Τι Έχει Συμβεί στην Εξουσία;

ΟΙ ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΙ άνθρωποι διακρίνουν την ανάγκη να ασκείται εξουσία. Χωρίς κάποια δομή εξουσίας, η ανθρώπινη κοινωνία θα γινόταν γρήγορα χαώδης. Γι’ αυτό, ένα κλασικό γαλλικό βιβλίο συνταγματικού δικαίου δηλώνει: «Σε κάθε ομάδα ανθρώπων μπορούν να βρεθούν δύο κατηγορίες ατόμων: εκείνοι που προστάζουν και εκείνοι που υπακούν, εκείνοι που δίνουν εντολές και εκείνοι που συμμορφώνονται με αυτές, οι ηγέτες και τα μέλη, οι κυβερνώντες και οι κυβερνώμενοι. . . . Η ύπαρξη εξουσίας μπορεί να παρατηρηθεί σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία».a

Ωστόσο, η στάση απέναντι στην εξουσία έχει αλλάξει από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, και ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1960 και έπειτα. Σχολιάζοντας αυτή την περίοδο, η γαλλική Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια (Encyclopædia Universalis) μιλάει για μια «κρίση αντιιεραρχίας και αντιεξουσίας». Αυτή η κρίση δεν εκπλήσσει τους μελετητές της Αγίας Γραφής. Ο απόστολος Παύλος προείπε: «Να θυμάσαι, η τελική εποχή αυτού του κόσμου θα είναι καιρός αναταραχής! Οι άνθρωποι δεν θα αγαπούν τίποτε άλλο παρά μόνο τον εαυτό τους και τα χρήματα· θα είναι καυχησιάρηδες, αλαζονικοί και προσβλητικοί· ανυπάκουοι στους γονείς . . . · θα είναι αδυσώπητοι σε σχέση με τα μίση τους, . . . ανεξέλεγκτοι και βίαιοι, . . . παραφουσκωμένοι από υπεροψία. Θα αγαπούν τις απολαύσεις τους περισσότερο παρά τον Θεό».—2 Τιμόθεο 3:1-4, Η Αναθεωρημένη Αγγλική Βίβλος (The Revised English Bible).

Η Εξουσία Περνάει Κρίση

Αυτή η προφητεία περιγράφει κατάλληλα τις ημέρες και την εποχή μας. Η εξουσία αμφισβητείται σε όλα τα επίπεδα—οικογένεια, δημόσιο σχολείο, πανεπιστήμιο, επιχειρηματική δραστηριότητα, τοπική και εθνική κυβέρνηση. Η σεξουαλική επανάσταση, η σκληρή μουσική ραπ, οι φοιτητικές διαδηλώσεις, οι ανεπίσημες απεργίες, η πολιτική ανυπακοή και οι τρομοκρατικές πράξεις, όλα αποτελούν σημάδια κλονισμού του σεβασμού για την εξουσία.

Σε ένα συμπόσιο που διοργανώθηκε στο Παρίσι από το Γαλλικό Ινστιτούτο Πολιτικής Επιστήμης και την παρισινή ημερήσια εφημερίδα Λε Μοντ (Le Monde), ο καθηγητής Υβ Μενί δήλωσε: «Η εξουσία μπορεί να υπάρχει μόνο αν υποστηρίζεται από τη νομιμότητα». Μια αιτία για την κρίση που περνάει σήμερα η εξουσία είναι το ότι πολλοί αμφιβάλλουν για τη νομιμότητα εκείνων που διαθέτουν τη δύναμη της εξουσίας. Δηλαδή αμφιβάλλουν για το αν αυτοί έχουν το δικαίωμα να βρίσκονται στην εξουσία. Μια σφυγμομέτρηση αποκάλυψε ότι, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το 9 τοις εκατό του πληθυσμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 10 τοις εκατό στην Αυστραλία, το 24 τοις εκατό στη Βρετανία, το 26 τοις εκατό στη Γαλλία και το 41 τοις εκατό στην Ινδία θεωρούσαν την κυβέρνησή τους παράνομη.

Η Αναζήτηση του Ανθρώπου για Νόμιμη Εξουσία

Σύμφωνα με την Αγία Γραφή, ο άνθρωπος βρισκόταν αρχικά υπό την άμεση εξουσία του Θεού. (Γένεσις 1:27, 28· 2:16, 17) Ωστόσο, πολύ γρήγορα, οι άνθρωποι αξίωσαν ηθική ανεξαρτησία από τον Δημιουργό τους. (Γένεσις 3:1-6) Εφόσον απέρριψαν τη θεοκρατία, δηλαδή τη διακυβέρνηση από τον Θεό, έπρεπε να βρουν άλλα συστήματα εξουσίας. (Εκκλησιαστής 8:9) Μερικοί επέβαλαν την εξουσία τους με τη βία. Αυτοί πίστευαν ότι η ισχύς παρείχε το δικαίωμα στην εξουσία. Τους αρκούσε το ότι ήταν αρκετά ισχυροί ώστε να επιβάλλουν τη θέλησή τους. Οι περισσότεροι, όμως, ένιωσαν την ανάγκη να νομιμοποιήσουν το δικαίωμα που είχαν να κυβερνούν.

Από τους πιο αρχαίους καιρούς, πολλοί κυβερνήτες το έκαναν αυτό λέγοντας είτε ότι ήταν θεοί είτε ότι είχαν λάβει δύναμη από τους θεούς. Αυτό αποτελεί τη μυθική αντίληψη περί «ιερής βασιλείας», την εφαρμογή της οποίας αξίωναν οι πρώτοι κυβερνήτες της Μεσοποταμίας και οι Φαραώ της αρχαίας Αιγύπτου.

Ο Αλέξανδρος ο Μέγας, οι βασιλιάδες της ελληνιστικής εποχής οι οποίοι τον διαδέχτηκαν και πολλοί από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες αξίωναν επίσης ότι ήταν θεοί και μάλιστα απαιτούσαν να λατρεύονται. Τα συστήματα που υπήρχαν υπό αυτούς τους κυβερνήτες ήταν γνωστά ως «λατρεία του κυβερνήτη», και ο σκοπός τους ήταν να εδραιώσουν την εξουσία την οποία ασκούσε ο κυβερνήτης πάνω σε ένα συνονθύλευμα κατακτημένων λαών. Η άρνηση απόδοσης λατρείας στον κυβερνήτη καταδικαζόταν ως πράξη ενάντια στο Κράτος. Στο σύγγραμμά του Η Κληρονομιά της Ρώμης (The Legacy of Rome), ο καθηγητής Έρνεστ Μπάρκερ έγραψε: «Η θεοποίηση του [Ρωμαίου] αυτοκράτορα και η αφοσίωση την οποία λαβαίνει λόγω της θειότητάς του αποτελούν προφανώς το θεμέλιο ή, τουλάχιστον, το συνεκτικό δεσμό της αυτοκρατορίας».

Αυτό συνέχισε να αληθεύει ακόμη και όταν η «Χριστιανοσύνη» νομιμοποιήθηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο (ο οποίος κυβέρνησε από το 306 ως το 337 Κ.Χ.) και αργότερα υιοθετήθηκε ως η κρατική θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄ (ο οποίος κυβέρνησε από το 379 ως το 395 Κ.Χ.). Μερικοί «Χριστιανοί» αυτοκράτορες λατρεύονταν ως θεοί ακόμη και μέχρι τα μέσα του πέμπτου αιώνα Κ.Χ.

«Δύο Δυνάμεις», «Δύο Σπαθιά»

Καθώς ο παπισμός αποκτούσε περισσότερη δύναμη, τα προβλήματα ανάμεσα στην Εκκλησία και στο Κράτος γίνονταν έντονα. Γι’ αυτό, στο τέλος του πέμπτου αιώνα Κ.Χ., ο Πάπας Γελάσιος Α΄ διατύπωσε την αρχή των «δύο δυνάμεων»: η ιερή εξουσία των παπών σε συνύπαρξη με τη βασιλική δύναμη των ηγεμόνων—με τους ηγεμόνες να υπόκεινται στους πάπες. Αυτή η αρχή εξελίχτηκε αργότερα στη δοξασία των «δύο σπαθιών»: «Το πνευματικό σπαθί το κρατούσαν οι ίδιοι οι πάπες, αναθέτοντας τη χρήση του κοσμικού σπαθιού σε κυβερνήτες οι οποίοι δεν ήταν κληρικοί, όμως οι δεύτεροι έπρεπε να χρησιμοποιούν το κοσμικό σπαθί σύμφωνα με τις παπικές κατευθύνσεις». (Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα [The New Encyclopædia Britannica]) Με βάση αυτή τη δοξασία, στη διάρκεια του Μεσαίωνα, η Καθολική Εκκλησία αξίωσε το δικαίωμα του να στέφει αυτοκράτορες και βασιλιάδες προκειμένου να νομιμοποιεί την εξουσία τους, διαιωνίζοντας έτσι τον αρχαίο μύθο της «ιερής βασιλείας».

Εντούτοις, αυτό δεν θα πρέπει να συγχέεται με την αποκαλούμενη «ελέω Θεού» διακυβέρνηση των βασιλιάδων, μια μεταγενέστερη εξέλιξη η οποία αποσκοπούσε στο να απελευθερώσει τους πολιτικούς κυβερνήτες από την υποταγή στον παπισμό. Η θεωρία της «ελέω Θεού» διακυβέρνησης υποστηρίζει ότι οι βασιλιάδες λαβαίνουν την εξουσία που έχουν για να κυβερνούν κατευθείαν από τον Θεό, όχι μέσω του πάπα της Ρώμης. Η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (New Catholic Encyclopedia) δηλώνει: «Σε μια εποχή κατά την οποία ο πάπας ασκούσε ολοκληρωτική πνευματική, ακόμη και κοσμική, δύναμη στους αρχηγούς των κρατών, η ιδέα της ‘ελέω Θεού’ διακυβέρνησης έδινε τη δυνατότητα στους βασιλιάδες των εθνικών κρατών να δικαιολογήσουν την εξουσία τους ως ισοδύναμα θεϊκή με εκείνη του πάπα».b

Ο Μύθος της Λαϊκής Κυριαρχίας

Καθώς περνούσε ο καιρός, οι άνθρωποι πρότειναν άλλες πηγές εξουσίας. Μια από αυτές ήταν η κυριαρχία του λαού. Πολλοί πιστεύουν ότι αυτή η ιδέα γεννήθηκε στην Ελλάδα. Όμως, η αρχαία ελληνική δημοκρατία εφαρμοζόταν μόνο σε λίγες πόλεις-κράτη, και, ακόμη και σε αυτές, μόνο οι άρρενες πολίτες ψήφιζαν. Οι γυναίκες, οι δούλοι και οι πάροικοι—άτομα που υπολογίζεται ότι αποτελούσαν από το ήμισυ μέχρι και τα τέσσερα πέμπτα του πληθυσμού—παραγκωνίζονταν. Αυτή ασφαλώς δεν ήταν λαϊκή κυριαρχία!

Ποιος προώθησε την ιδέα της κυριαρχίας του λαού; Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι την εισήγαγαν κατά το Μεσαίωνα διάφοροι Ρωμαιοκαθολικοί θεολόγοι. Το 13ο αιώνα, ο Θωμάς Ακινάτης υποστήριξε ότι, ενώ η κυριαρχία προέρχεται από τον Θεό, ωστόσο παραχωρείται στο λαό. Αυτή η ιδέα αποδείχτηκε δημοφιλής. Η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια αναφέρει: «Αυτή η ιδέα, σύμφωνα με την οποία ο λαός αποτελούσε την πηγή της εξουσίας, υποστηρίχτηκε από τη συντριπτική πλειονότητα των Καθολικών θεολόγων του 17ου αιώνα».

Γιατί προωθούσαν την ιδέα της κυριαρχίας του λαού οι θεολόγοι μιας εκκλησίας στην οποία ο λαός δεν είχε καθόλου λόγο σε σχέση με την επιλογή ενός πάπα, επισκόπου ή ιερέα; Επειδή μερικοί Ευρωπαίοι βασιλιάδες έδειχναν ολοένα και μεγαλύτερη δυσφορία υπό την παπική εξουσία. Η θεωρία της λαϊκής κυριαρχίας έδινε στον πάπα τη δύναμη να ανατρέψει έναν αυτοκράτορα ή ένα μονάρχη αν αυτό φαινόταν αναγκαίο. Οι ιστορικοί Γουίλ και Άριελ Ντουράν έγραψαν: «Στους υπέρμαχους της λαϊκής κυριαρχίας συγκαταλέγονταν και πολλοί Ιησουίτες, οι οποίοι διέκριναν σε αυτή την άποψη ένα μέσο για την εξασθένιση της βασιλικής εξουσίας σε σχέση με την παπική εξουσία. Ο Καρδινάλιος Μπελαμίνε υποστήριξε πως, αν η εξουσία των βασιλιάδων αντλείται από το λαό και, επομένως, υποτάσσεται σε αυτόν, προφανώς αυτή υπόκειται στην εξουσία των παπών . . . Ο Λουίς Μολίνα, ένας Ισπανός Ιησουίτης, συμπέρανε ότι ο λαός, ως πηγή της κοσμικής εξουσίας, μπορεί δικαίως—αλλά με εύτακτη διαδικασία—να καθαιρέσει έναν άδικο βασιλιά».

Φυσικά, η «εύτακτη διαδικασία» θα ενορχηστρωνόταν από τον πάπα. Σε επιβεβαίωση αυτού, το γαλλικό Καθολικό σύγγραμμα Παγκόσμια Ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας (Histoire Universelle de l’Eglise Catholique) παραθέτει από την Παγκόσμια Βιογραφία (Biographie universelle), η οποία δηλώνει: «Ο Μπελαμίνε . . . διδάσκει ως ευρέως διαδεδομένη Καθολική δοξασία ότι οι ηγεμόνες αντλούν τη δύναμή τους από την επιλογή του λαού, και ότι ο λαός μπορεί να ασκεί αυτό το δικαίωμα μόνο υπό την επιρροή του πάπα». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας). Η λαϊκή κυριαρχία έγινε έτσι ένα εργαλείο το οποίο ο πάπας μπορούσε να χρησιμοποιεί για να επηρεάζει την επιλογή κυβερνητών και, αν χρειαζόταν, να φροντίζει ώστε αυτοί να καθαιρούνται. Σε πιο πρόσφατα χρόνια, αυτό έχει επιτρέψει στην Καθολική ιεραρχία να επηρεάζει τους Καθολικούς ψηφοφόρους στις αντιπροσωπευόμενες δημοκρατίες.

Στις σύγχρονες δημοκρατίες, η νομιμότητα της κυβέρνησης βασίζεται σε αυτό που αποκαλείται «συναίνεση των κυβερνωμένων». Στην καλύτερη περίπτωση, όμως, αυτή είναι η «συναίνεση της πλειοψηφίας», και, εξαιτίας της απάθειας των ψηφοφόρων καθώς και των πολιτικών τεχνασμάτων, αυτή η ‘πλειοψηφία’ συνήθως αποτελεί στην πραγματικότητα μόνο μειοψηφία του πληθυσμού. Σήμερα, «συναίνεση των κυβερνωμένων» συνήθως δεν σημαίνει τίποτα παραπάνω από «συγκατάθεση ή υποταγή από μέρους των κυβερνωμένων».

Ο Μύθος της Εθνικής Κυριαρχίας

Ο μύθος της ιερής βασιλείας τον οποίο προώθησαν οι πρώτοι πάπες απέβη εις βάρος του παπισμού όταν μεταλλάχτηκε στην «ελέω Θεού» διακυβέρνηση των βασιλιάδων. Με παρόμοιο τρόπο, η θεωρία της λαϊκής κυριαρχίας έγινε μπούμερανγκ για την Καθολική Εκκλησία. Στη διάρκεια του 17ου και του 18ου αιώνα, κοσμικοί φιλόσοφοι, όπως οι Άγγλοι Τόμας Χομπς και Τζον Λοκ, καθώς και ο Γάλλος Ζαν-Ζακ Ρουσό, διέτριψαν γύρω από την ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας. Αυτοί ανέπτυξαν διάφορες εκδοχές της θεωρίας περί ενός «κοινωνικού συμβολαίου» ανάμεσα στους κυβερνώντες και στους κυβερνωμένους. Οι αρχές τους βασίστηκαν, όχι στη θεολογία, αλλά στο «φυσικό νόμο», και αυτή η αντίληψη κατέληξε σε ιδέες οι οποίες έβλαψαν σοβαρά την Καθολική Εκκλησία και τον παπισμό.

Λίγο μετά το θάνατο του Ρουσό, ξέσπασε η Γαλλική Επανάσταση. Αυτή η επανάσταση κατέστρεψε ορισμένες αντιλήψεις περί νομιμότητας, αλλά δημιούργησε μια καινούρια, την αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα σχολιάζει: «Οι Γάλλοι αποκήρυξαν την ‘ελέω Θεού’ διακυβέρνηση των βασιλιάδων, την υπεροχή των ευγενών, τα προνόμια της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας». Όμως, αναφέρει η Μπριτάνικα, «η Επανάσταση είχε προκαλέσει την ωρίμανση της καινούριας επινόησης, του έθνους-κράτους». Οι επαναστάτες χρειάζονταν αυτή την καινούρια ‘επινόηση’. Γιατί;

Διότι, υπό το σύστημα που υποστήριζε ο Ρουσό, όλοι οι πολίτες θα είχαν ισοδύναμο λόγο όσον αφορά την επιλογή κυβερνητών. Αυτό θα κατέληγε σε δημοκρατία η οποία θα βασιζόταν στο γενικό δικαίωμα ψήφου—κάτι που οι ηγέτες της Γαλλικής Επανάστασης δεν ευνοούσαν. Ο καθηγητής Ντιβερζέ εξηγεί: «Ακριβώς για να αποφύγουν αυτό το αποτέλεσμα, το οποίο θεωρούσαν ανεπιθύμητο, από το 1789 ως το 1791, οι αστοί της Συντακτικής Συνέλευσης επινόησαν τη θεωρία της εθνικής κυριαρχίας. Αυτοί ταύτιζαν το λαό με το ‘Έθνος’, το οποίο θεωρούσαν ως πραγματική οντότητα, ξεχωριστή από τα συστατικά της μέρη. Το Έθνος και μόνο, μέσω των εκπροσώπων του, δικαιούται να ασκεί την κυριαρχία . . . Αν και δημοκρατική ως προς την εμφάνιση, η δοξασία της εθνικής κυριαρχίας δεν είναι στην πραγματικότητα καθόλου δημοκρατική διότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσει ουσιαστικά οποιαδήποτε μορφή κυβέρνησης, ιδιαίτερα την αυτοκρατία». (Τα πλάγια γράμματα δικά του).

Οι Ανθρώπινες Προσπάθειες Αποτυγχάνουν

Η αποδοχή του Έθνους-Κράτους ως νόμιμης πηγής εξουσίας οδήγησε στον εθνικισμό. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα δηλώνει: «Οι άνθρωποι συχνά νομίζουν ότι ο εθνικισμός είναι πολύ παλιός· μερικές φορές θεωρείται εσφαλμένα πως αποτελεί μόνιμο παράγοντα στην πολιτική συμπεριφορά. Στην πραγματικότητα, η αμερικανική και η γαλλική επανάσταση μπορούν να θεωρηθούν ως οι πρώτες δυναμικές εκδηλώσεις του». Από εκείνες τις επαναστάσεις και έπειτα, ο εθνικισμός έχει σαρώσει από τη μια άκρη ως την άλλη την Αμερική, την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία. Θηριώδεις πόλεμοι έχουν νομιμοποιηθεί στο όνομα του εθνικισμού.

Ο Βρετανός ιστορικός Άρνολντ Τόινμπι έγραψε: «Το πνεύμα της Εθνικότητας είναι το ξινισμένο καινούριο κρασί της Δημοκρατίας μέσα στα παλιά μπουκάλια της Φυλετικής Υπερηφάνειας. . . . Αυτός ο παράξενος συμβιβασμός ανάμεσα στη Δημοκρατία και στη Φυλετική Υπερηφάνεια είναι πολύ πιο αποτελεσματικός στην πολιτική πρακτική του σύγχρονου Δυτικού Κόσμου μας από ό,τι η ίδια η Δημοκρατία». Ο εθνικισμός δεν έχει παραγάγει έναν ειρηνικό κόσμο. Ο Τόινμπι είπε: «Ύστερα από μια πολύ σύντομη ανάπαυλα, οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι ακολουθούνται από τους Πολέμους που σχετίζονται με την Εθνικότητα· και στο σύγχρονο Δυτικό Κόσμο μας, το πνεύμα του θρησκευτικού φανατισμού και το πνεύμα του εθνικού φανατισμού αποτελούν ολοφάνερα ένα και το αυτό κακό πάθος».

Μέσω των μύθων περί «ιερής βασιλείας», «‘ελέω Θεού’ διακυβέρνησης των βασιλιάδων», «λαϊκής κυριαρχίας» και «εθνικής κυριαρχίας», οι κυβερνήτες έχουν προσπαθήσει να νομιμοποιήσουν την εξουσία που ασκούν πάνω στους συνανθρώπους τους. Όμως, αφού εξετάσει το υπόμνημα των ανθρώπινων κυβερνητών, ένας Χριστιανός δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει με τη σκέψη που εξέφρασε ο Σολομών: «Ο άνθρωπος εξουσιάζει άνθρωπον προς βλάβην αυτού».—Εκκλησιαστής 8:9.

Αντί να λατρεύουν το πολιτικό Κράτος, οι Χριστιανοί λατρεύουν τον Θεό και αναγνωρίζουν ότι αυτός είναι η νόμιμη πηγή κάθε εξουσίας. Συμφωνούν με τον ψαλμωδό Δαβίδ ο οποίος είπε: «Δική σου, Γιαχβέ, είναι η μεγαλειότητα, η δύναμη, η λαμπρότητα, η μακρότητα ημερών και η δόξα, το καθετί στον ουρανό και στη γη είναι δικό σου. Δική σου είναι η κυριαρχία, Γιαχβέ· εσύ είσαι εξυψωμένος, υπέρτατος πάνω από όλα». (1 Χρονικών 29:11, Η Νέα Βίβλος της Ιερουσαλήμ [The New Jerusalem Bible]) Ωστόσο, λόγω του ότι σέβονται τον Θεό, αυτοί δείχνουν κατάλληλο σεβασμό για την εξουσία τόσο στον κοσμικό όσο και στον πνευματικό τομέα. Το πώς και το γιατί μπορούν και το κάνουν αυτό χαρωπά θα εξεταστεί στα δυο άρθρα που ακολουθούν.

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 15]

Η Καθολική Εκκλησία αξίωσε την εξουσία τού να στέφει αυτοκράτορες και βασιλιάδες

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας]

Η στέψη του Καρλομάγνου: Bibliothèque Nationale, Paris