Η Χρήση και η Κακή Χρήση των Θρησκευτικών Εικόνων

Η ΣΚΗΝΗ εκτυλίσσεται στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας. Η ημερομηνία είναι 2 Αυγούστου 1914. Άνθρωποι γεμάτοι ενθουσιασμό έχουν συγκεντρωθεί στο παλάτι του τσάρου κουνώντας εικόνες. Μια Αγία Τράπεζα έχει στηθεί στο κέντρο μιας μεγάλης αίθουσας. Πάνω στην Αγία Τράπεζα βρίσκεται η εικόνα μιας γυναίκας που κρατάει ένα παιδί στην αγκαλιά της. Αυτή η εικόνα ονομάζεται η «Θεομήτωρ του Βλαντίμιρ». Τα πλήθη τη θεωρούν ως τον πιο άγιο θησαυρό της Ρωσίας.

Μάλιστα, πιστεύεται ότι η εικόνα κάνει θαύματα. Το 1812, όταν τα ρωσικά στρατεύματα προέλαυναν εναντίον του Ναπολέοντα, ο στρατηγός Κουτούζοφ προσευχήθηκε μπροστά της. Τώρα, αφού είχε εμπλέξει τη χώρα του σε πόλεμο, ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ στέκεται μπροστά της. Με το δεξί του χέρι υψωμένο, δίνει έναν όρκο: «Ορκίζομαι επίσημα ότι δεν πρόκειται ποτέ να συνάψω ειρήνη ενόσω παραμένει έστω και ένας εχθρός σε ρωσικό έδαφος».

Δυο εβδομάδες αργότερα ο τσάρος κάνει ένα προσκύνημα στη Μόσχα για να ζητήσει την ευλογία του Θεού πάνω στα στρατεύματά του. Στη Μητρόπολη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου γονατίζει και προσεύχεται μπροστά στο μεγάλο στολισμένο εικονοστάσιο—ένα τέμπλο που περιλαμβάνει εικόνες του Ιησού, της Μαρίας, των αγγέλων και των «αγίων».

Αυτές οι θρησκευτικές πράξεις δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την καταστροφή. Σε λιγότερο από τέσσερα χρόνια, οι απώλειες του ρωσικού στρατού είχαν φτάσει τα έξι και πλέον εκατομμύρια θύματα και αυτός ο στρατός έχασε μεγάλη εδαφική περιοχή. Επιπλέον, ο τσάρος, η αυτοκράτειρά του και τα πέντε παιδιά τους δολοφονήθηκαν άγρια. Στη θέση της πανάρχαιας μοναρχίας η χώρα άρχισε να κυβερνιέται από μια επαναστατική κυβέρνηση, η οποία εναντιωνόταν στη θρησκεία. Η εμπιστοσύνη του Τσάρου Νικόλαου στις εικόνες αποδείχτηκε μάταιη.

Ωστόσο, μέχρι σήμερα στη Ρωσία και σε άλλες χώρες, εκατομμύρια άνθρωποι συνεχίζουν να αποδίδουν λατρευτικό σεβασμό στις εικόνες. Αυτό εγείρει σπουδαία ερωτήματα. Πώς θεωρεί ο Θεός τις πράξεις αφοσίωσης που εκτελούνται μπροστά σε τέτοιες εικόνες; Επίσης, τι θα πούμε για τη συνήθεια που υπάρχει να τις κρεμάνε στους τοίχους των σπιτιών;

Τι Λέει η Αγία Γραφή;

Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, υπάκουε στο Νόμο που είχε δώσει ο Θεός μέσω του Μωυσή. Αυτός περιλάμβανε τη δεύτερη από τις λεγόμενες Δέκα Εντολές, η οποία δηλώνει: ‘Μη κάμης εις σεαυτόν είδωλον, μηδέ ομοίωμά τινος, όσα είναι εν τω ουρανώ άνω, ή όσα εν τη γη κάτω, ή όσα εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης· μη προσκυνήσης αυτά μηδέ λατρεύσης αυτά· διότι εγώ Ιεχωβά ο Θεός σου είμαι Θεός ζηλότυπος [που απαιτεί αποκλειστική αφοσίωση, ΜΝΚ]’.—Έξοδος 20:4, 5.

Ως εκ τούτου, ο Ιησούς δεν λάτρευε τον Θεό με τη βοήθεια ανθρωποποίητων εικόνων ή αγαλμάτων. Αντίθετα, η λατρεία του ήταν σε αρμονία με τη διακήρυξη του Πατέρα του: ‘Εγώ είμαι ο Ιεχωβά· τούτο είναι το όνομά μου· και δεν θέλω δώσει την δόξαν μου εις άλλον ουδέ την αίνεσίν μου εις τα γλυπτά’.—Ησαΐας 42:8.

Επιπλέον, ο Ιησούς εξήγησε γιατί πρέπει να λατρεύεται ο Θεός χωρίς τη βοήθεια υλικών αντικειμένων. «Έρχεται ώρα», είπε, «ότε οι αληθινοί προσκυνηταί θέλουσι προσκυνήσει τον Πατέρα εν πνεύματι και αληθεία· διότι ο Πατήρ τοιούτους ζητεί τους προσκυνούντας αυτόν. Ο Θεός είναι Πνεύμα, και οι προσκυνούντες αυτόν εν πνεύματι και αληθεία πρέπει να προσκυνώσι».—Ιωάννης 4:23, 24.

Όπως ο Ιησούς, έτσι και οι αληθινοί μαθητές του δίδαξαν στους άλλους τον ορθό τρόπο για να λατρεύουν. Για παράδειγμα, ο απόστολος Παύλος μίλησε κάποτε σε ένα πλήθος Ελλήνων φιλοσόφων οι οποίοι χρησιμοποιούσαν είδωλα για να λατρεύουν τους αόρατους θεούς τους. Τους μίλησε για τον Δημιουργό του ανθρώπου και είπε: «Δεν πρέπει να νομίζωμεν τον Θεόν ότι είναι όμοιος με χρυσόν ή άργυρον ή λίθον, κεχαραγμένα δια τέχνης και επινοίας ανθρώπου». Αργότερα, ο ίδιος απόστολος εξήγησε ότι οι Χριστιανοί ‘περπατούν δια πίστεως, ουχί δια της όψεως’, και ότι οι Χριστιανοί πρέπει να ‘φεύγουν από της ειδωλολατρείας’.—Πράξεις 17:16-31· 2 Κορινθίους 5:7· 1 Κορινθίους 10:14.

Μια εμπειρία από τη ζωή του αποστόλου Πέτρου δείχνει ότι αυτός φρόντιζε γρήγορα να διορθώνει κάθε πράξη που μπορεί να οδηγούσε σε ειδωλολατρία. Όταν ο Ρωμαίος αξιωματικός Κορνήλιος έπεσε στα πόδια του, ο Πέτρος διαμαρτυρήθηκε. Σήκωσε τον Κορνήλιο λέγοντας: «Σηκώθητι· και εγώ αυτός άνθρωπος είμαι».—Πράξεις 10:26.

Όσο για τον απόστολο Ιωάννη, αυτός φοβήθηκε τόσο από τα θεϊκά οράματα ώστε έπεσε στα πόδια ενός αγγέλου. «Πρόσεχε», τον συμβούλεψε ο άγγελος. «Μη κάμης τούτο· διότι εγώ είμαι σύνδουλός σου και των αδελφών σου των προφητών και των φυλαττόντων τους λόγους του βιβλίου τούτου· τον Θεόν προσκύνησον». (Αποκάλυψις 22:8, 9) Ο απόστολος εκτίμησε αυτή τη συμβουλή. Στοργικά, κατέγραψε το γεγονός για δικό μας όφελος.

Αλλά πώς σχετίζονται οι παραπάνω εμπειρίες με τη χρήση θρησκευτικών εικόνων; Αν ήταν εσφαλμένο για τον Κορνήλιο να προσκυνήσει έναν από τους αποστόλους του Χριστού, τι μπορεί να ειπωθεί για την απόδοση λατρευτικού σεβασμού σε άψυχες εικόνες «αγίων»; Επίσης, αν ήταν εσφαλμένο για έναν από τους αποστόλους του Χριστού να προσκυνήσει κάποιο ζωντανό άγγελο, τότε τι μπορεί να ειπωθεί για την απόδοση λατρευτικού σεβασμού σε άψυχες εικόνες αγγέλων; Φυσικά, τέτοιες πράξεις έρχονται σε αντίθεση με την προειδοποίηση του Ιωάννη: «Τεκνία, φυλάξατε εαυτούς από των ειδώλων».—1 Ιωάννου 5:21.

Ως Διακοσμητικά, Διδακτικά Βοηθήματα

Αυτό δεν σημαίνει ότι η κατοχή και μόνο μιας εικόνας κάποιας Βιβλικής σκηνής είναι ειδωλολατρική. Αυτό το περιοδικό χρησιμοποιεί με καλό τρόπο τις εικόνες Βιβλικών γεγονότων ως διδακτικά βοηθήματα. Επίσης, σκηνές από Βιβλικά γεγονότα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διακοσμούν τους τοίχους σπιτιών και κτιρίων. Ωστόσο, ο αληθινός Χριστιανός δεν θα ήθελε να επιδεικνύει μια εικόνα στην οποία είναι γνωστό ότι αποδίδεται λατρευτικός σεβασμός από άλλα άτομα ούτε θα κρεμούσε στον τοίχο του μια εικόνα που κακοπαριστάνει την Αγία Γραφή.—Ρωμαίους 14:13.

Οι περισσότερες από τις εικόνες του Χριστιανικού κόσμου απεικονίζουν έναν κύκλο φωτός γύρω από το κεφάλι του Ιησού, της Μαρίας, των αγγέλων και των «αγίων». Αυτός ονομάζεται φωτοστέφανος. Ποια ήταν η προέλευση του φωτοστέφανου; «Η προέλευσή του δεν ήταν Χριστιανική», αναγνωρίζει Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (The Catholic Encyclopedia, έκδοση 1987), «επειδή τον χρησιμοποιούσαν ειδωλολάτρες καλλιτέχνες και γλύπτες για να απεικονίσουν συμβολικά τη μεγάλη θέση και εξουσία διάφορων θεοτήτων». Επιπλέον, το βιβλίο Οι Χριστιανοί (The Christians), του Μπάμπερ Γκασκόιν, περιέχει μια φωτογραφία από το Μουσείο του Καπιτωλίου στη Ρώμη, στην οποία ο θεός-ήλιος έχει φωτοστέφανο. Αυτός ο θεός λατρευόταν από τους ειδωλολάτρες Ρωμαίους. Αργότερα, εξηγεί ο Γκασκόιν, «η Χριστιανοσύνη υιοθέτησε» το «φωτοστέφανο του ήλιου». Ναι, ο φωτοστέφανος σχετίζεται με την ειδωλολατρική λατρεία του ήλιου.

Είναι κατάλληλο ένας Χριστιανός να κρεμάει στους τοίχους του σπιτιού του εικόνες που συνδυάζουν Βιβλικά γεγονότα με σύμβολα της ειδωλολατρικής λατρείας; Όχι. Η Αγία Γραφή συμβουλεύει: ‘Τίνα συμβίβασιν [έχει] ο ναός του Θεού με τα είδωλα; . . . Δια τούτο. Εξέλθετε εκ μέσου αυτών και αποχωρίσθητε, λέγει Ιεχωβά, και μη εγγίσητε ακάθαρτον, και εγώ θέλω σας δεχθή’.—2 Κορινθίους 6:16, 17.

Καθώς περνούσε ο καιρός, οι καθ’ ομολογία Χριστιανοί άρχισαν να αγνοούν αυτές τις συμβουλές. Αναπτύχτηκε η αποστασία, όπως είχε προειπωθεί από τον Ιησού και τους αποστόλους του. (Ματθαίος 24:24· Πράξεις 20:29, 30· 2 Πέτρου 2:1) Στις αρχές του τέταρτου αιώνα Κ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος έκανε την αποστατική Χριστιανοσύνη επίσημη θρησκεία του Κράτους. Τώρα οι ειδωλολάτρες άρχισαν κατά κύματα να διακηρύττουν ότι είναι «Χριστιανοί». Μια κοινή συνήθειά τους ήταν η λατρεία αναπαραστάσεων του αυτοκράτορα. Συνήθιζαν, επίσης, να κρεμάνε εικόνες των προγόνων τους και άλλων διάσημων προσώπων. «Στα πλαίσια της λατρείας του αυτοκράτορα», εξηγεί ο Τζον Τέιλορ στο βιβλίο του Εικονογραφία (Icon Painting), «οι άνθρωποι λάτρευαν την προσωπογραφία του, η οποία ήταν ζωγραφισμένη σε καμβά και ξύλο, και μικρή απόσταση χώριζε εκείνη τη λατρεία από την απόδοση λατρευτικού σεβασμού σε εικόνες». Έτσι, η ειδωλολατρική λατρεία εικόνων αντικαταστάθηκε από την απόδοση λατρευτικού σεβασμού σε εικόνες του Ιησού, της Μαρίας, των αγγέλων και των «αγίων».

Πώς το Δικαιολογούσαν Αυτό οι Ηγέτες της Εκκλησίας;

Σύμφωνα με την Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion), οι ηγέτες της εκκλησίας χρησιμοποίησαν τα ίδια παλιά επιχειρήματα που είχαν χρησιμοποιήσει και οι ειδωλολάτρες φιλόσοφοι. Άντρες όπως ο Πλούταρχος, ο Δίων ο Χρυσόστομος, ο Μάξιμος ο Τύριος, ο Κέλσος, ο Πορφύριος και ο Ιουλιανός αναγνώριζαν ότι τα είδωλα είναι άψυχα. Αλλά αυτοί οι ειδωλολάτρες δικαιολογούσαν τη χρήση ειδώλων υποστηρίζοντας ότι αυτά τους βοηθούσαν να λατρεύουν τους αόρατους θεούς τους. Ο Ρώσος εικονογράφος Λεονίντ Ουσπένσκι παραδέχεται στο βιβλίο Η Σημασία των Εικόνων (The Meaning of Icons): «Οι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποίησαν ως μέσο την ελληνική φιλοσοφία, προσαρμόζοντας την αντίληψη και τη φρασεολογία της στη Χριστιανική θεολογία».—Παράβαλε Κολοσσαείς 2:8.

Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονταν να καταλάβουν τη θεολογική εξήγηση σχετικά με την απόδοση λατρευτικού σεβασμού στις εικόνες. «Η διαφορά ανάμεσα στο να λατρεύει κάποιος μια εικόνα για αυτό που μπορεί να αντιπροσωπεύει και στο να λατρεύει αυτή καθαυτή την εικόνα . . . ήταν πολύ λεπτή και δεν μπορούσε να καθοριστεί παρά μόνο από τους πολύ μορφωμένους», δηλώνει ο Τζον Τέιλορ στο βιβλίο Εικονογραφία.

Απεναντίας, αυτό που λέει η Αγία Γραφή για τις θρησκευτικές εικόνες είναι ευκολονόητο. Σκεφτείτε την Εμίλια, η οποία ζει στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής. Ήταν πιστή Καθολική και συνήθιζε να γονατίζει και να προσεύχεται μπροστά σε εικόνες. Κατόπιν, μια Μάρτυρας του Ιεχωβά χτύπησε την πόρτα της. Εκείνη εντυπωσιάστηκε όταν είδε στην πορτογαλική Αγία Γραφή ότι ο Θεός έχει ένα όνομα, Ιεχωβά. (Ψαλμός 83:18, Αλμέιντα [Almeida]) Σε μια από τις Γραφικές μελέτες που έκανε, ρώτησε: «Τι πρέπει να κάνω για να μη δυσαρεστώ τον Ιεχωβά;» Η Μάρτυρας έστρεψε την προσοχή στις εικόνες που κρέμονταν στον τοίχο της και της ζήτησε να διαβάσει τα εδάφια Ψαλμός 115:4-8. Εκείνο το βράδυ όταν ο άντρας της Εμίλιας επέστρεψε σπίτι, του είπε ότι ήθελε να απαλλαχτεί από τις θρησκευτικές της εικόνες. Εκείνος συμφώνησε. Την επόμενη μέρα, κανόνισε να σπάσουν και να κάψουν τις εικόνες οι δυο γιοι της, ο Τόνι και ο Μάνιουελ. Σήμερα, περίπου 25 χρόνια αργότερα, μήπως η Εμίλια έχει μετανιώσει για αυτό; Όχι. Μάλιστα, μαζί με την οικογένειά της, έχει βοηθήσει πολλούς από τους γείτονές της να γίνουν ευτυχισμένοι λάτρεις του Ιεχωβά.

Παρόμοιες εμπειρίες έχουν επαναληφτεί πολλές φορές. Ως αποτέλεσμα του παγκόσμιου έργου μαθήτευσης που κάνουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, εκατομμύρια άνθρωποι μαθαίνουν να λατρεύουν τον Θεό ‘με πνεύμα και αλήθεια’. Εσείς, επίσης, μπορείτε να απολαύσετε τις ευλογίες που προκύπτουν από αυτόν τον ανώτερο τρόπο λατρείας επειδή, όπως είπε ο Ιησούς, «ο Πατήρ τοιούτους ζητεί τους προσκυνούντας αυτόν».—Ιωάννης 4:23, 24.

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ ευλογεί τα στρατεύματά του με μια εικόνα

[Ευχαριστίες]

Photo by C.N.