σύντομα εξαφανίστηκε. Σε ηλικία 70 ετών, ο Γαλιλαίος κλήθηκε να εμφανιστεί ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης δεύτερη φορά. Η κατηγορία ότι ήταν ύποπτος ως αιρετικός κατέστησε απαραίτητο να εξεταστεί πρώτα το γιατί δόθηκε άδεια από την εκκλησία να εκδοθεί το βιβλίο, και υποστηρίχτηκε ότι ο Γαλιλαίος είχε αποκρύψει με απάτη την προηγούμενη απαγόρευση που του είχε επιβληθεί να μη διδάσκει τις θεωρίες του Κοπέρνικου. Επειδή ο Διάλογος αντιπαρέβαλε αστρονομικά συστήματα, περιλαμβανομένου και του συστήματος του Κοπέρνικου, υποστηρίχτηκε ότι το βιβλίο παραβίαζε την απαγόρευση.
Ο Γαλιλαίος απάντησε ότι αυτό το βιβλίο αποτελούσε κριτική στο έργο του Κοπέρνικου. Η δικαιολογία του ήταν ανεπαρκής επειδή το πιο πειστικό επιχείρημα του βιβλίου ήταν υπέρ του Κοπέρνικου. Επιπλέον, το επιχείρημα του πάπα παρουσιάστηκε από το πιο ανόητο πρόσωπο του βιβλίου, τον Σιμπλίκιο, προσβάλλοντας έτσι τον Πάπα Ουρβανό Η΄.
Ο Γαλιλαίος Καταδικάζεται ως Αιρετικός
Ο Γαλιλαίος κρίθηκε ένοχος. Καθώς ήταν ήδη άρρωστος και τον είχαν απειλήσει ότι θα τον βασάνιζαν αν δεν ανακαλούσε, αυτός ανακάλεσε. Πεσμένος στα γόνατα ορκίστηκε: «Αποκηρύσσω . . . τα λάθη που είπα και τις αιρετικές διδασκαλίες . . . Ποτέ ξανά δεν θα πω . . . τέτοια πράγματα που θα μπορούσαν να εγείρουν τις ίδιες υποψίες για το άτομό μου». Είναι ενδιαφέρον, όπως το θέλει ο θρύλος, ότι καθώς σηκωνόταν χτύπησε τη γη και μουρμούρισε, «Eppur si muove! [Και όμως κινείται!]»
Του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης και υποχρεώθηκε να κάνει πράξεις μετάνοιας μέχρι το θάνατό του εννέα χρόνια αργότερα. Μια επιστολή που έγραψε το 1634 έλεγε: «Δεν είναι οι απόψεις μου αυτές που πυροδότησαν τον πόλεμο, αλλά το γεγονός ότι είχα πέσει στη δυσμένεια των Ιησουιτών».
Το 1822 άρθηκε η απαγόρευση των βιβλίων του. Αλλά μόνο το 1979 ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ έκανε αναψηλάφηση αυτής της υπόθεσης και παραδέχτηκε ότι ο Γαλιλαίος «υπέφερε πολλά . . . από τους ανθρώπους και τις οργανώσεις της Εκκλησίας». Στην εφημερίδα Λ’Οσερβατόρε Ρομάνο (L’Osservatore Romano) του Βατικανού, ο Μάριο Ντ’ Άντιο, ένα διακεκριμένο μέλος της ειδικής επιτροπής που διόρισε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ για την επανεξέταση της καταδίκης του Γαλιλαίου το 1633, είπε: «Η υποτιθέμενη αίρεση του Γαλιλαίου δεν φαίνεται να έχει κανένα θεμέλιο ούτε από θεολογική άποψη ούτε από την άποψη του Εκκλησιαστικού Δικαίου». Σύμφωνα με τον Ντ’ Άντιο, η Ιερά Εξέταση έκανε κατάχρηση της εξουσίας της—οι θεωρίες του Γαλιλαίου δεν παραβίασαν κανένα άρθρο πίστης. Η ίδια εφημερίδα του Βατικανού παραδέχτηκε ότι η καταδίκη του Γαλιλαίου ως αιρετικού ήταν αβάσιμη.
Τι μαθαίνουμε από την εμπειρία του Γαλιλαίου; Ο Χριστιανός πρέπει να κατανοήσει ότι η Αγία Γραφή δεν είναι επιστημονικό βιβλίο. Όταν φαίνεται πως υπάρχει αντίθεση ανάμεσα στην Αγία Γραφή και την επιστήμη, δεν είναι ανάγκη να προσπαθεί να συμβιβάσει κάθε «ασυμφωνία». Στο κάτω-κάτω, η Χριστιανική πίστη βασίζεται στο ‘λόγο σχετικά με τον Χριστό’, κι όχι στην επιστήμη ως αυθεντία. (Ρωμαίους 10:17, ΜΝΚ) Εκτός αυτού, η επιστήμη διαρκώς μεταβάλλεται. Μια θεωρία που φαίνεται να αντικρούει την Αγία Γραφή και είναι δημοφιλής σήμερα μπορεί αύριο να διαπιστωθεί ότι ήταν λαθεμένη και να απορριφθεί.
Ωστόσο, όταν οι επιστήμονες χρησιμοποιούν την υπόθεση του Γαλιλαίου για να δείξουν ότι η θρησκεία καταπιέζει την επιστήμη, είναι κατάλληλο να θυμούνται ότι η ανακάλυψη του Γαλιλαίου δεν έγινε δεκτή από το κατεστημένο των ερευνητών της εποχής του. Σε αντίθεση με ό,τι πίστευαν τότε, η Αγία Γραφή δεν αντέκρουε εκείνη την αλήθεια. Ο Λόγος του Θεού δεν είχε ανάγκη από επανεξέταση. Η κακή ερμηνεία της Αγίας Γραφής από μέρους της Καθολικής Εκκλησίας ήταν αυτή που προκάλεσε το πρόβλημα.
Η μοναδική αρμονία και οι φυσικοί νόμοι που διέπουν το σύμπαν θα πρέπει να υποκινούν τον καθένα να δείχνει μεγαλύτερη εκτίμηση στον Δημιουργό μας, τον Ιεχωβά Θεό. Ο Γαλιλαίος ρώτησε: «Είναι το Έργο [του Δημιουργού] λιγότερο ευγενές από το Λόγο του;» Ο απόστολος απαντάει: «Αι αόρατοι ιδιότητες [του Θεού], . . . βλέπονται καθαρά, αφ’ ότου εδημιουργήθηκε ο κόσμος, γινόμεναι νοηταί δια μέσου των δημιουργημάτων».—Ρωμαίους 1:20, ΚΔΤΚ.