Δίδασκε η Πρώτη Εκκλησία ότι ο Θεός Είναι Τριάδα;
Μέρος 2ο—Δίδαξαν οι Αποστολικοί Πατέρες τη Δοξασία της Τριάδας;
Στη Σκοπιά της 1ης Νοεμβρίου 1991, το 1ο Μέρος αυτής της σειράς εξέτασε το αν ο Ιησούς και οι μαθητές του δίδαξαν τη δοξασία της Τριάδας—την άποψη ότι ο Πατέρας, ο Γιος και το άγιο πνεύμα είναι τρία ίσα πρόσωπα αλλά ένας Θεός. Οι σαφείς αποδείξεις από την Αγία Γραφή, από τους ιστορικούς, ακόμα και από τους θεολόγους καταδεικνύουν ότι δεν τη δίδαξαν. Τι μπορεί να ειπωθεί για τους εκκλησιαστικούς ηγέτες οι οποίοι ακολούθησαν αμέσως έπειτα—δίδαξαν αυτοί την Τριάδα;
«ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τους εκκλησιαστικούς ηγέτες οι οποίοι έγραψαν για τη Χριστιανοσύνη στα τέλη του πρώτου και στις αρχές του δεύτερου αιώνα της Κοινής μας Χρονολογίας. Μερικοί απ’ αυτούς ήταν ο Κλήμης της Ρώμης, ο Ιγνάτιος, ο Πολύκαρπος, ο Ερμάς και ο Παπίας.
Λέγεται ότι ήταν σύγχρονοι μερικών από τους αποστόλους. Επομένως, θα πρέπει να ήταν εξοικειωμένοι με τις αποστολικές διδασκαλίες. Σχετικά με τα συγγράμματα αυτών των αντρών, Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) λέει:
«Στο σύνολό τους τα συγγράμματα των Αποστολικών Πατέρων είναι πιο πολύτιμα από ιστορική άποψη από οποιαδήποτε άλλα Χριστιανικά κείμενα εκτός από την Καινή Διαθήκη».1
Αν οι απόστολοι δίδασκαν τη δοξασία της Τριάδας, τότε και εκείνοι οι Αποστολικοί Πατέρες θα πρέπει να την είχαν διδάξει επίσης. Θα πρέπει να κυριαρχούσε στη διδασκαλία τους, εφόσον τίποτα δεν ήταν πιο σημαντικό από το να πουν στους ανθρώπους ποιος είναι ο Θεός. Δίδαξαν, λοιπόν, τη δοξασία της Τριάδας;
Μια από τις Πρώτες Διακηρύξεις Πίστης
Μια από τις πρώτες μη Βιβλικές διακηρύξεις Χριστιανικής πίστης βρίσκεται σ’ ένα βιβλίο που αποτελείται από 16 μικρά κεφάλαια και είναι γνωστό ως Η Διδαχή ή αλλιώς Διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων. Μερικοί ιστορικοί το τοποθετούν χρονολογικά πριν από ή γύρω στο έτος 100 Κ.Χ. Ο συγγραφέας του είναι άγνωστος.2
Η Διδαχή ασχολείται με πράγματα που θα χρειαζόταν να μάθουν οι άνθρωποι για να γίνουν Χριστιανοί. Στο 7ο κεφάλαιό της ορίζει το βάφτισμα «εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος», τα ίδια λόγια που χρησιμοποίησε ο Ιησούς στο εδάφιο Ματθαίος 28:19.3 Αλλά δεν λέει πουθενά ότι αυτοί οι τρεις είναι ίσοι σε αιωνιότητα, δύναμη, θέση και σοφία. Στο 10ο κεφάλαιό της, Η Διδαχή περιλαμβάνει την ακόλουθη ομολογία πίστης σε μορφή προσευχής:
«Σ’ ευχαριστούμε, Άγιε Πατέρα, για το άγιο Όνομά σου το οποίο έχεις κάνει να κατοικεί στην καρδιά μας· και για τη γνώση και την πίστη και την αθανασία που έκανες γνωστές σ’ εμάς μέσω του Ιησού του Υπηρέτη σου. Δόξα ανήκει σ’ εσένα για πάντα! Εσύ, Παντοδύναμε Κύριε, δημιούργησες τα πάντα για χάρη του Ονόματός σου . . . Και σ’ εμάς έχεις δώσει σπλαχνικά πνευματική τροφή και πόση, και ζωή αιώνια μέσω του Ιησού του Υπηρέτη σου».4
Δεν υπάρχει Τριάδα σ’ αυτό. Στο βιβλίο Η Επιρροή των Ελληνικών Ιδεών στη Χριστιανοσύνη (The Influence of Greek Ideas on Christianity), ο Έντβιν Χατς παραθέτει το παραπάνω κείμενο και κατόπιν λέει:
«Στην αρχική σφαίρα επιρροής της Χριστιανοσύνης δεν φαίνεται να έχει γίνει καμιά σημαντική μετακίνηση απ’ αυτές τις απλές έννοιες. Η διδασκαλία η οποία τονιζόταν ιδιαίτερα ήταν ότι ο Θεός υπάρχει, ότι είναι Ένας, ότι είναι παντοδύναμος και αιώνιος, ότι Αυτός έκανε τον κόσμο, ότι το έλεός Του καλύπτει όλα τα έργα Του. Δεν υπήρχε καμιά τάση για μεταφυσικές συζητήσεις».5
Ο Κλήμης της Ρώμης
Ο Κλήμης της Ρώμης, ο οποίος λέγεται ότι ήταν «επίσκοπος» σ’ εκείνη την πόλη, αποτελεί άλλη μια από τις πρώτες πηγές συγγραμμάτων για τη Χριστιανοσύνη. Πιστεύεται ότι πέθανε περίπου το 100 Κ.Χ. Στα συγγράμματα που θεωρούνται ότι έχουν γραφτεί απ’ αυτόν, δεν κάνει καμιά αναφορά στην Τριάδα, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Στην Πρώτη Επιστολή του Κλήμη προς τους Κορινθίους, δηλώνει:
«Η θεία χάρη και η ειρήνη να πληθυνθεί σ’ εσάς, από τον Παντοδύναμο Θεό μέσω του Ιησού Χριστού».
«Οι απόστολοι έχουν κηρύξει το Ευαγγέλιο σ’ εμάς αφού το πήραν από τον Κύριο Ιησού Χριστό· ο Ιησούς Χριστός το είχε πάρει από τον Θεό. Ο Χριστός λοιπόν αποστάλθηκε από τον Θεό, και οι απόστολοι από τον Χριστό».
«Είθε ο Θεός, που βλέπει όλα τα πράγματα, και που είναι ο Άρχοντας όλων των πνευμάτων και ο Κύριος κάθε σάρκας—ο οποίος διάλεξε τον Κύριό μας Ιησού Χριστό και εμάς μέσω Εκείνου για να είμαστε ένας εκλεκτός λαός—να δίνει σε κάθε ψυχή που επικαλείται το ένδοξο και άγιο Όνομά Του πίστη, φόβο, ειρήνη, υπομονή, μακροθυμία».6
Ο Κλήμης δεν λέει ότι ο Ιησούς ή το άγιο πνεύμα είναι ίσοι με τον Θεό. Παρουσιάζει τον Παντοδύναμο Θεό (όχι απλώς τον «Πατέρα») ως διαφορετικό από τον Γιο. Εδώ αναφέρεται ότι ο Θεός είναι ανώτερος, αφού ο Χριστός ‘αποστέλλεται’ από τον Θεό, και ο Θεός ‘διαλέγει’ τον Χριστό. Δείχνοντας ότι ο Θεός και ο Χριστός είναι δυο ξεχωριστές και άνισες προσωπικότητες, ο Κλήμης είπε:
«Θα παρακαλούμε με ένθερμη προσευχή και δέηση να διατηρεί ο Δημιουργός του σύμπαντος ανέπαφο τον ακριβή αριθμό των εκλεκτών του σε όλο τον κόσμο, μέσω του αγαπημένου του Παιδιού, του Ιησού Χριστού. . . . Κατανοούμε ότι μόνο εσύ [Θεέ] είσαι ο ‘ύψιστος των υψίστων’ . . . Εσύ μόνο είσαι ο φύλακας των πνευμάτων και ο Θεός κάθε σάρκας».
«Ας κατανοήσουν όλα τα έθνη ότι εσύ είσαι ο μόνος Θεός, ότι ο Ιησούς Χριστός είναι το Παιδί σου».7
Ο Κλήμης αποκαλεί τον Θεό (όχι απλώς ως «Πατέρα») ως ‘ύψιστο’, και αναφέρεται στον Ιησού ως «Παιδί» του Θεού. Επίσης τονίζει σχετικά με τον Ιησού: «Αφού αντανακλά τη δόξα του Θεού, είναι ανώτερος από τους αγγέλους όπως και ο τίτλος του είναι πιο εξέχων από τον δικό τους».8 Ο Ιησούς αντανακλά τη δόξα του Θεού, αλλά δεν είναι ισοδύναμος μ’ αυτήν, όπως και το φεγγάρι αντανακλά το φως του ήλιου αλλά δεν εξισώνεται με την πηγή αυτού του φωτός, τον ήλιο.
Αν ο Γιος του Θεού ήταν ίσος με τον Θεό, ο οποίος είναι ο ουράνιος Πατέρας, δεν θα ήταν αναγκαίο να πει ο Κλήμης ότι ο Ιησούς είναι ανώτερος από τους αγγέλους, εφόσον αυτό θα ήταν προφανές. Και τα λόγια του δείχνουν την παραδοχή του ότι, ενώ ο Γιος είναι ανώτερος από τους αγγέλους, είναι κατώτερος από τον Παντοδύναμο Θεό.
Η άποψη του Κλήμη είναι πολύ σαφής: Ο Γιος είναι κατώτερος από τον Πατέρα και είναι σε υποδεέστερη θέση από εκείνον. Ο Κλήμης ποτέ δεν θεώρησε ότι ο Ιησούς περιλαμβανόταν σε μια θεότητα μαζί με τον Πατέρα. Δείχνει ότι ο Γιος εξαρτάται από τον Πατέρα, δηλαδή τον Θεό, και λέει κατηγορηματικά ότι ο Πατέρας είναι «ο μόνος Θεός» και δεν μοιράζεται τη θέση Του με κανέναν άλλον. Επίσης πουθενά δεν εξισώνει ο Κλήμης το άγιο πνεύμα με τον Θεό. Συνεπώς, δεν υπάρχει καμιά αναφορά σε κάποια Τριάδα στα συγγράμματα του Κλήμη.
Ο Ιγνάτιος
Ο Ιγνάτιος, επίσκοπος της Αντιόχειας, έζησε από τα μέσα περίπου του πρώτου αιώνα Κ.Χ. ως τις αρχές του δεύτερου αιώνα. Αν δεχτούμε ότι όλα τα συγγράμματα που αποδίδονται σ’ αυτόν είναι αυθεντικά, σε κανένα απ’ αυτά δεν φαίνεται να υπάρχει ισότητα μεταξύ του Πατέρα, του Γιου και του αγίου πνεύματος.
Ακόμα κι αν ο Ιγνάτιος είχε πει ότι ο Γιος είναι ίσος με τον Πατέρα σε αιωνιότητα, δύναμη, θέση και σοφία, και τότε ακόμα δεν θα επρόκειτο για μια Τριάδα επειδή πουθενά δεν είπε ότι το άγιο πνεύμα είναι ίσο με τον Θεό απ’ αυτές τις απόψεις. Όμως ο Ιγνάτιος δεν είπε ότι ο Γιος είναι ίσος με τον Θεό τον Πατέρα απ’ αυτές τις απόψεις ή από οποιαδήποτε άλλη. Αντίθετα, έδειξε ότι ο Γιος υποτάσσεται σ’ Εκείνον που είναι ανώτερος, στον Παντοδύναμο Θεό.
Ο Ιγνάτιος αποκαλεί τον Παντοδύναμο Θεό «μόνο αληθινό Θεό, αδημιούργητο και απρόσιτο, Κύριο όλων, Πατέρα και Δημιουργό του μονογενούς Γιου», δείχνοντας τη διαφορά ανάμεσα στον Θεό και τον Γιο Του.9 Μιλάει για τον «Θεό τον Πατέρα και τον Κύριο Ιησού Χριστό».10 Και διακηρύττει: «Υπάρχει ένας Θεός, ο Παντοδύναμος, ο οποίος φανέρωσε τον Εαυτό του μέσω του Ιησού Χριστού του Γιου Του».11
Ο Ιγνάτιος δείχνει ότι ο Γιος δεν ήταν αιώνιος ως πρόσωπο αλλά ήταν δημιουργημένος, επειδή σύμφωνα με τον Ιγνάτιο ο Γιος είπε: «Ο Κύριος [ο Παντοδύναμος Θεός] δημιούργησε Εμένα ως αρχή των οδών Του».12 Παρόμοια, ο Ιγνάτιος είπε: «Υπάρχει ένας Θεός στο σύμπαν, ο Πατέρας του Χριστού, ‘εξ ου τα πάντα’· και ένας Κύριος Ιησούς Χριστός, ο Κύριός μας, ‘δι ου τα πάντα’».13 Επίσης γράφει:
«Το Άγιο Πνεύμα δεν λέει δικά Του πράγματα, αλλά τα πράγματα του Χριστού, . . . όπως και ο Κύριος ανήγγειλε σ’ εμάς τα πράγματα που Εκείνος έλαβε από τον Πατέρα. Επειδή, λέει Εκείνος [ο Γιος], ‘τα λόγια που ακούσατε δεν είναι δικά Μου, αλλά του Πατέρα, ο οποίος Με έστειλε’».14
«Υπάρχει ένας Θεός που φανέρωσε τον εαυτό του μέσω του Ιησού Χριστού του Γιου του, ο οποίος είναι ο Λόγος του που προήλθε από τη σιωπή και από κάθε άποψη ευαρέστησε εκείνον [τον Θεό] που τον έστειλε. . . . Ο Ιησούς Χριστός υποτασσόταν στον Πατέρα».15
Είναι αλήθεια ότι ο Ιγνάτιος αποκαλεί τον Γιο «Θεό τον Λόγο». Αλλά το γεγονός ότι χρησιμοποιεί τη λέξη ‘Θεός’ για τον Γιο δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη πως υπάρχει ισότητα με τον Παντοδύναμο Θεό. Η Αγία Γραφή αποκαλεί επίσης τον Γιο ‘Θεό’ στο εδάφιο Ησαΐας 9:6. Το εδάφιο Ιωάννης 1:18, Κείμενο, αποκαλεί τον Γιο ‘μονογενή θεό’. Αφού ο Ιεχωβά Θεός, ο Πατέρας, τον περιέβαλε με δύναμη και εξουσία, ο Γιος μπορούσε κατάλληλα να χαρακτηριστεί «ισχυρός», και αυτό σημαίνει βασικά η λέξη «θεός».—Ματθαίος 28:18· 1 Κορινθίους 8:6· Εβραίους 1:2.
Ωστόσο, γίνονται αποδεκτές ως αυθεντικές οι 15 επιστολές που αποδίδονται στον Ιγνάτιο; Στην έκδοση Οι Πατέρες οι πριν από τη Σύνοδο της Νίκαιας (The Ante-Nicene Fathers), Τόμος Ι, ο Αλεξάντερ Ρόμπερτς και ο Τζέιμς Ντόναλντσον, που είχαν την επιμέλεια, δηλώνουν:
«Τώρα αποτελεί άποψη των κριτικών παγκόσμια ότι οι πρώτες οχτώ απ’ αυτές τις υποτιθέμενες επιστολές του Ιγνάτιου είναι νόθες. Μέσα σ’ αυτές υπάρχουν αναμφισβήτητες αποδείξεις ότι είναι προϊόντα κάποιας μεταγενέστερης εποχής . . . και τώρα απορρίπτονται κατά γενική ομολογία ως πλαστές».
«Από τις εφτά Επιστολές που αναγνωρίζονται από τον Ευσέβιο . . . , έχουμε στην κατοχή μας δυο ελληνικές αποδόσεις, μια συντομότερη και μια εκτενέστερη. . . . Παρ’ όλο που η συντομότερη παραλλαγή . . . ήταν εκείνη που γινόταν γενικά αποδεκτή και όχι η εκτενέστερη, υπήρχε η επικρατούσα άποψη ανάμεσα στους λογίους ότι ακόμα κι αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί εντελώς απαλλαγμένη από παρεμβολές ή αναμφίβολα αυθεντική».16
Αν δεχτούμε ως γνήσια τη συντομότερη απόδοση των συγγραμμάτων του, αυτή όντως παραλείπει μερικές φράσεις (που υπάρχουν στην εκτενέστερη απόδοση) οι οποίες παρουσιάζουν τον Χριστό να υποτάσσεται στον Θεό, αλλά ό,τι απομένει στη συντομότερη απόδοση εξακολουθεί να μη δείχνει την ύπαρξη μιας Τριάδας. Και άσχετα με το ποια από τα συγγράμματά του είναι γνήσια, το μόνο που θα μπορούσαν να δείξουν είναι ότι ο Ιγνάτιος πίστευε σε μια δυάδα που αποτελούνταν από τον Θεό και τον Γιο του. Αυτή βέβαια δεν ήταν μια δυάδα που αποτελούνταν από ίσα μέρη, επειδή ο Γιος παρουσιάζεται πάντα ως κατώτερος από τον Θεό και υποταγμένος σ’ αυτόν. Συνεπώς, άσχετα με το πώς βλέπει κανείς τα συγγράμματα του Ιγνάτιου, η δοξασία της Τριάδας δεν μπορεί να βρεθεί σ’ αυτά.
Ο Πολύκαρπος
Ο Πολύκαρπος Σμύρνης γεννήθηκε στο τελευταίο μέρος του πρώτου αιώνα και πέθανε στα μέσα του δεύτερου. Λέγεται ότι είχε έρθει σε επαφή με τον απόστολο Ιωάννη, και λέγεται ότι έχει γράψει την Επιστολή του Πολύκαρπου προς τους Φιλιππησίους.
Μήπως βρίσκεται κάτι στα συγγράμματα του Πολύκαρπου που να δείχνει ότι υπάρχει Τριάδα; Όχι, δεν βρίσκεται καμιά αναφορά σ’ αυτήν. Πραγματικά, ό,τι λέει είναι σε αρμονία μ’ αυτά που δίδαξαν ο Ιησούς, οι μαθητές του και οι απόστολοί του. Λόγου χάρη, στην Επιστολή του, ο Πολύκαρπος δήλωνε:
«Είθε ο Θεός και Πατέρας του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και ο Ίδιος ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος είναι ο Γιος του Θεού, . . . να σας εποικοδομήσουν στην πίστη και στην αλήθεια».17
Προσέξτε ότι, όπως και ο Κλήμης, ο Πολύκαρπος δεν μιλάει για μια Τριαδική σχέση ‘Πατέρα’ και ‘Γιου’, οι οποίοι είναι ίσοι μέσα σε μια θεότητα. Αντίθετα, μιλάει για ‘τον Θεό και Πατέρα’ του Ιησού, όχι απλώς για ‘τον Πατέρα του Ιησού’. Έτσι ξεχωρίζει τον Θεό από τον Ιησού, όπως ακριβώς κάνουν οι συγγραφείς της Αγίας Γραφής κατ’ επανάληψη. Ο Παύλος λέει στο εδάφιο 2 Κορινθίους 1:3: «Ευλογητός ο Θεός και Πατήρ του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού». Δεν λέει απλώς ‘Ευλογητός ο Πατήρ του Ιησού’, αλλά «Ευλογητός ο Θεός και Πατήρ» του Ιησού.
Επίσης, ο Πολύκαρπος λέει: «Ειρήνη από τον Παντοδύναμο Θεό και από τον Κύριο Ιησού Χριστό, τον Σωτήρα μας».18 Εδώ φαίνεται ξανά ότι ο Ιησούς είναι διαφορετικός από τον Παντοδύναμο Θεό, και όχι ένα πρόσωπο μιας τριαδικής Θεότητας που τα μέλη της είναι ίσα μεταξύ τους.
Ο Ερμάς και ο Παπίας
Άλλος ένας Αποστολικός Πατέρας είναι ο Ερμάς, ο οποίος έγραψε στο πρώτο μέρος του δεύτερου αιώνα. Λέει κάτι στο έργο του Ποιμήν που θα μπορούσε να οδηγήσει κάποιον να πιστέψει ότι ο Ερμάς είχε συμπεράνει πως ο Θεός είναι Τριάδα; Εξετάστε μερικά παραδείγματα των όσων είπε:
«Το Άγιο Πνεύμα δεν μιλάει όταν ο άνθρωπος θέλει να μιλήσει το πνεύμα, αλλά μιλάει μόνο όταν ο Θεός θέλει να μιλήσει αυτό. . . . Ο Θεός φύτεψε τον αμπελώνα, που σημαίνει ότι Αυτός δημιούργησε τους ανθρώπους και τους έδωσε στον Γιο Του· και ο Γιος διόρισε τους αγγέλους Του για να τους φυλάνε».19
«Ο Γιος του Θεού είναι αρχαιότερος απ’ όλη τη δημιουργία του».20
Εδώ ο Ερμάς λέει ότι όταν ο Θεός (όχι απλώς ο Πατέρας) θέλει να μιλήσει το πνεύμα, αυτό μιλάει, δείχνοντας την ανωτερότητα του Θεού ως προς το πνεύμα. Και λέει ότι ο Θεός έδωσε τον αμπελώνα στον Γιο του, δείχνοντας την ανωτερότητα του Θεού ως προς τον Γιο. Δηλώνει επίσης ότι ο Γιος του Θεού είναι αρχαιότερος από τα πλάσματα του Γιου, δηλαδή αυτά που δημιούργησε ο Γιος του Θεού ως Αρχιεργάτης του Θεού, «επειδή δι’ αυτού εκτίσθησαν τα πάντα, τα εν τοις ουρανοίς και τα επί της γης». (Κολοσσαείς 1:15, 16) Το γεγονός είναι ότι ο Γιος δεν είναι αιώνιος. Δημιουργήθηκε ως πνευματικό πλάσμα με υψηλή θέση, πριν από τα άλλα πνευματικά πλάσματα, όπως είναι οι άγγελοι, οι οποίοι δημιουργήθηκαν μέσω αυτού.
Ο Τζ. Ν. Ντ. Κέλι γράφει στο βιβλίο του Πρωτοχριστιανικά Δόγματα (Early Christian Doctrines) για την άποψη του Ερμά σχετικά με τον Γιο του Θεού:
«Σε αρκετά κείμενα διαβάζουμε για έναν άγγελο ο οποίος είναι ανώτερος από τους έξι αγγέλους που αποτελούν το εσωτερικό συμβούλιο του Θεού, και ο οποίος περιγράφεται συχνά ως ‘οσιότατος’, ‘άγιος’ και ‘ένδοξος’. Αυτός ο άγγελος ονομάζεται Μιχαήλ, και το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι πως ο Ερμάς θεωρούσε ότι αυτός ήταν ο Γιος του Θεού και τον εξίσωσε με τον αρχάγγελο Μιχαήλ».
«Υπάρχουν επίσης στοιχεία που δείχνουν . . . ότι προσπαθεί να παρουσιάσει τον Χριστό ως ένα είδος ανώτατου αγγέλου . . . Βέβαια δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για τη δοξασία της Τριάδας με τη στενή έννοια του όρου».21
Λέγεται επίσης ότι και ο Παπίας είχε γνωρίσει τον απόστολο Ιωάννη. Έγραψε πιθανόν στις αρχές του δεύτερου αιώνα, αλλά σήμερα υπάρχουν μόνο αποσπάσματα από τα συγγράμματά του. Σ’ αυτά δεν λέει τίποτα σχετικά με τη δοξασία της Τριάδας.
Συνεπής Διδασκαλία
Σχετικά με το ζήτημα της κυριαρχίας του Θεού και της σχέσης του με τον Ιησού, η διδασκαλία των Αποστολικών Πατέρων είναι αρκετά συνεπής με τη διδασκαλία του Ιησού, των μαθητών και των αποστόλων, όπως καταγράφεται στην Αγία Γραφή. Όλοι τους μιλάνε για τον Θεό, όχι σαν να είναι μια Τριάδα, αλλά ένα Ον ξεχωριστό, αιώνιο, παντοδύναμο και το οποίο γνωρίζει τα πάντα. Και μιλάνε για τον Γιο του Θεού ως ξεχωριστό, κατώτερο, πνευματικό πλάσμα που υποτάσσεται στον Θεό, το οποίο δημιούργησε ο Θεός για να Τον υπηρετεί στην εκτέλεση του σκοπού Του. Και το άγιο πνεύμα πουθενά δεν περιλαμβάνεται ως ίσο του Θεού.
Επομένως, σ’ αυτά τα συγγράμματα των Αποστολικών Πατέρων, τα οποία γράφτηκαν στα τέλη του πρώτου και στις αρχές του δεύτερου αιώνα, δεν υπάρχει καμιά υποστήριξη για την Τριάδα του Χριστιανικού κόσμου. Μιλάνε για τον Θεό, τον Ιησού και το άγιο πνεύμα όπως ακριβώς μιλάει η Αγία Γραφή. Κοιτάξτε, λόγου χάρη, τα εδάφια Πράξεις 7:55, 56:
«Ο . . . Στέφανος, πλήρης ων Πνεύματος Αγίου, ατενίσας εις τον ουρανόν, είδε την δόξαν του Θεού και τον Ιησούν ιστάμενον εκ δεξιών του Θεού και είπεν· Ιδού, θεωρώ τους ουρανούς ανεωγμένους και τον Υιόν του ανθρώπου ιστάμενον εκ δεξιών του Θεού».
Ο Στέφανος είδε σε όραμα τον Θεό στον ουρανό με τον Ιησού να στέκεται δίπλα Του. Ο Γιος στεκόταν δίπλα σ’ Εκείνον που χαρακτηρίζεται, όχι απλώς «Πατέρας», αλλά ‘Θεός’, ως εντελώς ξεχωριστός σε ταυτότητα από τον Ιησού. Και δεν περιλαμβανόταν τρίτο πρόσωπο σ’ αυτό που είδε ο Στέφανος. Το άγιο πνεύμα δεν φάνηκε στον ουρανό μαζί με τον Ιησού και τον Πατέρα του.
Αυτό είναι παρόμοιο με το εδάφιο Αποκάλυψις 1:1, το οποίο δηλώνει: «Αποκάλυψις Ιησού Χριστού, την οποίαν έδωκεν εις αυτόν ο Θεός». Και πάλι, ο αναστημένος Χριστός στον ουρανό φαίνεται ότι είναι εντελώς ξεχωριστός από τον Θεό, και δεν αναφέρεται το άγιο πνεύμα. Αν ο Ιησούς ήταν το δεύτερο πρόσωπο μιας Τριάδας και γνώριζε όλα τα πράγματα, πώς θα μπορούσε να του ‘δοθεί’ μια αποκάλυψη;
Εδάφια σαν κι αυτά δείχνουν σαφώς ότι δεν υπάρχει Τριάδα. Και κανένα εδάφιο σε όλη την Αγία Γραφή δεν μιλάει για τον Θεό σαν να είναι μια Τριάδα. Τα συγγράμματα των Αποστολικών Πατέρων το αντανακλούσαν αυτό. Είναι απολύτως βέβαιο ότι αυτοί δεν δίδαξαν την Τριάδα του Χριστιανικού κόσμου.
Η επόμενη σπουδαία ομάδα συγγραμμάτων για τη Χριστιανοσύνη εμφανίστηκε αργότερα στο δεύτερο αιώνα. Αυτά ήταν τα έργα εκκλησιαστικών ηγετών οι οποίοι ονομάζονται απολογητές. Σ’ ένα μελλοντικό τεύχος, το 3ο Μέρος αυτής της σειράς θα εξετάσει τις διδασκαλίες τους.
Βιβλιογραφία:
1. The New Encyclopædia Britannica, 15η Έκδοση, 1985, Micropædia, Τόμος 1, σελίδα 488.
2. A Dictionary of Christian Theology, επιμέλεια Alan Richardson, 1969, σελίδα 95· The New Encyclopædia Britannica, 15η Έκδοση, 1985, Micropædia, Τόμος 4, σελίδα 79.
3. The Apostolic Fathers, Τόμος 3, του Robert A. Kraft, 1965, σελίδα 163.
4. Στο ίδιο, σελίδες 166, 167.
5. The Influence of Greek Ideas on Christianity, του Edwin Hatch, 1957, σελίδα 252.
6. The Ante-Nicene Fathers, επιμέλεια Alexander Roberts και James Donaldson, Αμερικανική Ανατύπωση της Έκδοσης Εδιμβούργου, 1885, Τόμος I, σελίδες 5, 16, 21.
7. The Library of Christian Classics, Τόμος 1, Early Christian Fathers, μετάφραση και επιμέλεια Cyril C. Richardson, 1953, σελίδες 70, 71.
8. Στο ίδιο, σελίδα 60.
9. The Ante-Nicene Fathers, Τόμος I, σελίδα 52.
10. Στο ίδιο, σελίδα 58.
11. Στο ίδιο, σελίδα 62.
12. Στο ίδιο, σελίδα 108.
13. Στο ίδιο, σελίδα 116.
14. Στο ίδιο, σελίδα 53.
15. The Apostolic Fathers, Τόμος 4, του Robert M. Grant, 1966, σελίδα 63.
16. The Ante-Nicene Fathers, Τόμος I, σελίδες 46, 47· Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, των John McClintock και James Strong, ανατυπώθηκε από τον Οίκο Baker Book House Co., 1981, Τόμος IV, σελίδες 490-493· The Catholic Encyclopedia, 1910, Τόμος VII, σελίδες 644-647.
17. The Ante-Nicene Fathers, Τόμος I, σελίδα 35.
18. Στο ίδιο, σελίδα 33.
19. The Ante-Nicene Fathers, Τόμος II, σελίδες 27, 35.
20. The Apostolic Fathers (Loeb’s Classical Library) με μετάφραση στην αγγλική του Kirsopp Lake, 1976, σελίδα 249.
21. Early Christian Doctrines, του J. N. D. Kelly, Δεύτερη Έκδοση, 1960, σελίδες 94, 95.