Λατρευτικός Σεβασμός Προς τις Θρησκευτικές Αναπαραστάσεις—Ένα Αμφιλεγόμενο Ζήτημα
ΣΕ ΚΑΠΟΙΟ μέρος της Πολωνίας ένας άντρας είναι σχεδόν έτοιμος για το ταξίδι που πρόκειται να κάνει. Εντούτοις, πρέπει να φροντίσει για μια ακόμα σπουδαία λεπτομέρεια. Γονατίζει μπροστά σε μια εικόνα του Ιησού, κάνει μια προσφορά και προσεύχεται ζητώντας να μην πάθει τίποτα κακό στη διάρκεια των ταξιδιών του.
Χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στην Μπανγκόκ της Ταϋλάνδης, μπορείτε να παρακολουθήσετε την πρώτη γιορτή του Βουδιστικού ετήσιου κύκλου, που λαβαίνει χώρα την πανσέληνο του Μαΐου. Στη διάρκεια της γιορτής γίνεται περιφορά μιας εικόνας του Βούδα στους δρόμους.
Αναμφίβολα γνωρίζετε ότι η απόδοση λατρευτικού σεβασμού στις εικόνες (ή σε άλλου είδους θρησκευτικές αναπαραστάσεις), όπως αυτή περιγράφεται παραπάνω, είναι ευρύτατα διαδεδομένη. Στην κυριολεξία δισεκατομμύρια άνθρωποι γονατίζουν μπροστά στις εικόνες. Επί χιλιάδες χρόνια οι εικόνες θεωρούνται ως ένας σημαντικός τρόπος για να έρθει κανείς πιο κοντά στον Θεό.
Τι πιστεύετε εσείς για τη χρήση εικόνων στη λατρεία; Είναι η απόδοση λατρευτικού σεβασμού στις εικόνες ορθή ή εσφαλμένη; Πώς αισθάνεται ο Θεός γι’ αυτήν; Υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι αυτός δέχεται τέτοια λατρεία; Ίσως εσείς προσωπικά να μην έχετε ποτέ σκεφτεί σοβαρά τέτοια ερωτήματα. Ωστόσο, αν το να έχετε σχέση με τον Θεό είναι σημαντικό για εσάς, χρειάζεται να πάρετε απαντήσεις σ’ αυτά.
Είναι αλήθεια ότι για πολλά άτομα αυτό ήταν ένα δυσεπίλυτο ζήτημα. Στην πραγματικότητα, ήταν το θέμα πολλών έντονων και μερικές φορές βίαιων διενέξεων επί χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα, το έτος 1513 Π.Κ.Χ., ο Εβραίος ηγέτης Μωυσής κατέστρεψε τη χρυσή εικόνα ενός μόσχου και διέταξε να σφαγούν περίπου 3.000 άντρες οι οποίοι απέδιδαν λατρευτικό σεβασμό σ’ αυτήν.—Έξοδος, κεφάλαιο 32.
Η σφοδρή εναντίωση στη χρήση θρησκευτικών εικόνων δεν περιοριζόταν στους Ιουδαίους. Αρχαίοι κοσμικοί ιστορικοί αναφέρουν το θρύλο σχετικά με τον Τακμουρούπ, έναν Πέρση κυβερνήτη ο οποίος, εκατοντάδες χρόνια πριν από τον Μωυσή, λέγεται ότι έκανε εκτεταμένες εκστρατείες εναντίον της απόδοσης λατρευτικού σεβασμού σε εικόνες. Στην Κίνα, σύμφωνα με κάποιο θρύλο, ένας αρχαίος βασιλιάς λέγεται ότι χρησιμοποίησε το στρατό για να εξαφανίσει τα αγάλματα διαφόρων θεών. Αφού καταστράφηκαν οι εικόνες, αυτός διακήρυξε ότι ήταν ανοησία το να αποδίδει κανείς λατρευτικό σεβασμό σε θεούς φτιαγμένους από χώμα. Αργότερα, όταν ο Μωάμεθ ήταν ακόμα παιδί, υπήρχαν Άραβες οι οποίοι εναντιώνονταν στη χρήση εικόνων στη λατρεία. Η επιρροή την οποία αυτοί άσκησαν στον Μωάμεθ συνέβαλε στη θέση που πήρε αυτός σχετικά με την ειδωλολατρία στα μετέπειτα χρόνια. Στο Κοράνιο ο Μωάμεθ διδάσκει ότι η ειδωλολατρία είναι ασυγχώρητη αμαρτία, ότι κανείς δεν πρέπει να προσεύχεται για τους ειδωλολάτρες και ότι ο γάμος με ειδωλολάτρες είναι απαγορευμένος.
Ακόμα και στο Χριστιανικό κόσμο, εξέχουσες θρησκευτικές προσωπικότητες του δεύτερου, τρίτου, τέταρτου και πέμπτου αιώνα Κ.Χ., όπως ο Ειρηναίος, ο Ωριγένης, ο Ευσέβιος της Καισάρειας, ο Επιφάνιος και ο Αυγουστίνος, εναντιώθηκαν στη χρήση εικόνων στη λατρεία. Περίπου στην αρχή του τέταρτου αιώνα Κ.Χ., στην Ελβίρα της Ισπανίας, μια ομάδα επισκόπων εξέδωσε ορισμένους σημαντικούς κανόνες εναντίον της απόδοσης λατρευτικού σεβασμού στις εικόνες. Αυτή η πολύ γνωστή Σύνοδος της Ελβίρας είχε ως αποτέλεσμα την απαγόρευση των εικόνων στις εκκλησίες και τη θέσπιση αυστηρών κυρώσεων εναντίον των εικονολατρών.
Οι Εικονομάχοι
Αυτές οι εξελίξεις προετοίμασαν το δρόμο για μια από τις μεγαλύτερες διενέξεις της ιστορίας: την εικονομαχική διένεξη του όγδοου και του ένατου αιώνα. Ένας ιστορικός δηλώνει ότι αυτή «η σφοδρή διένεξη διήρκεσε ενάμιση αιώνα και επέφερε ανείπωτα παθήματα», καθώς και ότι ήταν «μια από τις άμεσες αιτίες για τη διάσπαση που επήλθε ανάμεσα στην Ανατολική και τη Δυτική αυτοκρατορία».
Μια λέξη η οποία χαρακτηρίζει τους εικονομάχους είναι η λέξη εικονοκλάστης, η οποία προέρχεται από τις λέξεις εικών και κλάστης, που σημαίνει «αυτός ο οποίος σπάει». Σύμφωνα με το όνομά του, αυτό το κίνημα εναντίον των εικόνων περιλάμβανε την απομάκρυνση και την καταστροφή των εικόνων σε όλη την Ευρώπη. Θεσπίστηκαν αρκετοί νόμοι εναντίον των εικόνων, με σκοπό την εξάλειψη της χρήσης εικόνων στη λατρεία. Η απόδοση λατρευτικού σεβασμού στις εικόνες κατέληξε να γίνει οξύτατο πολιτικό θέμα που παρέσυρε αυτοκράτορες και πάπες, στρατηγούς και επισκόπους σ’ έναν πραγματικό θεολογικό πόλεμο.
Και αυτός ο πόλεμος δεν περιοριζόταν μονάχα στα λόγια. Η Εγκυκλοπαίδεια Βιβλικής, Θεολογικής και Εκκλησιαστικής Φιλολογίας (Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature), των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ, αναφέρει ότι αφότου ο Αυτοκράτορας Λέων Γ΄ εξέδωσε ένα διάταγμα εναντίον της χρήσης εικόνων στις εκκλησίες, οι άνθρωποι «εξεγέρθηκαν μαζικά εναντίον του διατάγματος, και οι βίαιες αναταραχές, ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη», έγιναν καθημερινό φαινόμενο. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αυτοκρατορικές δυνάμεις και το λαό κατέληξαν σε εκτελέσεις και σφαγές. Μοναχοί υπέστησαν ανελέητο διωγμό. Εκατοντάδες χρόνια αργότερα, στη διάρκεια του 16ου αιώνα, έλαβαν χώρα αρκετές δημόσιες συζητήσεις στη Ζυρίχη της Ελβετίας σχετικά με το ζήτημα των εικόνων στις εκκλησίες. Ως αποτέλεσμα, εκδόθηκε ένα διάταγμα που απαιτούσε την απομάκρυνση όλων των εικόνων από τις εκκλησίες. Μερικοί μεταρρυθμιστές διακρίθηκαν για τη σφοδρή και συχνά βίαιη καταδίκη της εικονολατρίας.
Ακόμα και σήμερα υπάρχει ένα ευρύ σχίσμα ανάμεσα στους σύγχρονους θεολόγους σχετικά με τη χρήση εικόνων στη λατρεία. Το επόμενο άρθρο θα σας βοηθήσει να διακρίνετε αν οι εικόνες μπορούν πράγματι να βοηθήσουν τους ανθρώπους να έρθουν πιο κοντά στον Θεό.