Μπορούν να σας Προστατέψουν τα Φυλαχτά;

ΕΝΑ κρύσταλλο στην τσέπη κάποιου Βραζιλιανού. Το τυχερό νόμισμα κάποιου Αμερικανού αθλητή. Ο σταυρός της Αγίας Μπριγκίτας κρεμασμένος πάνω από το κρεβάτι στο σπίτι μιας ιρλανδικής οικογένειας. Εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν αυτά τα αντικείμενα ως φυλαχτά ή ως περίαπτα.a Πιστεύουν ότι το να έχουν τέτοια φυλαχτά μπορεί να αποτρέψει το κακό και να τους φέρει καλή τύχη.

Αναλογιστείτε τη Βραζιλία για παράδειγμα. Σύμφωνα με το περιοδικό Βέτζα (Veja), πολλοί Βραζιλιανοί έχουν πάνω τους «κομμάτια από πετρώματα και ημιπολύτιμους λίθους, τα οποία πιστεύεται ότι έχουν τη δύναμη να χαρίζουν τύχη και ζωτικότητα σε αυτόν που τα κατέχει». Από φόβο μήπως προσβάλουν τις αποκρυφιστικές δυνάμεις, άλλοι σε αυτή τη χώρα τοποθετούν ένα θρησκευτικό έμβλημα ή μια θρησκευτική επιγραφή στον τοίχο του σπιτιού τους. Μερικοί μάλιστα χρησιμοποιούν την Αγία Γραφή ως ιερό φυλαχτό· την έχουν πάνω σε ένα τραπέζι ανοιγμένη μόνιμα στον 91ο Ψαλμό.

Στις νότιες περιοχές της Αφρικής, τα μούτι, δηλαδή τα παραδοσιακά φάρμακα, χρησιμοποιούνται παρόμοια, όχι απλώς για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, αλλά και ως προστασία από την κακοτυχία. Οι αρρώστιες, ο θάνατος, οι οικονομικές αντιξοότητες, ακόμη και τα αποτυχημένα ειδύλλια, συχνά θεωρείται ότι προέρχονται από ξόρκια εχθρών ή από την αποτυχία κάποιου να εξευμενίσει τους νεκρούς προγόνους. Μούτι συνήθως μπορεί να προμηθευτεί κανείς από κάποιο μάγο-γιατρό στην επαρχία, ο οποίος παρασκευάζει φίλτρα από φυτά, δέντρα ή από μέλη ζώων. Είναι ενδιαφέρον, ωστόσο, ότι τα μούτι δεν περιορίζονται μόνο στην επαρχία· η σχετική συνήθεια είναι διαδεδομένη στις πόλεις της Νότιας Αφρικής. Επιχειρηματίες και απόφοιτοι πανεπιστημίου συγκαταλέγονται σε εκείνους που βασίζονται στα μούτι.

Η αναζήτηση της καλής τύχης είναι επίσης διαδεδομένη στις ευρωπαϊκές χώρες. Το βιβλίο Μελέτες για την Παραδοσιακή Ζωή Υποβάλλονται στον Έμιρ Έστιν Έβανς (Studies in Folklife Presented to Emyr Estyn Evans) μας πληροφορεί: «Είναι σπάνιο να υπάρχει μια ενορία ή πόλη στην Ιρλανδία όπου δεν θα δει κανείς πέταλα στερεωμένα στις πόρτες ή πάνω από τις πόρτες μερικών σπιτιών ή βοηθητικών κτισμάτων». Ακόμη πιο κοινοί σε εκείνη τη χώρα είναι οι ψάθινοι σταυροί που κρέμονται πάνω από τα κρεβάτια και τις πόρτες για να φέρουν καλή τύχη. Οι παρατηρητές λένε ότι, επιφανειακά, πολλοί Ιρλανδοί παίρνουν στα ελαφρά αυτές τις δεισιδαιμονίες. Ωστόσο, λίγοι τις αγνοούν εντελώς.

Η Αναζήτηση για Προστασία

Ποια είναι η γοητεία αυτών των δεισιδαιμονικών πεποιθήσεων; Προφανώς, αυτές χρησιμεύουν στο να καλύπτουν τη βασική ανάγκη για ασφάλεια που έχουν οι άνθρωποι. Πράγματι, πόσοι αισθάνονται ασφαλείς στο σπίτι τους, και πόσο μάλλον όταν περπατούν στο δρόμο τη νύχτα; Σε αυτό προσθέστε την ένταση που δοκιμάζει κάποιος για να εξασφαλίσει το ψωμί του και να φροντίσει τα παιδιά του. Ναι, ζούμε σε «καιρό προβλημάτων», όπως αποκαλεί τον καιρό μας η Αγία Γραφή. (2 Τιμόθεο 3:1, Η Νέα Αγγλική Βίβλος [The New English Bible]) Είναι λοιπόν απόλυτα φυσιολογικό το ότι οι άνθρωποι έχουν μια ισχυρή επιθυμία για προστασία.

Αυτό μπορεί να ισχύει ιδιαίτερα στους πολιτισμούς όπου είναι δημοφιλείς διάφορες μορφές πνευματισμού και μαγείας. Ο φόβος για τα υποτιθέμενα πνεύματα των νεκρών ή για το ενδεχόμενο να πέσει κάποιος θύμα της κατάρας ενός εχθρού μπορεί να παρουσιάσει τη λεγόμενη προστασία του φυλαχτού ή του περίαπτου ως απαραίτητη. Πάντως, Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) επισημαίνει: «Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν φόβους που τους δημιουργούν ανασφάλεια. Οι δεισιδαιμονίες τούς βοηθούν να υπερνικήσουν αυτούς τους φόβους παρέχοντας ασφάλεια. Καθησυχάζουν τους ανθρώπους ότι θα πάρουν αυτό που θέλουν και ότι θα αποφύγουν τα προβλήματα».

Η Αμφίβολη Δύναμη των Περίαπτων

Άνθρωποι σε όλο τον κόσμο λοιπόν φορούν, έχουν πάνω τους ή εκθέτουν σε κοινή θέα περίαπτα ή φυλαχτά διαφόρων μορφών και σχημάτων. Είναι όμως λογικό να πιστεύει κανείς ότι ένα ανθρωποποίητο φυλαχτό μπορεί να προσφέρει κάποια πραγματική προστασία; Πολλά από τα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται ευρέως ως φυλαχτά είναι εμπορικά προϊόντα μαζικής παραγωγής. Δεν προσβάλλει την κρίση και την κοινή λογική το να πιστεύει κανείς ότι κάτι που συναρμολογήθηκε σε ένα εργοστάσιο θα μπορούσε να έχει μαγικές δυνάμεις; Ακόμη και ένα φίλτρο που παρασκευάζεται ειδικά από κάποιο μάγο-γιατρό στην επαρχία δεν είναι τίποτα περισσότερο παρά ένα μείγμα από συνηθισμένα συστατικά—ρίζες, βότανα και τα παρόμοια. Γιατί θα έπρεπε να έχει μαγικές ιδιότητες ένα τέτοιο μείγμα; Επιπλέον, υπάρχει καμιά ουσιαστική απόδειξη για το ότι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν περίαπτα ζουν περισσότερο—ή είναι πιο ευτυχισμένοι—από εκείνους που δεν τα χρησιμοποιούν; Δεν πέφτουν θύματα της αρρώστιας και του θανάτου αυτοί οι ίδιοι που φτιάχνουν τα μαγικά φυλαχτά;

Η δεισιδαιμονική χρήση των περίαπτων και των φυλαχτών δεν δίνει στους ανθρώπους ούτε γνήσια προστασία ούτε το αίσθημα ότι ελέγχουν τη ζωή τους αλλά, αντίθετα, αποθαρρύνει ουσιαστικά τους ανθρώπους από το να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους χρησιμοποιώντας τη νοημοσύνη τους και τους προτρέπει να αποβλέπουν στην τύχη ως πανάκεια. Η εμπιστοσύνη στη δύναμη των περίαπτων μπορεί επίσης να δώσει στο άτομο που τα χρησιμοποιεί την απατηλή αίσθηση της ασφάλειας. Ένας άντρας που βρίσκεται υπό την επήρεια του αλκοόλ μπορεί να ισχυρίζεται ότι τα αντανακλαστικά του και οι ικανότητές του παραμένουν ανέπαφα, αλλά, αν προσπαθήσει να οδηγήσει, πιθανώς θα επιφέρει βλάβη στον εαυτό του ή στους άλλους. Κάποιος ο οποίος θέτει την εμπιστοσύνη του στη δύναμη ενός περίαπτου μπορεί κατά τον ίδιο τρόπο να προξενήσει βλάβη στον εαυτό του. Έχοντας την ψευδαίσθηση ότι προστατεύεται, ίσως είναι επιρρεπής σε ριψοκίνδυνες ενέργειες ή σε άσοφες αποφάσεις.

Η πίστη στη δύναμη των περίαπτων θέτει και άλλους σοβαρούς κινδύνους οι οποίοι παραμένουν κρυμμένοι από τα εκατομμύρια ανθρώπους που τα χρησιμοποιούν. Ποιοι είναι αυτοί οι κίνδυνοι, και υπάρχει κάποιος θεμιτός τρόπος για να αποτρέψει κανείς τη βλάβη; Το επόμενο άρθρο θα ασχοληθεί με αυτές τις ερωτήσεις.

[Υποσημειώσεις]