«Να Τρέφετε το Στόμα, Όχι τα Πόδια»

Μια Ματιά στα Παραδοσιακά Αφρικανικά Έθιμα Ενταφιασμού

«ΔΕΝ θάβουν τους νεκρούς τους!» Αυτή είναι μια δήλωση που ακούγεται συχνά για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά στη Δυτική Αφρική. Ωστόσο, είναι πασίγνωστο ότι οι Μάρτυρες θάβουν πράγματι τους νεκρούς τους.

Γιατί λένε οι άνθρωποι ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν θάβουν τους νεκρούς τους; Αυτό συμβαίνει επειδή οι Μάρτυρες δεν τηρούν πολλά από τα δημοφιλή τοπικά έθιμα ενταφιασμού.

Παραδοσιακά Έθιμα Ενταφιασμού

Ο Αλιού ζει σε ένα μικρό χωριό στην Κεντρική Νιγηρία. Όταν πέθανε η μητέρα του, αυτός ενημέρωσε τους συγγενείς του για το θάνατό της και κατόπιν διευθέτησε να δοθεί μια Γραφική ομιλία στο σπίτι της. Η ομιλία, την οποία εκφώνησε ένας πρεσβύτερος από την τοπική εκκλησία των Μαρτύρων του Ιεχωβά, περιστράφηκε γύρω από την κατάσταση των νεκρών και την ενθαρρυντική ελπίδα της ανάστασης που αναφέρεται στην Αγία Γραφή. Μετά την ομιλία, έθαψαν τη μητέρα του Αλιού.

Οι συγγενείς ήταν φοβερά αγανακτισμένοι. Για αυτούς, καμία ταφή δεν είναι πλήρης χωρίς ολονυχτία, η οποία συνήθως λαβαίνει χώρα τη νύχτα μετά το θάνατο του ατόμου. Στην κοινότητα του Αλιού η ολονυχτία είναι καιρός γιορτής, όχι πένθους. Πλένουν το πτώμα, το ντύνουν στα λευκά και το ξαπλώνουν σε ένα κρεβάτι. Οι άμεσοι συγγενείς του νεκρού καλούν μουσικούς, αγοράζουν κασόνια με μπίρες και κανάτες με κρασί από φοινικόδεντρα, και φροντίζουν να θυσιαστεί ένας ταύρος ή μια κατσίκα. Κατόπιν οι άλλοι συγγενείς και οι φίλοι καταφτάνουν για να τραγουδήσουν, να χορέψουν, να φάνε και να πιουν ως την αυγή της επομένης.

Στη διάρκεια αυτών των γιορταστικών εκδηλώσεων, βάζουν φαγητό στα πόδια του νεκρού. Κόβουν λίγα μαλλιά και κομμάτια από τα νύχια των χεριών και των ποδιών του νεκρού ατόμου και τα φυλάνε για τη «δεύτερη ταφή». Αυτή λαβαίνει χώρα ημέρες, εβδομάδες ή ακόμη και χρόνια αργότερα.

Την επομένη της ολονυχτίας, θάβουν το πτώμα, αν και οι επικήδειες τελετές συνεχίζονται επί μία εβδομάδα ή και περισσότερο. Αργότερα, λαβαίνει χώρα η δεύτερη ταφή. Τυλίγουν τα μαλλιά και τα κομμάτια από τα νύχια των χεριών και των ποδιών σε ένα λευκό πανί, το οποίο το δένουν σε ένα μαδέρι μήκους 1,5 ως 1,8 μέτρων. Με τη συνοδεία μιας πομπής με τραγούδι και χορό, μεταφέρουν το μαδέρι στον τάφο και το θάβουν κοντά στο άτομο που αντιπροσωπεύει. Και πάλι, υπάρχει πολλή μουσική, ποτό και γλέντι. Ολοκληρώνουν την κηδεία με έναν πυροβολισμό στον αέρα.

Επειδή ο Αλιού δεν επέτρεψε να γίνει κανένα από αυτά τα πράγματα, τον κατηγόρησαν ότι δεν είχε καθόλου σεβασμό ούτε για τους νεκρούς ούτε για τις παραδόσεις που τους τιμούν. Αλλά γιατί ο Αλιού, που είναι Μάρτυρας του Ιεχωβά, αρνήθηκε να συμμορφωθεί με την παράδοση; Επειδή, για λόγους συνείδησης, δεν μπορούσε να δεχτεί τις θρησκευτικές αντιλήψεις στις οποίες βασίζονται αυτές οι παραδόσεις.

Παραδοσιακές Αφρικανικές Πεποιθήσεις

Σε όλη την Αφρική, ο κόσμος πιστεύει ότι όλοι οι άνθρωποι προήλθαν από το πνευματικό βασίλειο και θα επιστρέψουν εκεί. Τα μέλη της φυλής Γιορούμπα στη Νιγηρία λένε: «Η γη είναι αγορά, ενώ ο ουρανός είναι το σπίτι». Και το ρητό των Ίμπο είναι το εξής: «Όποιος έρχεται σε αυτόν τον κόσμο θα αναγκαστεί να επιστρέψει στο σπίτι, άσχετα με το πόσο καθυστερεί στη γη».

Αναλογιστείτε τα έθιμα που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Ο σκοπός που εξυπηρετεί η ολονυχτία είναι να δώσει στο πνεύμα ένα καλό ξεπροβόδισμα. Τα λευκά ρούχα θεωρούνται κατάλληλο ντύσιμο για το πνευματικό βασίλειο. Το γεγονός ότι βάζουν φαγητό στα πόδια συνδέεται με την αντίληψη ότι το πτώμα τρώει από τα πόδια και πρέπει να τραφεί ώστε να μην πεινάσει ενώ ταξιδεύει προς τη χώρα των προγόνων.

Περαιτέρω, οι άνθρωποι γενικά πιστεύουν ότι όταν το πνεύμα εγκαταλείπει το σώμα, περιπλανιέται κοντά στους ζωντανούς και δεν επιστρέφει στους προγόνους ώσπου τελικά να απελευθερωθεί μέσω της δεύτερης ταφής. Αν δεν λάβει χώρα η δεύτερη ταφή, οι άνθρωποι φοβούνται ότι το πνεύμα θα θυμώσει και θα πλήξει τους ζωντανούς με αρρώστια ή θάνατο. Ο πυροβολισμός έχει ως σκοπό να «στείλει το πνεύμα» στον ουρανό.

Αν και τα επικήδεια έθιμα ποικίλλουν πολύ από τόπο σε τόπο στην Αφρική, η κεντρική ιδέα συνήθως είναι ότι το πνεύμα επιζεί μετά το θάνατο του σώματος. Ο κύριος σκοπός των τελετών είναι να βοηθήσουν το πνεύμα να ανταποκριθεί στο «κάλεσμα προς τον ουρανό».

Αυτές οι πεποιθήσεις και οι συνήθειες ενθαρρύνονται από το δόγμα του Χριστιανικού κόσμου που αφορά την αθανασία της ανθρώπινης ψυχής και από την ευλάβεια που δείχνει αυτός προς τους «αγίους». Χαρακτηριστικό είναι το σχόλιο ενός στρατιωτικού ιερέα στη Σουαζιλάνδη που είπε ότι ο Ιησούς ήρθε, όχι για να ακυρώσει τις παραδοσιακές πεποιθήσεις, αλλά για να τις εκπληρώσει ή να τις επιβεβαιώσει. Εφόσον οι κληρικοί συνήθως προΐστανται στις διαδικασίες της ταφής, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η Αγία Γραφή υποστηρίζει τόσο τις παραδοσιακές πεποιθήσεις όσο και τα έθιμα που πηγάζουν από αυτές.

Τι Λέει η Αγία Γραφή

Μήπως η Αγία Γραφή υποστηρίζει αυτές τις πεποιθήσεις; Σχετικά με την κατάσταση των νεκρών, το εδάφιο Εκκλησιαστής 3:20 δηλώνει: «Τα πάντα [τόσο οι άνθρωποι όσο και τα ζώα] καταντώσιν εις τον αυτόν τόπον· τα πάντα έγειναν εκ του χώματος και τα πάντα επιστρέφουσιν εις το χώμα». Οι Γραφές λένε περαιτέρω: «Οι ζώντες γνωρίζουσιν ότι θέλουσιν αποθάνει· αλλ’ οι νεκροί δεν γνωρίζουσιν ουδέν . . . Η αγάπη αυτών και το μίσος αυτών και ο φθόνος αυτών ήδη εχάθη . . . Δεν είναι πράξις ούτε λογισμός ούτε γνώσις ούτε σοφία εν τω άδη [στον τάφο] όπου υπάγεις».—Εκκλησιαστής 9:5, 6, 10.

Αυτά και άλλα εδάφια καθιστούν σαφές το γεγονός ότι οι νεκροί δεν μπορούν να μας δουν, να μας ακούσουν, να μας βοηθήσουν ή να μας βλάψουν. Δεν βρίσκεται αυτό σε αρμονία με τα όσα έχετε παρατηρήσει; Μπορεί να ξέρετε κάποιον πλούσιο και ισχυρό άντρα που έχει πεθάνει και του οποίου η οικογένεια κατόπιν έχει υποφέρει, μολονότι εκτέλεσαν στο πλήρες όλες τις εθιμικές επικήδειες τελετές. Αν αυτός ο άντρας είναι ζωντανός στο πνευματικό βασίλειο, γιατί δεν βοηθάει την οικογένειά του; Δεν μπορεί να το κάνει αυτό επειδή όσα λέει η Αγία Γραφή είναι αληθινά—οι νεκροί είναι πράγματι χωρίς ζωή, ‘ανίσχυροι στο θάνατο’, και συνεπώς δεν είναι σε θέση να βοηθήσουν κανέναν.—Ησαΐας 26:14, ΜΝΚ.

Ο Γιος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, γνώριζε ότι αυτό είναι αλήθεια. Εξετάστε τι συνέβη μετά το θάνατο του Λαζάρου. Η Αγία Γραφή δηλώνει: «Τους είπε [ο Ιησούς στους μαθητές του]: ‘Ο Λάζαρος, ο φίλος μας, έχει κοιμηθεί, αλλά ταξιδεύω προς τα εκεί για να τον ξυπνήσω από τον ύπνο’. Οι μαθητές, λοιπόν, του είπαν: ‘Κύριε, αν έχει κοιμηθεί, θα γίνει καλά’. Ο Ιησούς, ωστόσο, είχε μιλήσει για το θάνατό του».—Ιωάννης 11:11-13.

Προσέξτε ότι ο Ιησούς παρομοίασε το θάνατο με τον ύπνο. Μόλις έφτασε στη Βηθανία, αυτός παρηγόρησε τις αδελφές του Λαζάρου, τη Μαρία και τη Μάρθα. Νιώθοντας συμπόνια, ο Ιησούς δάκρυσε. Ωστόσο, με κανέναν τρόπο δεν είπε ούτε έκανε κάτι που να υποδηλώνει ότι ο Λάζαρος είχε ένα πνεύμα που ήταν ακόμη ζωντανό και ήθελε βοήθεια για να φτάσει στη χώρα των προγόνων του. Απεναντίας, ο Ιησούς έκανε ό,τι είπε πως θα έκανε. Ξύπνησε τον Λάζαρο από τον ύπνο του θανάτου μέσω της ανάστασης. Αυτό παρείχε απόδειξη ότι ο Θεός θα χρησιμοποιούσε στο μέλλον τον Ιησού για να αναστήσει όλους όσους είναι στα μνημεία.—Ιωάννης 11:17-44· 5:28, 29.

Γιατί Ενεργούν Διαφορετικά;

Υπάρχει κάτι το εσφαλμένο στο να συμβαδίζει κανείς με τα επικήδεια έθιμα που βασίζονται σε αντιγραφικές πεποιθήσεις; Ο Αλιού και εκατομμύρια άλλοι Μάρτυρες του Ιεχωβά πιστεύουν ότι υπάρχει. Αυτοί γνωρίζουν ότι θα ήταν εσφαλμένο—μάλιστα υποκριτικό—από μέρους τους να υποστηρίξουν κάποια συνήθεια η οποία σαφώς βασίζεται σε ψεύτικες και παροδηγητικές διδασκαλίες. Δεν θέλουν να είναι σαν τους γραμματείς και τους Φαρισαίους, τους οποίους ο Ιησούς καταδίκασε για τη θρησκευτική τους υποκρισία.—Ματθαίος 23:1-36.

Ο απόστολος Παύλος προειδοποίησε τον συνεργάτη του Τιμόθεο: «Ο εμπνευσμένος λόγος λέει ρητά ότι σε μεταγενέστερες χρονικές περιόδους μερικοί θα πέσουν από την πίστη, δίνοντας προσοχή σε παροδηγητικούς εμπνευσμένους λόγους και διδασκαλίες δαιμόνων, μέσω της υποκρισίας ανθρώπων που λένε ψέματα». (1 Τιμόθεο 4:1, 2) Είναι διδασκαλία δαιμόνων η αντίληψη ότι οι νεκροί άνθρωποι είναι ζωντανοί στο πνευματικό βασίλειο;

Ναι, είναι. Ο Σατανάς ο Διάβολος, «ο πατέρας του ψέματος», είπε στην Εύα ότι δεν θα πέθαινε, υποδηλώνοντας ότι θα συνέχιζε να ζει στη σάρκα. (Ιωάννης 8:44· Γένεσις 3:3, 4) Αυτό δεν ήταν το ίδιο με το να έλεγε ότι η αθάνατη ψυχή συνεχίζει να ζει μετά το θάνατο του σώματος. Ωστόσο, ο Σατανάς και οι δαίμονές του προσπαθούν να απομακρύνουν τους ανθρώπους από την αλήθεια του Λόγου του Θεού με το να προωθούν την αντίληψη ότι η ζωή συνεχίζεται μετά το θάνατο. Επειδή πιστεύουν σε ό,τι λέει ο Θεός στην Αγία Γραφή, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν συμμετέχουν στις απόψεις και στις συνήθειες που υποστηρίζουν τα ψέματα του Σατανά.—2 Κορινθίους 6:14-18.

Με το να αποφεύγουν τις αντιγραφικές συνήθειες ταφής, οι υπηρέτες του Ιεχωβά έχουν περιπέσει στη δυσμένεια ορισμένων ατόμων που δεν συμμερίζονται τις απόψεις τους. Κάποιοι Μάρτυρες έχουν αποκληρωθεί. Άλλους τους έχει διώξει η οικογένειά τους. Ωστόσο, ως αληθινοί Χριστιανοί, αυτοί συνειδητοποιούν ότι η πιστή υπακοή στον Θεό επιφέρει τη δυσμένεια του κόσμου. Όπως οι όσιοι απόστολοι του Ιησού Χριστού, αυτοί είναι αποφασισμένοι να ‘υπακούν στον Θεό ως άρχοντα μάλλον παρά στους ανθρώπους’.—Πράξεις 5:29· Ιωάννης 17:14.

Αν και θυμούνται με στοργή τους αγαπημένους τους που έχουν κοιμηθεί τον ύπνο του θανάτου, οι αληθινοί Χριστιανοί προσπαθούν να εκδηλώνουν αγάπη για τους ζωντανούς. Για παράδειγμα, ο Αλιού είχε πάρει τη μητέρα του στο σπίτι του αφότου πέθανε ο πατέρας του και της παρείχε τροφή και φροντίδα για το υπόλοιπο της ζωής της. Όταν άλλοι λένε ότι ο Αλιού δεν νοιαζόταν για τη μητέρα του επειδή δεν την έθαψε σύμφωνα με το δημοφιλές έθιμο, αυτός αναφέρεται στο εξής ρητό που λέει συχνά ο λαός του: «Να τρέφεις το στόμα μου προτού θρέψεις τα πόδια μου». Το να τρέφει κανείς το στόμα, δηλαδή το να φροντίζει για κάποιο άτομο ενόσω αυτό είναι ακόμη ζωντανό, είναι πολύ πιο σημαντικό από το να τρέφει τα πόδια, που είναι η συνήθεια η οποία περιγράφτηκε νωρίτερα και συνδέεται με την ολονυχτία μετά το θάνατο του ατόμου. Το να τρέφει κανείς τα πόδια, στην πραγματικότητα, δεν ωφελεί καθόλου τον πεθαμένο.

Ο Αλιού ρωτάει εκείνους που τον κατηγορούν: ‘Τι θα προτιμούσατε—να σας φροντίσει η οικογένειά σας στα γηρατειά σας ή να παραθέσει μια μεγάλη γιορτή μετά το θάνατό σας;’ Οι περισσότεροι επιλέγουν το να τους φροντίζουν ενόσω είναι ακόμη ζωντανοί. Εκτιμούν επίσης το γεγονός ότι γνωρίζουν πως, σε περίπτωση που πεθάνουν, θα έχουν μια αξιοπρεπή επικήδεια τελετή, βασισμένη στην Αγία Γραφή, και μια ευπρεπή ταφή.

Αυτό προσπαθούν να κάνουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά για τους αγαπημένους τους. Τρέφουν το στόμα, όχι τα πόδια.